جوان آنلاین: سیدعلی اندرزگو (متولد ۱۳۱۸ شمسی در تهران، محله شوش) روحانی، مبارز سیاسی و عضو جمعیت هیئت‌های مؤتلفه اسلامی بود که مبارزات مسلحانه و فرهنگی علیه رژیم پهلوی را از سال‌های قبل از انقلاب آغاز کرد.
او در فعالیت‌های مخفیانه با استفاده از نام مستعار، تغییر چهره، رفت‌وآمد بین شهر‌ها و پنهان‌کاری، سال‌ها از دست نیرو‌های اطلاعاتی رژیم در امان بود. سرانجام در روز دوم شهریور ۱۳۵۷ (ماه رمضان) در تهران به دست ساواک به شهادت رسید.
شهید اندرزگو به عنوان نمادی از مقاومت، مخفی‌کاری هوشمندانه، استقامت و مبارزه فرهنگی و عملی شناخته می‌شود؛ شخصیتی که مبارزه‌اش نه فقط با اسلحه، بلکه با قلم و نشر روایت‌ها نیز مرتبط بوده است. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند پس از انقلاب و به ویژه در سال‌های اخیر، بزرگداشت و نام وی محور فعالیت‌هایی فرهنگی شود.
آغاز جشنواره و اهداف آن
جایزه ادبی شهید سیدعلی اندرزگو به منظور پاسداشت خاطره این مبارز و همچنین تبیین و روشنگری تاریخ معاصر ایران به ویژه دوران رژیم پهلوی تأسیس شده است. اهداف اصلی جشنواره عبارتند از:
* مقابله با تحریف تاریخ معاصر و تطهیر نادرست پهلوی‌ها و دستگاه امنیتی آن دوره به ویژه ساواک.
* ترویج روایت مستند و تاریخ شفاهی، ایجاد انگیزه برای پژوهشگران، نویسندگان و ناشران تا روایتی مبتنی بر اسناد و واقعیت داشته باشند.
* حمایت از ادبیات داستانی، کودک و نوجوان، رمان بزرگسال، ادبیات نمایشی به ویژه آثاری که فرم و محتوا را تلفیق کرده‌اند.
* جریان‌سازی در ادبیات انقلابی، یعنی تأکید بر تولید آثار جدید، نوآوری در قالب و زبان ادبی در موضوعات مرتبط با انقلاب، مقاومت و مبارزه با ظلم.
روند برگزاری و دوره‌ها
* دوره اول، دوم و سوم جشنواره به ترتیب در سال‌های اخیر برگزار شده و همواره شاهد افزایش تعداد آثار شرکت‌کننده و تنوع موضوعات بوده‌اند.
* تاکنون چهار دوره برگزار شده است. در چهارمین دوره، حدود ۷۵۰ نویسنده شرکت کرده و تقریباً۱۶هزار اثر به دبیرخانه ارسال شده‌اند.
* بخش داوری معمولاً شامل هیئتی از نویسندگان، اساتید، پژوهشگران و منتقدان است که آثار را بر اساس معیارهایی، چون صحت تاریخی، نوآوری در روایت، کیفیت ادبی و توانایی تأثیرگذاری انتخاب می‌کنند.
* بخش‌های مختلف جشنواره عبارتند از: «روایت مستند و تاریخ شفاهی»، «داستان بلند و رمان بزرگسال»، «داستان کودک و رمان نوجوان» و «ادبیات نمایشی». در دوره چهارم، بخش ادبیات نمایشی برگزیده برتر نداشت.
دوره چهارم؛ شعار و وضعیت فعلی
چهارمین دوره با شعار «این مبارزه ادامه دارد» برگزار شد. مراسم اختتامیه و اهدای جوایز چهارمین دوره در ۱۷ شهریور ۱۴۰۴ در سالن سوره حوزه هنری انقلاب اسلامی برگزار شد.
روایت تاریخ و تاریخ شفاهی
در این بخش، کتاب «مبارزه به روایت شهید محمدصادق اسلامی» رتبه نخست را به دست آورد؛ اثری که با تکیه بر اسناد و خاطرات، زندگی یکی از شهدای شاخص انقلاب را بازآفرینی می‌کند و نقش او را در شکل‌گیری جریان‌های انقلابی نشان می‌دهد. رتبه دوم مشترک به دو اثر رسید: «فهم زمانه» که تحلیلی عمیق از شرایط فکری و فرهنگی جامعه پیش و پس از انقلاب ارائه می‌دهد و «رضاخان تا رضاشاه» که روایتگر سیر قدرت‌یابی و تغییر ساختار حکومتی در عصر پهلوی اول است. رتبه سوم نیز به کتاب «من ربانی شیرازی هستم» تعلق گرفت، روایتی از زندگی و مبارزات آیت‌الله ربانی شیرازی که نشان می‌دهد چگونه یک روحانی مبارز توانسته است بر تحولات محلی و ملی تأثیرگذار باشد.
