جوان آنلاین: ظرفیت‌های اقتصادی خراسان‌جنوبی در زمینه‌های کشاورزی، گردشگری و صنایع‌فرهنگی یک فرصت واقعی برای ایجاد شغل و کارآفرینی برای جوانان است. این در حالی است که پارک علم و فناوری استان در حال حاضر ۲۴۸ شرکت دانش‌بنیان را تحت پوشش دارد و ۴۸ شرکت با هزار و ۶۰۰ نفر نیروی فعال در این مجموعه مشغول به کار هستند. آماری که نشان می‌دهد، نخبگان زیادی آماده‌اند برای کمک به شرکت‌ها و شکوفایی اقتصاد خراسان جنوبی وارد میدان شوند. از دیگر ظرفیت‌های شاخص خراسان جنوبی وجود ۳۳۱ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان است که همواره یکی از کانون‌های اصلی تجارت با همسایه شرقی بوده است. این موقعیت جغرافیایی، استان را به نقطه‌ای طلایی برای صادرات ایران به کشورهای آسیای میانه و جنوبی تبدیل کرده است؛ ضمن اینکه این منطقه با دارابودن معادن مختلف، توانمندی اقتصادی قابل توجهی دارد که در صورت توسعه زیرساخت‌ها و اجرای برنامه‌های هدفمند می‌تواند به کانونی در جهت تجارت و اشتغالزایی تبدیل شود.
خراسان‌جنوبی با وسعت گسترده و اقلیم گرم و خشک با محدودیت‌های کشاورزی و منابع آبی مواجه است که این شرایط بر توسعه کلی استان تأثیرگذار است. کارشناسان معتقدند با وجود برخورداری خراسان جنوبی از انواع عناصر معدنی و ذخایر متعدد، تأثیر این منابع بر اقتصاد و توسعه استان محدود است. به عنوان نمونه، ۶ درصد از ذخایر معدنی کشور در خراسان جنوبی قرار دارد، اما جمعیت استان کمتر از یک درصد جمعیت کل ایران است و شاخص‌های توسعه‌یافتگی استان به ۲۵ تا ۲۸ درصد رسیده است. موضوعی که نشان‌دهنده وجود تعارض بین ظرفیت‌ها و بهره‌برداری واقعی است.
با وجود وسعت زمین‌شناسی غنی و تنوع معادن، چرخه اکتشاف در استان به صورت کامل اجرا نشده و بخش عمده‌ای از اکتشافات، صرفاً بر مبنای کاوش‌های سطحی بوده و کاوش‌های زیرسطحی و حفاری‌ها هنوز انجام نگرفته است.
محمدمهدی خطیب، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند با اشاره به غنای معدنی خراسان جنوبی، کمبود صنایع فرآوری و چالش‌های مالکیتی را از مهم‌ترین موانع بهره‌برداری بهینه از معادن استان عنوان کرد و بر ضرورت اولویت‌بندی اکتشاف‌ها و توسعه نیروی انسانی متخصص تأکید می‌کند و می‌گوید: «معادن با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند. مالکیت پراکنده معادن، وجود تعداد زیادی معدن کوچک و کمبود سرمایه‌گذاری سبب شده که معادن بزرگ کمتر توسعه یابند. همچنین عدم توسعه واحد‌های فرآوری و صنایع وابسته، موجب محدودیت در ارزش افزوده معادن شده است.»
او راهکار‌های برون‌رفت از این مشکلات را آموزش نیروی انسانی متخصص و اولویت‌بندی اکتشافات و احداث واحد‌های فرآوری متناسب با پتانسیل‌های هر منطقه عنوان می‌کند و می‌افزاید: «توزیع مناسب صنایع معدنی در استان می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری و ارزش‌افزوده شود. برای نمونه، احداث واحد‌های فرآوری آهن و فولاد باید نزدیک به منابع معدنی باشد تا هزینه‌های حمل‌ونقل کاهش یابد و ارزش افزوده تولید افزایش پیدا کند.» به گفته خطیب، در قالب مأموریت‌های قانونی استان برخی شهرستان‌ها به عنوان محل توسعه و بهره‌برداری و صادرات فرآورده‌های معدنی تعیین شده‌اند و لازم است فعالیت‌های معدنی و صنایع وابسته با توجه به ظرفیت‌ها و موقعیت جغرافیایی به روزرسانی شوند.
