سرويس بين الملل جوان آنلاين: پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهوری جنجالی امریکا روابط بین دو سوی اقیانوس اطلس موسوم به روابط فراآتلانتیکی تحت تأثیر سیاستها، تصمیمات و اقدامات وی دستخوش تنشهای بیسابقهای شده است. روابط اروپا و امریکا در دوره ترامپ به دلیل سیاستهای یکجانبهگرایانه او و نیز خروج امریکا از برخی توافقها و پیمانهای بینالمللی و انتقادات متعدد ترامپ از رویکرد اروپا در زمینه تجاری و دفاعی دچار تنش روزافزون شده است. اکنون فهرستی طولانی از اختلافات اروپا و امریکا وجود دارد و تنشها با اروپا بر سر رویکردها و اقدامات ترامپ در حوزههای مختلف سیاسی، تجاری، دفاعی و امنیتی و آب و هوایی روندی فزاینده به خود گرفته است. این مسئله انتقاد شدید اروپاییها را برانگیخته است. اختلافات تجاری اروپا و امریکا تنها بخشی از شکافها و اختلافات فزاینده بین دو سوی اقیانوس اطلس است. اروپاییها در مواردی مانند توافق هستهای برجام، توافق آب و هوایی پاریس، مسئله افزایش سهم کشورهای اروپایی در ناتو و نیز افزایش بودجه دفاعی آنها مواضعی متفاوت و متضاد با موضع دولت ترامپ دارند. سران اروپایی به این مسئله واقف شدهاند که اختلافات اروپا و امریکا فراتر از حوزه مسائل تجاری است که ترامپ بر روی آن متمرکز است.
نمایش اختلاف
نشست کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۲۰ که در شهر مونیخ برگزار شد، به محلی برای نمایش شکاف فزاینده بین اروپا و امریکا در قالب گسست فراآتلانتیکی تبدیل شد. این کنفرانس فرصت مناسبی را برای مقامات ارشد اروپایی به منظور مطرح کردن انتقادات خود از رویکرد دولت ترامپ به وجود آورد. «فرانک والتر اشتاینمایر» رئیس جمهوری آلمان در سخنرانی افتتاحیه این کنفرانس به شدت از سیاست حاکم بر جامعه بینالمللی انتقاد کرده و موضع تندی علیه رویکردهای قدرتهای جهانی به ویژه امریکا اتخاذ کرد. رئیس جمهوری آلمان با اشاره به نزدیکترین متحد آلمان یعنی امریکا، سیاست خارجی این کشور را «خودخواهانه» دانست که مدتهاست دیگر در پی عملی کردن ایده «یک جامعه جهانی» نیست. اشتاینمایر با اشاره به خسارتهای ناشی از اجرای سیاستهای ترامپ در ساختار بینالمللی گفت: «شورای امنیت سازمان ملل در پاسخ به اساسیترین پرسشها درمانده است، سایر نهادها و مراجعی که باید به ما کمک کنند تا پلی بین سنتهای گوناگون، منافع و اولویتهایمان بزنیم و آنها را تبدیل به توافقهای قابل اجرا کنیم نیز به گونهای عامدانه تضعیف شدهاند.» رئیس جمهوری آلمان با اشاره به رویکرد دولت ترامپ هشدار داد که این طرز تفکر، جدید نیست بلکه بازگشتی است به طرز تفکری متعلق به گذشته و «این به شدت خطرناک است».
ترامپ و تخریب نظام بینالمللی
اظهارات رئیس جمهور آلمان تأکیدی دوباره بر پیامدهای مخرب رویکرد دولت ترامپ یعنی یکجانبهگرایی در قبال جهان است. ترامپ به شکلی مشخص و حساب شده، مبادرت به تخریب تمام ابزارها و هنجارهای چندجانبه گرایی کرده است. رئیس جمهور جنجالی امریکا از توافقهای مهم جهانی خارج شده است. ترامپ ابتدا از پیمان تجارت آزاد دو سوی اقیانوس آرام (تیپیپی) و توافق آب و هوایی پاریس و سپس از توافق هستهای برجام خارج شد. دولت ترامپ خروج از پیمانهای کنترل تسلیحات را نیز در دستور کار خود قرار داده و تاکنون از پیمان نیروهای هستهای میانبرد (آیاناف) خارج شده و درصدد خروج از پیمان آسمانهای باز و عدم تمدید پیمان استارت جدید است. ترامپ امریکا را از یونسکو و از شورای حقوق بشر سازمان ملل نیز خارج کرده است. در عین حال رئیس جمهوری جنجالی امریکا مسبب جنگ تجاری بین امریکا و چین و تقابل تجاری بین امریکا و اروپا بوده و با انتقاد از وضعیت کنونی ناتو خواهان مشارکت هر چه بیشتر کشورهای اروپایی به ویژه آلمان در این سازمان نظامی و نیز افزایش بودجه نظامی این کشورهاست. این مسئله موجب بروز اختلاف داخلی در ناتو بین فرانسه و امریکا شده است.
