جوان آنلاین: دستگاه‌های دولتی به مجموعه‌ای بزرگ و بی‌ثمر تبدیل شده‌اند که وقتی دولت دستور تعطیلی می‌دهد، فعالیت و جریان امور زندگی روزمره مردم و جامعه به شکل چشمگیری مختل نمی‌شود، گویی این دستگاه‌های بزرگ دولتی و تعداد زیاد کارمندان آنها، به نوعی در جامعه حضور تشریفاتی دارند. عجیب این است که با همه ناکارآمدی‌ها، دولت به جای لاغرترشدن و افزایش بهره‌وری، فربه‌تر شده است.
سبک‌سازی دولت، حذف دستگاه‌های اضافی و افزایش بهره‌وری کارمندان از موضوعاتی است که در دیدار اخیر اعضای دولت چهاردهم با رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته است.
رئیس‌جمهور پنج‌شنبه هفته گذشته و در جلسه شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان اردبیل، با اشاره به این جلسه، ریشه بسیاری از ابرمشکلات اقتصادی کشور از جمله تورم را بدنه سنگین دولت عنوان کرد و افزود: مهم‌ترین عامل تورم دولت است، دولت زیادی بزرگ شده است، درآمد ندارد، بنابراین تمام درآمد را صرف بزرگ‌شدن خود می‌کند، پول کم می‌آورد، پول چاپ و تورم ایجاد می‌کند.
رئیس‌جمهور افزود: از رهبر معظم انقلاب درخواست کردم کارمندان ۹ بیایند و ۱۳ بروند، چراکه کاری انجام نمی‌دهیم، کار نداریم که انجام دهیم، اما آب، برق و گاز مصرف می‌کنیم. صحبت‌های رئیس‌جمهور درباره ناکارآمدی دستگاه‌های عریض و طویل دولتی و بهره‌وری پایین کارمندان دولت، همان صحبت‌هایی است که سال‌ها و سال‌ها اقتصاددانان به عنوان ریشه مشکلات مهم اقتصادی و به بهره‌وری به عنوان مهم‌ترین راه‌حل برای عبور از مسائل اقتصادی اشاره داشته‌اند. مسعود پزشکیان پیش‌تر نیز در اظهاراتی مشابه، بهره‌وری پایین کارمندان دولت را مورد انتقاد قرار داده بود. مضمون صحبت‌های او این بود که باید برای کارمندان کار تعریف کنیم و اگر این اتفاق صورت نگیرد، مشکل از سیاستگذاران است.
رئیس‌جمهور ۱۱ خرداد ماه نیز بهره‌وری کارمندان را مورد انتقاد قرار داده و گفته بود که حقوق کارمندان بر اساس عملکردشان پرداخت شود، یعنی اگر من کار کردم پول بدهند. چرا وقتی کار نمی‌کنم به من پول می‌دهند.
«رشد پایدار» نیازمند بهره‌وری
رشد پایدار تنها با انباشت سرمایه و نیروی کار حاصل نمی‌شود، بلکه نیازمند جهش در بهره‌وری است، یعنی بخشی از تولید نه با سرمایه توضیح داده می‌شود و نه با نیروی کار، بلکه با مؤلفه‌هایی همانند توسعه فناوری و نوآوری، بهبود کیفیت مدیریت، کارایی نهاد‌ها و قوانین، آموزش و مهارت نیروی کار و فرهنگ کاری و انگیزه اجتماعی تبیین می‌شود.
در ایران مجموعه‌ای از عوامل ساختاری موجب کاهش یا ضعف بهره‌وری و از جمله بهره‌وری پایین نیروی کار دولتی شده‌اند.
وابستگی به نفت قدیمی‌ترین این عوامل است؛ وقتی درآمد نفتی می‌آید، رشد بیشتر از تزریق سرمایه است، نه بهره‌وری. از دیگر عوامل مهم در این زمینه، وجود ساختار غیرشفاف و رانتی است که روابط مقدم بر تخصص افراد در جذب نیرو محسوب می‌شود.
دولت شجاعانه کار را به بخش خصوصی واگذار کند
غلامعلی جعفرزاده‌ایمن‌آبادی، نماینده ادوار مجلس درباره افزایش کارمندان دولت و در عین حال بهره‌وری پایین آنها گفت: دولت باید به طرف سازمان‌های حاکمیتی برود و اجرا را به بخش خصوصی واگذار کند. دولت‌ها اصلاً به بخش خصوصی اجازه کار نداده و یکسری شرکت‌های اقماری یا به اصطلاح عامیانه، شرکت‌های خصولتی درست کرده‌اند که تمام کار‌ها را به آنها می‌سپارند، یعنی باز هم بخش خصوصی قدرت رقابت پیدا نمی‌کند. دولت باید خود را کوچک و کار را به بخش خصوصی واگذار کند. قانون این بحث را در قالب تعاونی‌ها پیش‌بینی کرده است. دولت فربه و چاق می‌شود و همین بوروکراسی زائد را ایجاد می‌کند.
