عدم نظارت صحیح به برداشت‌های منابع آبی، بی‌توجهی به کشاورزان و به حال خود رها کردن آنها شاید از نخستين و مهمترین عواملي‌ست که موجب وضعیت قرمز فعلی استان لرستان شده است. خشکسالی پدیده‌ای یک شبه نیست و به مرور زمان رخ می‌دهد، به همين دليل باز هم انگشت اتهام به سمت دست‌اندركاراني نشانه می‌رود که در خواب غفلت به سر می‌بردند.
****
با توجه به اهميت موضوع مذکور، متوليان دلايل بسياري را براي کم‌آبي‌هاي اين استان برشمرده‌اند. از جمله مواردي که از نگاه آنان منجر به اتفاقات حال شده مي‌توان به اين موضوع اشاره کرد که بی‌توجهی به کاشت محصولات آب‌دوست در بخش کشاورزی بيش از ۹۰ درصد آب استان را بلعيده و مشکلي جدي در بحث منابع آبي آن ايجاد کرده است.بي‌آبي تا آنجا مشکل ساز شده است که نشست‌کردن زمين در شهرستان کوهدشت، امري عادي به نظر مي‌رسد، موضوعی که به کاهش سطح آبهای زیرزمینی برمی‌گردد و موجب خودسوزی زمین هم مي‌شود. با توجه به اينکه عدم توجه به الگوی کشت متناسب با ظرفیت، آب و اقلیم مناطق مختلف استان بارها مورد انتقاد قرار گرفته اما همچنان با کم توجهی و عدم نظارت متوليان امر، شاهد از بین رفتن سرمایه‌های اين استان به قیمت سودهاي ناچیز هستیم.
* گندم جايگزين کشت ذرت شود
از جمله محصولاتي که در اين استان کشت مي‌شوند و متناسب با اقليم اين منطقه نيستند مي‌توان به کشت ذرت و برنج اشاره کرد. دليل اصلي اين موضوع که کشاورزان علاقه وافري به کاشت اين دسته از محصولات دارند را در سودي که عايد کشاورزان مي‌شود؛ مي‌توان ديد. کاشت اين محصولات در حالی انجام می‌شود که برخي از روستاها و شهرستانهاي استان لرستان با چالش کم‌آبی دست و پنجه نرم مي‌کنند و مردم ساکن اين مناطق خود نيز تشنه هستند.مرتضي ملكي،مدیر جهاد کشاورزی شهرستان کوهدشت در ارتباط با ميزان کشتي که به ذرت اختصاص داده مي‌شود، می‌گوید: «در سال جاري یک هزار و ۵۰ هکتار از مزارع شهرستان کوهدشت به کاشت ذرت اختصاص داده شده است که قصد داريم به تدريج این رقم را کاهش دهيم.»
وي ادامه مي‌دهد: « سال‌هاي گذشته هم اين برنامه را داشتيم که به مرور زمان کشت محصول ذرت را کاهش دهيم اما با توجه به اينکه در چند سال گذشته بیشتر کشاورزان زمین‌ها را اجاره کرده و اکثر به کشت ذرت پرداخته بودند، اين برنامه به موقع عملي نشد. اما امسال با تغيير برنامه‌ها و جايگزين کردن گندم به جاي کشت ذرت مي‌توانيم گامي مهم در راستاي اهدافمان پيش ببريم. »محمد کرم‌محمدی ،فرماندار کوهدشت با بيان اينکه مردم کوهدشت به خاطر درآمد کم به سمت کشت محصولاتي مي‌روند که درآمد بيشتري را برايشان داشته باشد؛ مي‌گويد: « متاسفانه مجموع محصولاتي که درآمد بيشتري را براي کشاورزان به ارمغان مي‌آورد و در حال حاضر در استان لرستان کشت مي‌شود، همان محصولاتي است که ما آنها را به محصولات آب‌دوست یاد می‌کنیم. »
کرم‌محمدی با اشاره به خشک شدن اراضی کشاورزی این شهرستان در چندسال اخير، مي‌افزايد:« ۲۷ درصد اراضی قابل کشت استان لرستان در کوهدشت وجود دارد که براي تامين منابع آبي اين اراضي، هر ساله ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب از دشت کوهدشت برداشت مي‌شود. بنابراين تغيير و اصلاح الگوی کشت در اين شهرستان بسيار مهم است که در این راه ضمن در نظر گرفتن درآمد کشاورزان باید مشوق‌هایی براي تغيير نوع محصول توسط کشاورزان در نظر بگیریم.»
