جوان آنلاین: دانشگاه تربیت مدرس؛ میزبان مراسمی شد که عنوان رسمی‌اش آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها بود، اما در عمل، به بستری برای بازخوانی نقش دانشگاه در حل مسائل کشور تبدیل شد. در فضایی رسمی، اما صمیمی، جمعی از مسئولان ارشد، اساتید، نخبگان و خانواده‌هایشان گرد هم آمدند تا نه‌تنها از شروع سالی دیگر در مسیر آموزش و پژوهش سخن بگویند، بلکه از ضرورت بازتعریف جایگاه علم در ساختار تصمیم‌گیری کشور پرده بردارند. رئیس‌جمهور در این مراسم، با نگاهی انتقادی به وضعیت موجود، از شکاف میان ظرفیت‌های بالقوه کشور و مشکلات انباشته‌ای گفت که سال‌هاست در حوزه‌های شهری، زیست‌محیطی و اداری تکرار می‌شوند. او بر این باور است که مسیر توسعه بدون پشتوانه علمی، کشور را به بحران‌هایی رسانده که تنها با تکیه بر تخصص، عقلانیت و برنامه‌ریزی قابل حلند. این یعنی دیگر وقت آن رسیده که دانشگاه‌ها از تحلیل صرف عبور کنند و در مسیر حل واقعی مسائل کشور قدم بردارند.
وزیر علوم نیز از تجربه‌های اخیر کشور در مواجهه با بحران‌هایی، چون کرونا و جنگ تحمیلی کوتاه‌مدت سخن گفت، تجربه‌هایی که به‌زعم او، نشان دادند اقتدار علمی نه‌تنها ابزار توسعه، بلکه ستون امنیت ملی است. اینها به خوبی نشان می‌دهد وقتی علم و عزم کنار هم قرار بگیرند، حتی سخت‌ترین بحران‌ها هم راه‌حل پیدا می‌کنند.
منابع عظیم داریم، اما گرفتار کوهی از مشکلاتیم
صبح روز گذشته در آیین رسمی گرامیداشت آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۵–۱۴۰۴ دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی و پژوهشی سراسر کشور که در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در جمع دانشگاهیان سخنانی صریحی را مطرح کرد.
او با ابراز خرسندی از حضور در جمع دانشگاهیان، از تناقضی گفت که به باورش نباید پذیرفتنی باشد: «اینکه ما در کشورمان گنج عظیمی از منابع و نعمات خدادادی داشته باشیم و همزمان با کوهی از مشکلات مواجه باشیم، به هیچ وجه شایسته نیست.»
پزشکیان با انتقاد از رویکرد رایج در جست‌وجوی مقصر، اظهار داشت که «گشتن به دنبال مقصر وضعیت فعلی مشکلی را رفع نمی‌کند» و افزود: «ریشه وضعیت نامطلوب این است که از آنچه خداوند به ما عطا کرده، به شکل صحیح بهره نبرده‌ایم. راه برون‌رفت از این وضعیت، کمک گرفتن از کسانی است که دانایی، توانایی و اراده حل مشکلات را دارند.»
او عمل بر پایه دانش، توان و اراده را «عمل صالح» دانست و با اشاره به توسعه شهری بدون پشتوانه علمی، گفت: «ما بدون استفاده از دانش و برنامه‌ریزی دقیق، شهرهایمان را توسعه داده‌ایم و امروز با معضلاتی نظیر کم‌آبی، فرونشست زمین، آلودگی هوا و ترافیک مواجهیم. این خود یک مشکل است، اما اینکه همچنان اصرار داشته‌باشیم همان مسیر را ادامه دهیم، مشکلی بزرگ‌تر است.» رئیس‌جمهور با انتقاد از مخالفت‌های بی‌راهکار با طرح‌هایی، چون جابه‌جایی پایتخت یا توقف توسعه بی‌رویه تهران و کرج گفت: «ما در دوره‌ای چند ده‌ساله، ذخایر چند ده میلیون ساله را تخلیه و تخریب کرده‌ایم. طبیعت واکنش نشان داده و فرونشست زمین تنها بخشی از آن است، اما همچنان بر توسعه بی‌حساب و کتاب اصرار داریم.»