سنگ‌های قیمتی برای صادرات
خراسان‌جنوبی را باید یکی از مهم‌ترین مناطق ایران در حوزه معادن سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در نظر داشت که به خاطر تنوع زمین‌شناسی، پتانسیل فراوانی در استخراج و فرآوری سنگ‌های گرانبها دارد. آنطور که گزارش‌ها نشان می‌دهند، سنگ‌های صادراتی مانند مرمریت و گرانیت، به‌طور تقریبی سالانه حداقل یک میلیون تن قابل استخراج هستند. سنگ‌های قیمتی این منطقه نه تنها از نظر زیبایی و ارزش مادی، بلکه از منظر توسعه اقتصادی نیز اهمیت زیادی دارند.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند با اشاره به سرمایه‌گذاری در معادن و به خصوص روی سنگ‌های قیمتی خراسان جنوبی می‌گوید: «با توجه به قیمت جهانی سنگ‌های معدنی و پتانسیل صادراتی آنها سرمایه‌گذاری در این حوزه علاوه بر اینکه می‌تواند سود بسیار بالایی به همراه داشته باشد، بین ۵۰۰ تا هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می‌کند.»
علیرضا خامه‌زر، با اشاره به راهکار و برنامه ریزی برای رونق صادرات ادامه می‌دهد: «بهبود زیرساخت‌ها، به خصوص بهبود وضعیت حمل و نقل جاده‌ای و راه‌آهن بسیار ضروری است. همچنین ایجاد شهرک سنگ با استفاده از فناوری‌های جدید برای استخراج و فرآوری بیشتر و با کیفیت‌تر سنگ‌ها و ارائه مشوق‌ها و تسهیلات مالی دولتی به شرکت‌های صادرکننده در دستور کار باشد.» به گفته او برآورد می‌شود، برای راه‌اندازی این فرآیند، نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه حدود ۱۵ میلیون دلار وجود داشته باشد. رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند برگزاری دوره‌های سنگ شناسی را گامی مؤثر در بهبود شرایط عنوان و تصریح می‌کند: «با این کار بستری مناسب برای بهره‌برداری علمی و اصولی از این منابع ایجاد می‌شود. سرمایه گذاری در این حوزه خراسان جنوبی را به یکی از قطب‌های اصلی تجارت سنگ‌های قیمتی در ایران تبدیل می‌کند.»
خامه‌زر با بیان اینکه در میان سنگ‌های قیمتی خراسان‌جنوبی که هر کدام‌شان ثروتی عظیم هستند، می‌توان به سنگ‌های مختلفی اشاره کرد، می‌گوید: «عقیق یکی از برجسته‌ترین سنگ‌های قیمتی این منطقه است که در رنگ‌های متنوع مانند قرمز، نارنجی، زرد و سبز یافت می‌شود. این سنگ ارزشمند در مناطقی مانند فردوس، بشرویه و قائن کشف شده و به دلیل طرح‌های زیبا و خاص در ساخت زیورآلات بسیار کاربرد دارد. فیروزه خراسان جنوبی از دیگر سنگ‌های بسیار باارزش است که به خاطر کیفیت بالا شهرت جهانی دارد. این سنگ بیشتر در اطراف بیرجند و قائن یافت می‌شود. کریستال کوارتز هم سنگی شفاف و براق است که به عنوان یکی از منابع معدنی استان شناسایی شده که از دیگر سنگ‌ها و معادن می‌توان به آندالوزیت، گارنت یا همان لعل اشاره کرد.»
به گفته این مسئول، خراسان جنوبی با اتکا به سنگ‌های قیمتی و معادن ارزشمند و بهره‌مندی از مزیت مرزترانزیتی خود و فعالسازی کامل بازارچه‌های مرزی می‌تواند شاهد تحولی چشمگیر باشد. توسعه زیرساخت‌های لجستیکی، نه تنها برای ساکنان این استان اشتغال پایدار ایجاد می‌کند، بلکه موجب می‌شود خراسان جنوبی سهم بزرگی در اقتصاد ملی و تجارت خارجی ایران ایفا کند. موفقیت این مسیر، به تداوم همکاری نهاد‌های دولتی، مجلس و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی بستگی دارد.