واکنش امریکا
موضع تند رئیسجمهور آلمان در قبال امریکا واکنش مایک پمپئو وزیر امور خارجه امریکا را برانگیخت. پمپئو تلاش کرد اختلافاتی را که اروپا و امریکا بر سر ایران، چین و مسائل تجاری دارند، کتمان کند. پمپئو انتقادهای آلمان از سیاستهای امریکا و دولت ترامپ را رد و اعلام کرد با برخی انتقادات مبنی بر این که «امریکا از عرصه جهانی عقب کشیده» مخالف است. پمپئو مدعی شد: «امریکا همچنان در عرصه جهانی فعال است و ریاست چندین سازمان بینالمللی و ائتلافی متشکل از بیش از ۲۰ کشور جهان علیه تروریسم را برعهده داریم و همچنان به رویارویی با تهدیدهای پیرامون جهان ادامه میدهیم و از دفاع از کشورمان دست نمیکشیم.» وی همچنین انتقادها از غرب را رد کرد و گفت مطمئن است غرب پیروز خواهد شد و امریکا و غرب در کنار یکدیگر در حال پیروزی هستند. بسیاری از اروپاییها در مقابل سخنرانی پمپئو سکوت کردند و حتی برخی دیگر تردیدهایشان درباره رویکردهای امریکا در دوره ترامپ بیشتر شد. یک مقام ارشد اروپایی اظهار داشت: «این سخنرانی بر نگرانیهایی که اشتاینمایر مطرح کرده بود، صحه گذاشت. فکر کنیم حدود ۱۳ بار عبارت «ما از حاکمیتها دفاع میکنیم» را شنیدیم. اما سؤال این است که معنی این حرف چیست. بسیاری از اروپاییها معتقدند این عبارت، کلیدواژه ترامپ برای مخالفت با نهادهای چندجانبهای مانند اتحادیه اروپا است که اروپاییها را با هم در قالب یک نهاد منطقهای متحد کرده است. اروپاییها به این باور رسیدهاند که ترامپ به اتحادیه اروپا «بدبین» بوده و در واقع خواهان فروپاشی آن است. روزنامه نیویورک تایمز در تحلیل سخنرانی نمایندگان دولت امریکا در کنفرانس مونیخ از جمله وزرای خارجه و دفاع این کشور و واکنش اروپاییها نوشت: کنفرانس امسال بازتابدهنده شکاف و نارضایتیهایی از وضعی بود که در دوره دونالد ترامپ اتحاد امریکا و اروپا را بیمار کرده است.
مخالفت مکرون
همچنین برخلاف ادعای پمپئو، امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه در واکنش به چراغ سبز ترامپ به حمله ترکیه به شمال سوریه و اقدام بدون هماهنگی آنکارا در این زمینه، به صراحت از مرگ مغزی ناتو سخن گفته بود. ادعای پمپئو درباره تداوم وجودی هویت واحد غرب کاملاً برخلاف دیدگاه سران کشورهای بزرگ اروپایی به ویژه آلمان و فرانسه و حتی اتحادیه اروپا است. آنها از شکاف فزاینده فراآتلانتیکی سخن میگویند و معتقدند اروپا باید در مقابل ترامپ که میخواهد به طور سیستماتیک شالوده چندجانبهگرایی را نابود کند، بایستد. مکرون در پاسخ به ادعاهای پمپئو گفت: غرب در حال ضعیف شدن است. امریکا سیاستی از چند سال قبل در پیش گرفته که مربوط به دولت فعلی واشنگتن نیست و طبق این سیاست، امریکا به نوعی در حال تجدیدنظر در روابط با اروپا و خروج از این مناسبات است. در واقع رویکرد چندجانبهگرایی و شکلگیری مراکز جدید قدرت اقتصادی و نفوذ سیاسی در جهان مورد دلخواه و مطلوب و در راستای منافع امریکا نیست و به همین دلیل ترامپ همواره تلاش خود را معطوف به جلوگیری از تحقق آن کرده است. روزنامه امریکایی واشنگتن پست با توجه به انتقادات آشکار مقامات اروپایی از رویکرد یکجانبه ترامپ، اختلاف و تفاوت نگاه میان کشورهای دو سوی اقیانوس اطلس را مورد توجه قرار داده و نوشت: «بدون غرب شدن» موضوع گردهمایی امسال در مونیخ بود.
پیروی بی، چون و چرا
موضعگیریهای سران اروپایی و مقامات ارشد اتحادیه اروپا در کنفرانس امنیتی مونیخ بر انتقاد از سیاستها و اقدامات امریکا در دوره ترامپ متمرکز بود و در مقابل مقامات ارشد امریکایی مانند مایک پمپئو وزیر خارجه و مارک اسپر وزیر جنگ این کشور صرفاً تلاش کردند تا اصطلاحاً به رفع و رجوع این مسئله و ادعای ادامه وحدت دو سوی اقیانوس اطلس پرداخته و نیز مدعی تداوم نقش جهانی امریکا شوند. ضمن اینکه در مواردی مانند اصرار اروپاییها بر ادامه همکاری با شرکت هوآوی بر راهاندازی اینترنت نسل پنجم، مقامات امریکایی به ویژه اسپر وزیر دفاع از در تهدید درآمده و هشدار جدی به کشورهای اروپایی درباره پیامدهای این مسئله دادند. موضعگیری مقامات ارشد دولت ترامپ در این کنفرانس نشان داد که آنها همانند ترامپ نگاهی از بالا به پایین به اروپا داشته و خواهان پیروی بی، چون و چرای اروپاییها از خواستهها و اهداف امریکا هستند.