او راه عبور از بحران‌های زیست‌محیطی و شهری را نه در شعار و دستور، بلکه در تکیه بر تخصص دانست: «راه رفع مشکلاتی مثل کم‌آبی و فرونشست زمین، تکیه بر متخصصان است؛ فارغ از نوع پوشش، منش و ظاهرشان. دشمن چشم امید به این دوخته که ایران ضعیف شده، اما اگر نخبگان به میدان بیایند، دشمن هیچ غلطی نمی‌تواند بکند.»
پزشکیان با تأکید بر اینکه «به دنبال پست و مقام نبوده و نیستم»، گفت: «من دغدغه مشکلات انباشته را داشتم و برای حل آنها اینجا هستم. عهد کرده‌ام که همه توانم را برای حل مشکلات به کار بگیرم و تا پای جان در این راه خواهم ایستاد.»
او از دانشگاهیان خواست تا آموزش را مسئله‌محور و مهارت‌محور دنبال کنند: «انتظار ما از دانشگاه این است که خود را به نسل جدید دانشگاه‌ها ارتقا دهد و درس را با محوریت حل مسائل کشور پیش ببرد.»
در ادامه، رئیس‌جمهور با نقد ساختار اداری کشور، آن را «فربه، ناکارآمد و کند» توصیف کرد: «تأمین هزینه‌های جاری این نظام اداری، یکی از دلایل جدی تورم است. هر بخشی را هم که بخواهیم اصلاح کنیم، علیه ما جوسازی می‌شود.»
او بار دیگر دانشگاهیان را به ارائه راهکار‌های جامع فراخواند: «قدم اول این است که مسئله را بشناسیم و آن را به گونه‌ای تعریف کنیم که قابل‌حل باشد. باید همه عوارض و پیش‌آمد‌های احتمالی را بررسی و راهکار‌های لازم را برای مواجهه با آنها ارائه کرد.»
پزشکیان در پایان سخنانش، با تبریک آغاز سال تحصیلی جدید، به‌ویژه به دانشجویان سال اولی و رتبه‌های برتر کنکور گفت: «زندگی مسیر تلاش برای کمال و تعالی است. دانشگاه باید انسان‌هایی تربیت کند که عزت، سربلندی، افتخار و غرور ملی در وجودشان شعله‌ور باشد و توان تحقق آن را داشته‌باشند.»
اقتدار علمی، ستون استوار امنیت ملی
در ادامه آیین رسمی آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها، مراسمی ویژه برای تجلیل از نخبگان کنکور برگزار شد؛ جایی که پنج نفر از رتبه‌های نخست گروه‌های آموزشی علوم ریاضی، تجربی و انسانی و همچنین سه نفر از برگزیدگان گروه‌های هنر و زبان‌های خارجی، لوح تقدیر و جوایز خود را از دستان رئیس‌جمهور دریافت کردند. این لحظه، نمادی از امید به آینده‌ای علمی و روشن بود، آینده‌ای که قرار است با تکیه بر استعداد‌های جوان، مسیر توسعه کشور را هموار کند.
پس از آن، حسین سیمایی صراف، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، در سخنانی ضمن تبریک به نخبگان و خانواده‌هایشان، یاد و خاطره اساتید و دانشجویانی را که در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه به شهادت رسیدند، گرامی داشت. او با اشاره به شرایط خاص کنکور امسال که در فضای جنگی برگزار شد، گفت: «کنکوری‌های امسال اضطراب بیشتری را تجربه کردند، اما همین جنگی که به ناحق به ما تحمیل شد، ثابت کرد که صرف بودجه برای علم و دانشگاه، هزینه نیست، بلکه سرمایه‌گذاری است.»
سیمایی صراف با تأکید بر ضرورت اولویت دادن به آموزش و پژوهش افزود: «ما وظیفه داریم که این دو مهم را در صدر برنامه‌های کشور قرار دهیم.»