مرز‌هایی قدرتمند
هر چند خراسان‌جنوبی در جذب مسافر و گردشگر ضعیف است و همین تبلیغات کم موجب شده کسانی که به این استان سفر نکرده‌اند، تصویری خشکی از آن در ذهن داشته باشند، اما به جرأت می‌توان گفت اقتصادی خراسان جنوبی به خاطر وجود ثروت بسیار بالای معادنش می‌تواند شاهد یک تحول بزرگ باشد؛ ضمن اینکه این استان دارای بازارچه‌های مرزی خوبی است که قبلاً برای بومیان و مرزنشینان منبع درآمد بالایی داشته و الان هم با رونق دوباره می‌توانند به اشتغالزایی منطقه کمک کنند.
بازارچه‌های ماهیرود، دوکوهانه، گلورده و یزدان در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ شاهد رفت و آمد‌های زیادی بودند. اگرچه از سال ۱۳۹۳ به دلیل مسائل سیاسی، فعالیت سه بازارچه دوکوهانه، گلورده و یزدان متوقف شد، اما در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای فعالسازی مجدد آنها صورت گرفته که تا حدی هم به نتیجه رسیده است.
در حال حاضر مرز رسمی ماهیرود، به یکی از پررفت‌وآمدترین مبادی تجاری شرق کشور تبدیل شده است. در شش ماه نخست سال جاری، صادرات قطعی کالا‌های تولیدی خراسان جنوبی از گمرکات این استان به ۲۳۰ میلیون دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۲۳ درصد رشد ارزشی داشت. کالا‌هایی مانند شمش آهن، سیمان، قیر، صیفی‌جات و زعفران از طریق این گمرکات به کشور‌هایی مانند روسیه، ترکیه، پاکستان و افغانستان صادر می‌شوند.
ناگفته نماند در مردادماه هم پایانه گمرک یزدان به عنوان دومین مرز رسمی استان تصویب شد. این تصمیم می‌تواند نقش تاریخی این پایانه را که در دهه ۷۰ یکی از پایانه‌های برتر صادراتی کشور بود، احیا کند. استاندار خراسان‌جنوبی با اشاره به طرح‌های حمایتی از مرزنشینان می‌گوید: «مرزنشینان ساکن در شعاع ۵۰ کیلومتری مرز می‌توانند در سامانه جامع تجارت به عنوان کارگزار رسمی ثبت‌نام کنند و فرآیند‌های گمرکی خود را به صورت قانونی انجام دهند.»
سیدمحمدرضا هاشمی، با بیان اینکه سهمیه استان برای این طرح در سال جاری ۹۰ میلیون دلار تعیین شده است، ادامه می‌دهد: «اجرای موفق این طرح می‌تواند به درآمد پایدار برای مرزنشینان، کاهش مهاجرت از روستا‌ها و حتی تشویق به مهاجرت معکوس بینجامد.»
وی با اشاره به سفر اخیر رئیس‌جمهور به اصفهان و بیان جمله «ما روی زمین طلا خوابیده‌ایم، اما هنوز به همه ظرفیت‌ها نرسیده‌ایم»، تصریح می‌کند: «در استان نیز وضعیت همین است، این وضعیت ناشی از کوتاهی مدیران، مسئولان و سیاستگذاران است که فرصت‌های واقعی استان را به خوبی مدیریت نکرده‌اند.»
هاشمی ضمن تأکید بر ضرورت حمایت از سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان به اهمیت مسئولیت اجتماعی در معادن اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «نباید در مناطق معدنی حاشیه‌ای، مردم با مشکلاتی مانند کمبود آب، خدمات‌رسانی ناکافی و آلودگی گرد و غبار مواجه باشند. پروژه‌های معدنی باید در شهرستان‌ها اولویت‌بندی شوند و توجه ویژه‌ای به نیاز‌های مردم محلی، مانند مدرسه‌سازی و درمانگاه‌ها شود.»
