جوان آنلاین: درحال حاضر ۳۶درصد از عرصه‌های طبیعی خراسان‌جنوبی تحت عنوان اراضی بیابانی و حدود ۵۰درصد تحت عنوان مراتع کم‌تراکم بیابانی دسته‌بندی می‌شوند. این در شرایطی است که حدود ۵ میلیون هکتار از اراضی استان تحت‌تأثیر فرسایش بادی هستند و از این میزان ۲ میلیون هکتار به عنوان کانون بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده‌اند. بحران‌هایی که در تمام شهرستان‌ها پراکنده هستند. با اینکه بار‌ها اعلام شده مدیریت صحیح منابع آب‌وخاک، احیای پوشش گیاهی، ایجاد کمربند‌های سبز شهری، توسعه زیرساخت‌های بهداشتی، اجرای طرح‌های بیولوژیکی، افزایش آگاهی عمومی و استفاده از دانش بومی، از مهم‌ترین روش‌های مقابله با این پدیده است، اما هنوز اقدام خاصی در این جهت صورت نگرفته است.
خشکسالی در خراسان جنوبی مسئله‌ای جدید نیست، چراکه از سال‌ها پیش از سوی قصه‌گویان پیر کویر روایت شده و برای کویرنشینان این خطه از کشور، به نوعی مشق زندگی شده است.
این نقطه مرزی بیش از دو دهه می‌شود که با کمبود باران‌های الهی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. تا چندی پیش این پایان این تراژدی به خشک شدن قنوات، مهاجرت زنبورستان‌ها و مهاجرت روستا‌ها ختم می‌شد، اما حالا کمر درختان کویر که مقاوم در برابر بی‌آبی هستند هم در حال شکستن است.
قصه تکراری تنش‌آبی
بر اساس برخی گزارش‌ها، سند سازگاری با کم آبی خراسان‌جنوبی سال ۱۳۹۸ در نشست شورای عالی آب کشور تصویب و با یک سال تأخیر یعنی از سال ۱۳۹۹ اجرایی شد، بر اساس این سند باید تا سال ۱۴۰۶ در مجموع ۱۷۶ میلیون متر مکعب به صورت تجمعی در مصرف آب صرفه‌جویی شود.
از این میزان، ۱۶۴میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی، ۹ میلیون متر مکعب در بخش شرب، ۲ میلیون‌متر مکعب در بخش صنعت و یک‌میلیون متر مکعب در بخش فضای سبز است که بنا بر اعلام مسئولان مربوطه این طرح اکنون از برنامه سالانه عقب است.
آمار مسئولان هم گواه این است که تنها حدود یک‌درصد از مساحت استان در وضعیت نرمال قرار دارد. در بشرویه ۹۷درصد مساحت دچار خشکسالی شدید و در خوسف هم ۸۵درصد خشکسالی بسیار شدید گزارش شده است.
علاوه بر این خالی بودن ۸۲درصد از ظرفیت سد‌های مخزنی خراسان‌جنوبی، خود زنگ خطری برای این دیار مرزی است که بر اهمیت صرفه‌جویی هر چه بیشتر آب می‌افزاید.
در همین راستا مدیرعامل شرکت آب‌منطقه خراسان‌جنوبی از خالی بودن ۸۲درصد از ظرفیت سد‌های مخزنی استان خبر داده و می‌گوید: «حجم کل سد‌های مخزنی استان ۷۵میلیون مترمکعب بوده که در حال حاضر ۱۳میلیون‌و۳۰۰هزار مترمکعب آب در سد‌های استان ذخیره است.»
عباس سارانی با بیان اینکه این میزان آب ذخیره شده معادل ۱۸درصد از حجم کل سد‌های مخزنی استان است، ادامه می‌دهد: «۸۲درصد از ظرفیت سد‌های مخزنی استان خالی از آب است.»