وزیر علوم در ادامه، به نقش دانشگاه‌ها در عبور از بحران کرونا اشاره کرد: «دانشمندان و پژوهشگران ما در دوران کرونا، با تکیه بر رویکرد‌های چندوجهی علمی، کشور را از بحران خارج کردند و از آن امتحان سخت، سربلند بیرون آمدند.» او سپس بار دیگر به جنگ تحمیلی ۱۲روزه اشاره کرد و با نگاهی راهبردی گفت: «در آن جنگ نیز دانشمندان ما نشان دادند که اقتدار علمی، پشتوانه اقتدار نظامی جمهوری اسلامی ایران است.»
این جمله، به‌نوعی جان‌مایه نگاه دولت به نقش دانشگاه در ساختار دفاعی و امنیتی کشور را بازتاب می‌داد؛ نگاهی که علم را نه صرفاً ابزار توسعه، بلکه ستون استوار امنیت ملی می‌داند.
سیمایی صراف در بخش پایانی سخنانش، از نگاه ویژه رئیس‌جمهور به دانشگاه‌ها تقدیر کرد: «دکتر پزشکیان به دانشگاه باور دارد؛ روزی نیست که پیگیر مسائل آموزش عالی نباشد. او معتقد است که اگرچه آموزش و پژوهش مقدمه کار دانشگاه است، اما دانشگاه‌های ما باید نقش‌آفرین باشند و خرد‌جمعی و عقلانیت را جایگزین شبه‌علم کنند.»
در ادامه، دو نفر از اساتید و دانشجویان به نمایندگی از جامعه دانشگاهی، دیدگاه‌ها و دغدغه‌های خود را درباره وضعیت آموزش عالی مطرح کردند. سخنانی که از چالش‌های ساختاری تا پیشنهاد‌هایی برای ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش را در بر می‌گرفت و نشان داد که دانشگاه همچنان زنده، پویا و مطالبه‌گر است.
دانشگاه، برای ساختن آینده
آنچه در دانشگاه تربیت مدرس رقم خورد، صرفاً آغاز تقویمی یک سال تحصیلی نبود. این مراسم، به‌نوعی بازتابی از دغدغه‌هایی بود که در لایه‌های مختلف جامعه علمی و اجرایی کشور جریان دارد، یعنی تلاشی برای بازتعریف نقش دانشگاه در زمانی که کشور با مسائل پیچیده، درهم‌تنیده و گاه فرساینده روبه‌رو است. از هشدار‌های رئیس‌جمهور درباره توسعه‌های بی‌برنامه و ساختار‌های ناکارآمد گرفته تا تأکید وزیر علوم بر جایگاه علم به‌عنوان ستون امنیت ملی، همه چیز نشان می‌داد که دانشگاه دیگر نمی‌تواند در حاشیه تصمیم‌سازی‌ها باقی بماند.
این مراسم به پایان رسید، اما، سؤالاتی که در ذهن بسیاری باقی ماند، همچنان پابرجاست، اینکه آیا این‌بار، دانشگاه می‌تواند از جایگاه نمادین خود فراتر برود و به نقطه عزیمت واقعی برای حل مسائل کشور تبدیل شود؟ آیا این نشست، آغازی برای بازگشت عقلانیت علمی به متن سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها می‌شود؟
پاسخ این سؤالات البته نه در متن سخنرانی‌ها، بلکه در رفتارها، تصمیم‌ها و عملکرد روز‌های آینده نهفته است، روز‌هایی که دانشگاه باید نه فقط درس بدهد، بلکه راه نشان دهد. باید از تحلیل عبور کند و به عمل برسد. باید از نقد صرف فاصله بگیرد و وارد میدان ساختن شود و شاید مهم‌تر از همه، باید دوباره به جایی تبدیل شود که جامعه به آن اعتماد کند، جایی که از دل آن، راه‌حل‌ها بیرون بیایند، نه فقط دغدغه‌ها.