فرماندار کوهدشت با اشاره به اینکه برای جلوگیری از روند بحران آب در کوهدشت، لزوم ايجاد برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت حس مي‌شود، مي‌گويد: « یکی از راه‌های حفاظت از منابع آب کوهدشت، استفاده از کشت‌های جایگزین است که می‌تواند جای کشت محصولات آب دوست را بگیرد تا هم لطمه‌اي به درآمد کشاورزان وارد نشود و هم منابع آبي اين شهرستان به خطر نيفتد.»
وي با اشاره به اينکه هميشه تعدادي از افراد متخلف و سودجو وجود دارد، مي‌افزايد: « براي جلوگيري از تخلف افراد سودجو، بايد تعدادي کنتور هوشمند بر روي چاه‌هاي کشاورزي نصب کرد و بر ميزان برداشت کشاورزان نظارت داشت تا از اين گونه اقدامات مخرب جلوگيري به عمل آيد.»
* خلا قانوني مشکلي ديگر
غلامرضا بنادری ، مديرامور آب شهرستان بروجرد هم با بیان اینکه کشت محصولات آب‌دوست در اين استان خلاف قانون است، مي‌گويد: « متاسفانه در بحث نظارت بر کشت محصولات آب‌دوست خلا قانوني وجود دارد و کشاورزان آزادانه دست به کشت اين محصولات مي‌زنند. اين اتفاق هم در حالي رخ مي‌دهد که طبق قانون باید حقابه کشاورزانی که آب اضافه بر حق برداشت می‌کنند، قطع شود.»
بنادری تنها راهکار موجود براي کنترل ميزان آب مصرفي از سوي کشاورزان را نصب کنتورهای هوشمند در اراضی زیر کشت مي‌داند که براي اين امر انتظار می‌رود تمامی ادارات خدماتی نیز، امور آب منطقه‌ای را در اجرای این طرح یاری کنند.وی ادامه مي‌دهد: « این برنامه از سوي وزارت کشاورزي در دستور کار قرار گرفته است و در قالب اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی دشتها در دستور کار قرار گرفته است که با اجراي اين طرح در سطح بروجرد مي‌توان به طور قطع نتایج مطلوبی را براي اين شهرستان پيش‌بيني کرد. بنابراين با پيگيري اين موضوع مي‌توان از اين مسئله مطمئن شد که کشاورزان خواه يا ناخواه مجبورند به اندازه سهميه‌شان از ذخاير آبي براي کشت محصول استفاده کنند.»
مديرامور آب شهرستان بروجرد در ارتباط با نحوه نظارت بر ميزان آب مصرفي کشاورزان، می‌گويد: « در این طرح کارتهای شارژی به کشاورزان اعطا می‌شود که اگر کشاورزی اضافه مصرف کند، سهمیه‌اش قطع شود.»
با توجه به آنچه پيش‌تر به نقل از مسئولان گفته شد، شايد نقش جهاد کشاورزي و اهميت کمک‌هاي سازمان‌هايي اين چنيني بيشتر احساس شود. آن طور كه شواهد نشان مي‌دهد گويا اغلب متوليان تنها صحبت از نظارت شديد بر ميزان آب مصرفي کشاورزان و جلوگيري از تخلف آنها، مي‌کنند و هيچ‌کس به اين فکر نيست که با کاهش آب، تنها کشاورز است، که فدا مي‌شود. بنابراين شايد بتوان به اين نتيجه رسيد که مسئولان راحت‌ترين و کم‌هزينه‌ترين راهي که کمتر در آن درگير مي‌شوند را انتخاب کرده‌اند. اين در شرايطي است كه متوليان بخصوص مسئولان جهاد کشاورزي مي‌توانستند علاوه بر نظارت و جايگزين کردن محصولاتي که به آب کمتر احتياج دارند، با ارائه تسهيلاتي چون بذر اصلاح شده و کود مناسب براي محصول‌آوري بيشتر هم کمکي به منابع آبي کنند و هم باري از دوش کشاورزان بردارند. بنابراين با اين کار مي‌توانستند هم بر ميزان محصولات توليدي بيفزايند و هم انجام اموري چون واردات معاف شوند و هم منابع آبيمان را به خطر نيندازند.
