حوريه ملکي
وقتي از ايران و اماکن ديدني و تاريخي آن صحبت به ميان مي آيد همه ما چنان حرف ميزنيم که گويي وجب به وجب اين آب و خاک را گشته ايم و همه جاي آن را ديده ايم. اما کافيست نام تعطيلات به ميان بيايد تا مثل هميشه چند جاده و اتوبان مملو از اتومبيل شود و رسانه ها اعلام کنند که مسافران بيش از 13 ساعت در ترافيک ماندند و بار سنگين ترافيک همچنان ادامه دارد و.... گويي مردم به غير از شما کشور و چند شهر ديگر جاي ديگري را نمي شناسند. ايران سرزميني 4 فصل است و در هر زمان از سال مي توان منطقه اي را يافت که هواي خوب و معتدلي داشته باشد. مهم نيست در سرماي زمستان هستيم يا گرماي سوزان تابستان. فقط کافيست بگوييم دلمان چه آب و هوايي مي خواهد. حالا و در اين روزهاي گرم تابستان که اکثر مناطق ايران گرماي بالاي 30 درجه را تجربه مي کنند مي توان در شمال غرب ايران به جايي رفت که نسيم خنک صورتمان را نوازش کند. اينجا آذربايجان شرقي است.
***
آذربایجان شرقی از آن دسته استانهای ایران است که همواره به خاطر تاریخ عمیق، زیبایی و پاکیزگی، فرهنگ و هنر اصیل و مردمان مهماننوازش در مجامع بینالمللی مطرح بوده است و اگر بخواهیم متنی برای ثابت کردن زیبایی و دیدنی بودن این استان بنوسیم، قطعاً مهر و امضای مکانهای بسیاری گواه صحبتهای ما خواهند بود.
یکی از این جاذبهها، بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است که به نوعی دالانها و کوچههای آن، شاهرگهای شهر تبریز تلقی میشود. بازاری که به اندازه تاریخ تجارت این سرزمین طولانی و بزرگ است و میتوان گذر عصرها و قرنها را در آن با وضوح دوربینهای امروزی دید. بازار سرپوشیده تبریز که مدتها پیش به عنوان بزرگترین بازار مسقف دنیا، در سازمان یونسکو ثبت جهانی شده، پر است از آدمهایی که بیش از مغازههایشان جذاب هستند.
با اینکه هنوز مغازهها، تیمچهها و راستههای این بازار رنگ و بوی قدیمالایام را دارند ولی تنوعی که در نوع محصولات فروشی مغازههای آن است، بسیار زیاد بوده و کسی که وارد آن شود، محال است دست خالی برگردد؛ چراکه سیر طولانی در بازار تاریخ تبریز، آدم را گرسنه و راهی یکی از غذاخوریهای سنتی در آن میکند.
این بازار در گذشتههای دور و به عبارتی از صده چهارم هجری به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، گذرگاه بسیاری از تجار خارجی و به عبارتی ورودی کشورهای همچون کشورهای اروپایی بوده که به گفته تاریخدانان، بزرگترین علت رونق این بازار همین است.
*مسجدي که فيروزه جهان اسلام است
موزه مشروطه، موزه سنجش، موزه قرآن و کتابت، موزه محرم، موزه ادبی شهریار، موزه شهدا ۲۷ دی، موزه ارامنه و… همانطور که از نامشان پیداست هرکدام به تاریخ یک مقطع یا پدیده پرداختهاند که در مجموع میتوانند تبریز را به راوی صادق تاریخ بدل میکنند.
یکی از همین موزههای تبریز که از اهمیت بیشتری برخوردار است، سایت موزه عصر آهن است. البته اهمیت آن به دلیل زیبایی یا دلنشینی آن نیست، بلکه مدیون بودن تاریخ تبریز به پیدایش این موزه، آن را در صدر مهمترین موزههای تبریز بلکه ایران قرار داده است.
در دهه ۷۰ وقتی یکی از شرکتهای مهندسی مشغول اجرای یکطرح در حوالی مسجد کبود تبریز بود، به گورهایی برخورد که پس از بررسی باستانشناسان و کنکاشها و زحمات فراوان، تاریخ تبریز را به ۵۰۰۰ سال افزایش داد. عصر آهن دارای ۳۸ گور است که جسدهای آن یک فصل جدید از تاریخ تبریز را باز کردهاند.