به گفته این مسئول، این موضوع نشان‌دهنده این است که بارندگی‌ها در استان کم‌بوده و رواناب در استان جاری نشده و در نتیجه سد‌ها به طور مناسب آبگیری نشده‌اند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان جنوبی با بیان اینکه سد نهرین که بخشی از آب شرب شهر طبس را تأمین می‌کند، در حال حاضر کمتر از یک میلیون مترمکعب آب دارد، می‌گوید: «با توجه به اینکه در فصل گرم سال قرار داریم، مدیریت مصرف آب در این شهر از سوی شهروندان مورد انتظار است.»
وی با بیان اینکه رودخانه‌های استان اکثراً فصلی هستند و در استان آب سطحی نداریم، می‌افزاید: «بیش از ۹۵درصد از آب استان از طریق منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و آب‌های سطحی در این زمینه سهم ناچیزی دارند.»
مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان‌جنوبی با اشاره به وضعیت منابع آبی خراسان‌جنوبی، تصریح می‌کند: «میانگین افت سطح آب‌های زیرزمینی در سال آبی گذشته به ۲۲ سانتی‌متر رسیده است.»
بنا به گفته سارانی، در این میان، دشت سده با افت ۷۵سانتی‌متری بیشترین کاهش را تجربه کرده است.
وی با اشاره به وضعیت دشت‌های استان، بیان می‌کند: «از مجموع ۳۵دشت استان، ۱۴دشت در وضعیت ممنوعه بحرانی، ۱۲دشت ممنوعه و ۹دشت فاقد تخصیص قرار دارند. میزان وابستگی استان به منابع آب زیرزمینی ۹۵درصد است. میزان مصرف آب در بخش کشاورزی ۸۸درصد، در شرب ۹درصد و ۳ درصد در صنعت است.»
مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان‌جنوبی می‌کند: «همچنین کسری مخزن استان در سال آبی گذشته به ۱۲۷میلیون مترمکعب رسیده که بیشترین آن مربوط به دشت بشرویه است. میزان بارندگی‌ها از ابتدای سال آبی‌جاری نسبت به دراز مدت ۴۰درصد کاهش و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۹درصد کاهش داشته است.»
تنش آبی در روستا‌ها
مدیرعامل شرکت آب‌و‌فاضلاب خراسان‌جنوبی با اشاره به گرمای هوای اخیر، می‌گوید: «هشت شهر استان در وضعیت تنش آبی به سر می‌برد که با اقدامات ضربتی اعم از حفر چاه‌های جدید، مشکل آب شهری به ویژه در بیرجند رفع شد.»
حسین توکلی خواستار صرفه‌جویی هر چه بیشتر مصرف آب از سوی شهروندان شده و افزود: «اگر هر شهروندی به میزان ۱۴۰لیتر آب در شبانه‌روز مصرف کنیم، با کمبود مواجه نخواهیم شد، اما مصرف بالاتر از این را کنترل خواهیم کرد.»
وی با بیان اینکه در نقاط روستایی با توجه به جمعیت شناور در تعطیلات، در وضعیت تنش یا کمبود آب در برخی نقاط مواجه هستیم، می‌گوییم: «با توجه به کاهش شدید آب چشمه‌ها و قنوات، در بخشی از آبیاری درختان هم از آب شرب استفاده می‌شود. با توجه به توسعه شهری در راستای نهضت ملی مسکن ممکن است در آینده و دراز مدت با چالش‌های آبی و کمبود منابع آبی روبه‌رو شویم.»
توکلی با بیان اینکه از نظر تأمین آب بهتر است ساخت‌های ویلایی به سمت آپارتمان‌سازی سوق پیدا کند، ادامه می‌گوید: «در آینده برای تأمین آب طبس با مشکل روبه‌رو خواهیم شد و در شهر قائن هم منبع تأمین آب مطمئنی وجود ندارد و درحال حاضر ۲۸پیمانکار تأمین زیرساخت آبی در حوزه مسکن ملی استان فعال هستند.»
