گفت‌و‌گوي «جوان» با كارگردان فيلم داستاني درباره واقعه گوهرشاد

کشیدن «لحاف چهل تكه» از روی سينماي خواب‌زده در موضوع عفاف و حجاب

محمدصادق عابديني

در ايام بزرگداشت واقعه تاريخي قيام مسجدگوهر‌شاد كه در تقويم به نام روز «عفاف و حجاب» نامگذاري شده است، فيلم داستاني رونمايي مي‌شود كه به داستاني واقعي از آن حادثه تاريخي اشاره دارد. «لحاف چهل‌تكه» از جمله معدود توليدات سينماي ايران درباره واقعه تاريخ‌ساز گوهر‌شاد مشهد است. «جوان» به مناسبت اولين اكران «لحاف چهل تكه»، با محمد‌مهدي خالقي، كارگردان اين فيلم داستاني گفت‌و‌گويي داشته است.

«لحاف چهل تكه» يكي از معدود آثار توليد شده تصويري درباره قيام گوهر‌شاد است، به عنوان يك فيلمساز دليل كم‌كاري و حتي بي‌توجهي سينماي ايران به موضوعاتي از جنس قيام گوهر‌شاد را چه مي‌دانيد؟

به نظرم بايد بپرسيم كه اصولاً سينماي ايران درباره كدام يك از وقايع تاريخي كشورمان پركار بوده كه نسبت به واقعه قيام گوهر‌شاد كم‌كاري كرده باشد. وقتي نگاه مي‌كنيم به مهم‌ترين وقايع تاريخ معاصر مانند انقلاب اسلامي و دفاع مقدس، مي‌بينيم حتي در موضوعاتي كه به نظر پر‌كار بوده‌ايم، عملاً كم‌كاري كرده‌ايم و بسياري از موضوعات و اتفاقات مهم تاريخ انقلاب اسلامي هنوز در سينما ديده نشده‌اند. سوژه‌هاي مهم تاريخي داريم كه مدفون مانده و كسي به آنها نپرداخته است، مثلاً چه كسي به موضوع قحطي بزرگ در ايران تا قبل از اينكه آقاي طالبي سراغ آن برود، پرداخته بود؟ اصلاً چند نفر مي‌دانستند كه چنين اتفاقي افتاده است؟ اين كم‌كاري چه عمدي بوده چه سهوي اثرش را گذاشته است.

در اين بين حتي موضوعات فرهنگي مهمي مانند «عفاف و حجاب» هم مغفول باقي مانده است!

واقعه تاريخي مسجد گوهر‌شاد كه به موضوع عفاف و حجاب اشاره دارد نيز از جمله همان مواردي است كه تقريباً نيمه مدفون شده بود. متأسفانه ما در پرداختن به موضوعات فرهنگي از ابزار‌هاي خوبي كه در اختيار داريم كمتر استفاده مي‌كنيم. به موضوع حجاب و عفاف نگاه كنيد، داد همه مسئولان فرهنگي در اين باره بلند است و كسي را نداريم كه درباره بدحجابي و وضعيت عفاف تذكر نداده باشد ولي چرا از ابزارهاي خوبي مانند سينما، تلويزيون و رسانه كه در اختيارمان است براي پرداختن به چنين موضوعاتي استفاده نمي‌كنيم؟ به نظرم ضعف ما در همين استفاده نكردن از داشته هايمان است.

چرا درباره عفاف و حجاب و همين واقعه تاريخي مسجد گوهر‌شاد كار خوبي توليد نشده است؟

توليد آثار سينمايي و تلويزيوني تاريخي مستلزم پيش‌زمينه قوي تحقيقاتي و ادبياتي است. نياز داريم پژوهش كنيم و جزئيات وقايع را از دل تاريخ بيرون بكشيم و در اختيار هنرمندان قرار دهيم كه يا معمولاً تخصصي در حوزه تاريخ و پژوهش ندارند يا اينكه وقت لازم را براي اينكه خودشان دست به پژوهش بزنند، ندارند. متأسفانه در ايران به خاطر نبود اين پژوهش‌ها، هنرمند بايد خودش دست به كار شود و مدت‌ها درباره وقايع تاريخي دست به پژوهش بزند. براي توليد «لحاف چهل‌تكه» هم با وجود اينكه داستان را مادربزرگم برايم تعريف كرده بود و داستان واقعي است مجبور شدم تحقيقات طولاني داشته باشم.