مسجد کبود تبريز، فیروزه جهان اسلام است. مسجد کبود تبریز. چنانچه از صفت زیبایش پیداست، این مسجد علاوه بر اینکه رابطهای معنوی با اسلام دارد، از یک رابطه ظاهری نیز برخوردار است. کاشیها و گچکاریهایی که به قوه معماری اسلامی یک مسجد بسیار زیبا را فرهم آورده، در طول تاریخ پرفراز و نشیب تبریز، لرزههای محکمی را به تن خود دیده است ولی از آنجایی که از استحکام مردان این سرزمین ارث برده، همچنان پابرجاست و به عنوان نمایندهای از تاریخ زیبای اسلامی در یکی از خیابانهای قدیمی تبریز زندگی میکند.
* ربع رشیدی، مجموعه بزرگ علمي، آموزشي و پژوهشي
اگر مي خواهيد آذربايجان شرقي را قدم به قدم بگرديد به سراغ ميراث فرهنگي و گردشگري اش برويد. جاييکه گروهي از آشنايان به اين علم دور هم گرد آمده اند تا با علم و آگاهي درست حافظ ميراث کهن باشند و راهنمايي براي گردشگران و مسافران.
در مهمان نوازي آنها هم همين بس که بايد ديد و تجربه کرد!
خواجه رشيدالدين فضلالله همداني اواخر قرن هفتم و اوائل قرن هشتم هجري قمري، زمان غازان خان ايلخاني به وزارت رسيد. دوران وزارت او از حساسترين دورههاي فرهنگي و سياسي تاريخ ايران است. خواجه رشيدالدين براي ساماندهي، تمركز و تداوم تحقيقات و فعاليتهاي فرهنگي و علمي يك مجموعه بزرگ علمي، آموزشي و پژوهشي به نام «ربع رشيدي» تأسيس كرد. اين مجموعه به صورت شهركي علمي در حومه شهر تبريز ساخته شد. خواجه رشيدالدين در پايتخت ايلخانيان و در گذرگاه كاروانهاي خاور و باختر يكي از بزرگترين تأسيسات روزگار كهن را پديد آورد؛ شهري كوچك شامل كتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالايتام، گرمابه، مهمانسرا، بيمارستان، مدارس عالي، پرورشگاه و كارگاههاي صنعتي. او براي تأمين پشتوانه مالي براي اداره اين مؤسسات بزرگ، دارايي و املاك زيادي را وقف «ربع رشيدي» كرد. اين موقوفات عمدتاً در ايران قديم، بخشهايي از عراق، افغانستان، گرجستان، ولايت روم، آذربايجان و سوريه بودند.
*ارگ علیشاه، برج آتش نشانی، برج خلعت پوشان
ارك عليشاه يكي از بناهاي مهم و عظيم به جا مانده از دوره ایلخانی است و به وسيله تاج الدين عليشاه جيلان تبريزي، طي هشت سال و در فاصله سال هاي 716 تا 724 هجري قمري ساخته شد. البته ارك عليشاه برخي كاربردهاي ديگر نيز در طول تاريخ داشته است. به هر حال امروزه تنها بخشي از ديوارهاي عظيم و محراب بسيار بلند شبستان جنوبي اين مسجد بر جاي مانده است كه خود مويد شكوه و آباداني آن در گذشته است. ديوارهاي موجود در حقيقت تشكيل دهنده ايوان طاق پوش و حمال طاقي استوانهاي عظيمي بوده است كه فضاي به وجود آمده به عنوان شبستان و عنصر اصلي مسجد عليشاه به شمار ميرفته است. ارك تبريز و محوطه باستاني آن در سال 1310 شمسي در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. موقعیت مکان این بنا در خيابان امام تقاطع خيابان فردوسي جنب مصلاي تبريز می باشد.
در کنار اين ارگ، برج آتشنشاني تبريز يا همان برج يانقين نيز از ارتفاع 23 متري برخوردار بوده و همزمان با ايجاد اولين آتشنشاني كشور احداث شده است. از اين برج مدور به منظور ديدهباني استفاده ميشد تا اگر در نقطهاي از شهر حريقي روي داد، مأمورين آتشنشاني براي اطفاي آتش در آنجا حاضر شوند. قدمت برج يانقين به بيش از صد سال ميرسد. موقعیت این بنا در خيابان خاقاني تقاطع خيابان مدرس می باشد.
البته برج خلعت پوشان نيز در ده کیلومتری جاده تبریز- تهران قرار دارد که این برج آجری منشوری به برج خلعت پوشان مشهور است. این بنا در اواخر دوره صفویه احداث شده است. در زمان قاجار خلعت اهدایی شاهان برای حاکمان آذربایجان در این برج بر دوش آنها انداخته می شد. برج سه طبقه است. طبقه اول و دوم سرپوشیده و طبقه سوم بدون سقف است. آخرین مراسم خلعت پوشان در سال 1330 ه. ق در زمان حکمرانی صمدخان مراغه ای انجام گرفته است. در سال های اخیر دانشگاه تبریز این بنا را مرمت کرده است.