وی افزود: دولت شجاعانه باید شخم بزند و کار را به بخش خصوصی واگذار کند. در آن ۱۲روز جنگ که دولت تعطیل شد یا حتی روز‌هایی که دولت به دلیل ناترازی انرژی ادارات را تعطیل کرد، بخش خصوصی کار کرد، چون مالیات، بیمه، عوارض و از همه مهم‌تر، کارگران پول‌شان را می‌خواهند، بنابراین بخش خصوصی بدون آب و برق کارش را انجام می‌دهد.
این نماینده ادوار مجلس تأکید کرد: شاید یکی از بزرگ‌ترین خدماتی که آقای پزشکیان می‌تواند انجام دهد، کوچک کردن دولت و افزایش بهره‌وری کارمندان باشد. پرداخت عملکردی که ایشان شروع کرده، اکنون مقدور نیست، چون قوانین مانع آن می‌شوند. تقاضای من این است که دولت انرژی خود را صرف کوچک کردن دولت و واگذاری کار به بخش خصوصی واقعی کند، نه اینکه دوباره دولت شرکت درست و منابع را از این جیب به آن جیب منتقل کند.
راهکار افزایش بهره‌وری در دولت
پیش‌تر امیر قاسمی، پژوهشگر اقتصادی درباره راهکار افزایش بهره‌وری در دولت گفت: ورود افراد با تحصیلات باکیفیت به دستگاه‌های دولتی، مرحله اول بهره‌وری است. در مرحله بعد باید فضایی سامان یابد که سیستم جایگزین افراد شود. در واقع باید ترتیبات نهادی فراهم شود که وابستگی فرایند‌ها به افراد کاهش یابد. در این شیوه فضا برای فساد از طریق امضا‌های طلایی محدود می‌شود.
وی افزود: آزادی گردش اطلاعات، راهکار دیگری برای افزایش بهره‌وری است. اگر رسانه‌ها بتوانند به نمایندگی از مردم به اطلاعاتی همچون میزان تحصیلات مدیران دولتی، میزان بودجه و حقوق کارکنان دولت و محل خرج این بودجه، به صورت آنلاین دسترسی داشته باشند، احتمالاً فضای کمتری برای فساد در دستگاه‌های دولتی وجود خواهد داشت.
این پژوهشگر اقتصادی گفت: در کنار همه اینها، نظام بودجه‌ریزی در کشور باید متحول شود. اگر دولت صراحتاً به مردم اعلام می‌کند که به دلیل برخی ناترازی ها، ممکن است در تأمین برق یا سوخت دچار مشکل باشیم، احتمالاً می‌تواند وضعیت حاضر را برای نهاد‌های ناکارایی که از بودجه عمومی ارتزاق می‌کنند نیز شرح دهد و در یک جدول زمانبندی آنها را از بودجه حذف کند.
وقت عمل است
باید توجه داشت که نتیجه چاق شدن دولت‌ها چیزی جز اتلاف منابع، افزایش فساد، کاهش بهره‌وری، کند‌شدن روند تصمیم‌گیری و چاپ پول برای پرداخت حقوق در نهایت تورم نیست.
در نهایت، این وضعیت به معنای تلف‌شدن سرمایه‌های ملی و انسانی است که می‌توانست در مسیر توسعه و پیشرفت صرف شود، اما به جای آن، صرف هزینه‌های بی‌حاصل و نگهداری نیرو‌های غیرضروری می‌شود. از سوی دیگر، این حجم گسترده از کارکنان در ادارات دولتی و نهاد‌های حکومتی، باعث ایجاد بوروکراسی پیچیده و کند می‌شود که به جای تسهیل امور، آنها را دشوارتر می‌کند.
کارشناسان معتقدند ساختار فعلی دولت در ایران نیازمند اصلاحات بنیادی است تا از حالت رشد تصاعدی و بی‌رویه کارمندان به سمت بهبود کیفیت و بهره‌وری حرکت کند.
حمایت رهبرمعظم انقلاب از طرح رئیس‌جمهور برای کوچک‌سازی دولت و افزایش بهره‌وری با این توصیف که «مسئله سبک‌کردن دولت یعنی کاستن از برخی دستگاه‌هایی که وجود و نبودشان یکسان است یا شبیه یکدیگرند یا کاستن از تعداد کارمندان یک مجموعه، یک وزارتخانه، یک مؤسسه، کار‌های مهمی است»، پشتوانه بزرگی برای دولت است تا اقدام عملی در این زمینه انجام دهد.