درباره داستان فيلم لحاف چهل تكه كمي توضيح مي‌دهيد؟

اين داستان را مدت‌ها پيش مادربزرگ مرحومه‌ام برايم تعريف كرده بود. آنها مدت‌ها قبل به شهر كاشمر مي‌روند و در آنجا زني در همسايگي آنها زندگي مي‌كرده و اين داستان واقعي، داستان آن زن است. در واقعه گوهر‌شاد از چنين دست خاطراتي زياد است و خوشبختانه از دو سال پيش با راه‌اندازي همايش ملي گوهر‌شاد، خاطرات زيادي جمع‌آوري شده است و در سايت همايش قابل دسترسي است.

به نظر مي‌رسد اگر كمي زودتر مثلاً در همان اوايل انقلاب چنين نهضتي براي جمع‌آوري خاطرات به وجود مي‌آمد، تعداد بيشتري از شاهدان ماجرا زنده بودند و خاطرات بيشتري جمع‌آوري مي‌شد!

بله،‌اي كاش زودتر اين كار انجام مي‌شد ولي ببينيد درباره وقايع انقلاب اسلامي كه حدود 40 سال از آن مي‌گذرد، چقدر كار شده؟ كسي سراغ آنها رفته است؟ ما در اين كشور در يك روز رئيس‌جمهور و نخست‌وزيرمان ترور شدند ولي يك فيلم سينمايي درباره آن نساخته‌ايم. اگر همين اتفاق در امريكا افتاده بود هر سال برايش فيلم مي‌ساختند. ترور كندي مثال خوبي است، تا به حال چندين فيلم سينمايي، سريال و مستند درباره ترور اين رئيس‌جمهور امريكا ساخته شده است و هنوز هم مي‌سازند ولي ما چند اثر سينمايي يا تلويزيوني درباره حادثه هفتم تير داريم؟

سينما ابزاري فرهنگي است، اشاره كرديد كه از ابزارمان خوب استفاده نمي‌كنيم، آيا فيلم هايي مانند «لحاف چهل تكه» مي‌تواند درباره فرهنگ‌سازي حجاب و عفاف تأثيرگذار باشد؟

ما به دليل غفلت تاريخي‌مان فراموش كرده‌ايم در همين جامعه‌اي كه بعضي از زنانش براي بي‌حجاب‌تر شدن با هم مسابقه مي‌گذارند، روزي براي حفظ حجاب و عفاف خون‌ها و جان‌هايي داده شده است و زنان همين كشور بودند كه در برابر بي‌حجابي قيام كردند. اگر ما اين وقايع تاريخي را به خوبي به تصوير مي‌كشيديم اكنون سرعت از بين رفتن حجاب و عفاف در اين حد نبود. پرداختن به مسائل تاريخي و فرهنگي در سينما فارغ از مباحث و مسائل سياسي مي‌تواند به فرهنگ‌سازي كمك كند.

به عنوان يك مستند‌ساز، فكر نمي‌كرديد مي‌شد واقعه مهم قيام گوهر‌شاد را در قالب يك فيلم مستند به تصوير كشيد؟

در موضوعات تاريخي فرق چنداني ميان روايت مستند و داستاني نيست زيرا براي بازسازي حوادث در فيلم مستند هم نياز به ژانر دايكو درام داريم. البته مي‌شد ژانر‌هاي ديگر را نيز امتحان كرد ولي در كل هزينه كار مستند هم در توليد موضعات تاريخي بالا است.

از ساخت «لحاف چهل تكه » هم بگوييد، اشاره داشتيد كه داستان آن واقعي است!

سيناپس فيلمنامه «لحاف چهل تكه» را چند سال پيش نوشته بودم اما فرصت ساخت آن مهيا نشده بود. تا اينكه خانه فيلم مديريت امور هنري شهرداري مشهد، امكان ساخت فيلم را فراهم كرد. ابتدا مي‌خواستيم براي ساخت فيلم به تهران بياييم و از لوكيشن شهرك غزالي استفاده كنيم، بعد قرار شد منزلي قديمي در نزديكي حرم امام رضا(ع) را انتخاب كنيم و كار را با بازيگران و عوامل بومي بسازيم. به لطف خدا و حضرت رضا(ع)، يك هفته قبل از ماه مبارك رمضان كار فيلمبرداري آغاز شد و درست يك شب مانده به آغاز ماه مبارك به اتمام رسيد. اكنون هم لطف خدا است كه در روز عفاف و حجاب رونمايي اين كار و اولين اكرانش در اكران‌هاي تابستاني جشنواره عمار انجام مي‌شود.