رمان و داستان بزرگسال
در بخش رمان و داستان بلند، کتاب «ماه و بلوط» نوشته محسن مومنی‌شریف عنوان نخست را کسب کرد؛ رمانی بلند و پرکشش که با نگاهی به تاریخ و فرهنگ کردستان، تحولات اجتماعی و سیاسی نیمه دوم قرن گذشته را از خلال سرگذشت شخصیت‌هایی متنوع بازتاب می‌دهد. رتبه دوم مشترک به دو اثر رسید: «پرواز مسکو» که داستانی پرتعلیق از مهاجرت و تغییر هویت در بستر تاریخی است و «باغ خونی» که با نثری متفاوت به کاوش در زخم‌های فردی و جمعی می‌پردازد. جایزه سوم نیز به «گعده‌های دور آتش» تعلق گرفت؛ اثری که صمیمیت جمع‌های کوچک و روایت‌های شبانه را در دل تحولات تاریخی بازآفرینی کرده و لحنی گرم و مردمی دارد.
ادبیات کودک و نوجوان
در بخش کودک و نوجوان، کتاب «اسپاگتی با سس قرمز» رتبه نخست را از آن خود کرد؛ داستانی سرگرم‌کننده و آموزنده که با زبانی ساده ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی را به نوجوانان منتقل می‌کند. رتبه دوم به «سلفی با خرچنگ» تعلق گرفت؛ داستانی خلاقانه که تخیل کودکانه را با دغدغه‌های امروز پیوند می‌زند. جایزه سوم نیز به کتاب «چشم‌های بابا هنوز می‌بیند» رسید؛ اثری تأثیرگذار که با زبانی عاطفی و لطیف، پیوند نسل جدید با خاطره و ایثار پدران را به تصویر می‌کشد.
بخش ویرایش
از ویژگی‌های دوره چهارم جشنواره، توجه ویژه به بخش ویرایش بود؛ بخشی که نشان می‌دهد ادبیات متعهد تنها در محتوا خلاصه نمی‌شود و باید از نظر زبانی و فنی نیز به استاندارد‌های حرفه‌ای نزدیک شود. در این بخش نیز آثاری برگزیده شدند که توانستند معیار‌های ویرایشی و نگارشی را به بهترین شکل رعایت کنند.
درخشش انتشارات سوره مهر
یکی از نکات قابل توجه در چهارمین دوره جشنواره شهید اندرزگو، حضور پررنگ و موفق انتشارات سوره مهر بود. این ناشر با چند اثر شاخص در بخش‌های مختلف توانست توجه داوران و مخاطبان را جلب کند. «ماه و بلوط» به قلم محسن مومنی‌شریف که رتبه نخست بخش رمان و داستان بزرگسال را به دست آورد، از آثار شاخص این انتشارات بود.
همچنین «پرواز مسکو» و «من ربانی شیرازی هستم» از دیگر کتاب‌های سوره مهر بودند که در میان برگزیدگان جای گرفتند. این حضور نشان می‌دهد سوره مهر همچنان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های تولید و ترویج ادبیات انقلاب اسلامی است و نقش بی‌بدیلی در پرورش نویسندگان متعهد ایفا می‌کند.
تحلیل و نکات قابل تأمل
* بخش روایت مستند و تاریخ شفاهی همانطور که هدف اصلی جشنواره است، بسیار پررنگ است و آثار منتخب در آن معمولاً ترکیبی از پژوهش، مصاحبه، خاطره و تحلیل تاریخی‌اند. این باعث می‌شود مخاطب با جنبه‌های کمتر دیده‌شده تاریخ معاصر آشنا شود.
* در بخش داستان بزرگسال، تنوع موضوعات و سبک‌ها مشاهده می‌شود: از تجسم نمادین تا تقابل‌های روانی؛ این نشان‌دهنده توجه به فرم و زبان است، نه فقط مضمون انقلابی یا تاریخی.
* آثار کودک و نوجوان نیز تلاش کرده‌اند مباحث مهم را با زبان مناسب‌تر برای سنین پایین‌تر بازتاب دهند؛ این مهم است، چون تأثیرات فرهنگی و تاریخی از سنین نوجوانی بهتر در جامعه رخنه می‌کند.
عدم انتخاب اثر برتر در بخش ادبیات نمایشی این دوره نشان‌دهنده چالشی در این بخش است یا اینکه آثار ارسالی هنوز امکان لازم برای برآورده کردن معیار‌ها را ندارند یا باید نوع روایت در این قالب بیشتر تقویت شود.
جایزه ادبی شهید اندرزگو به عنوان یک جشنواره ادبی ـ پژوهشی، نقش مهمی در حفظ و بازتاب حقیقت تاریخی ایفا می‌کند. نه فقط به این منظور که روایت مبارزه و ظلم و مقاومت فراموش نشود، بلکه برای مقابله با جریان‌هایی که تلاش می‌کنند چهره رژیم پهلوی را تطهیر کنند یا گزارش‌های تحریف‌شده از تاریخ بسازند.
دوره چهارم این جشنواره شاهد رشد کمی و کیفی است: افزایش تعداد آثار، توجه بیشتر به ویرایش و کیفیت ظاهری و فنی، تنوع موضوعی و سبک و نیز توجه به توان داستانگو و روایتگر. کتاب‌هایی که برگزیده شدند، هر کدام به نوعی نمایانگر این پیشرفت‌اند.
