اشاره مقدماتی
دکتر رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی با تنظیم نامه ای خطاب به معاون سیاستگذاری مدیرکل آژانس، یادداشتی توضیحی را همراه با اعلام تحفظ نسبت به برخی از مفاد آخرین گزارش آمانو درباره اجرای پادمان در ج.ا.ایران (گزارش مورخ 23 می 2014) ارسال کرد.
در این نامه و ضمیمه آن، مواضع و خطوط کلان دیدگاه کشورمان در مورد یک گزارش استاندارد و درست پادمانی و عدم انطباق بخش هائی از گزارش آخر آمانو با این استاندارها بیان و تشریح شده است. یادداشت توضیحی مذکور که به عنوان سند 866 آژانس نیز به ثبت رسیده است، نشان می دهد که ایران چه خروجی و نتیجه ای را از اجرای کامل توافقهای دوجانبه اخیر با آژانس و یا توافق با گروه 1+5 (که پایش تعهدات ایران در قالب آن نیز بر عهده آژانس است) انتظار دارد.
ایران و رویه ای قوام یافته از واکنش رسمی به گزارش های آژانس
ایران سالها رویه ارسال یادداشت توضیحی در مورد هر یک از گزارش های پادمانی آژانس را به اجرا درآورده است. از سال 2004 تا 2014، ایران 54 مورد سند را در دبیرخانه آژانس ثبت کرده به طوریکه در قبال هر گزارش مدیرکل آژانس، یک یادداشت توضیحی (انتقادی، تبینی و اعتراضی) را تدوین و ارسال نموده است. بنا به تقاضای ایران و بر اساس مقررات آژانس، این یادداشت ها نیز تحت عنوان سند رسمی آژانس به ثبت رسیده و مفاد آن در دسترسی همه اعضای آژانس و سایر دولتها و افکار عمومی قرار گرفته اند. یادداشت 4 صفحه ای اخیر نیز که در 13 ژوئن تحویل آژانس شده است، تحت عنوان اینفسیرک 866 به ثبت رسیده است.
اصول مبنائی و ثابت ایران در قبال گزارشهای آژانس
اصول مبنائی و بنیادینی که کشورمان در این رابطه مورد استناد قرار داده است، اساساً برگرفته از راهبرد و تفکر کلان کشور در ارتباط با انرژی هسته ای و نظام بین المللی مرتبط با آن هستند. به طوری که این اصول، در چند دهه گذشته نیز ثابت بوده اند و از این رو، با نظمی منطقی و بر پایه رویکرد مطالبه گری ایران و همچنین نگاه حقوقی به صلاحیت های آژانس و حقوق-تعهدات دولتهای هسته ای و غیرهسته ای عضو این نهاد تخصصی بین المللی ارائه شده اند.
در نگاه مقایسه ای، مبانی و اصول مورد استناد ایران در یادداشت های توضیحی فوق الذکر، اساساً همان مبانی و اصولی هستند که ایران در گذشته نیز بارها بر آنها تاکید داشته است. البته در هر گزارش از جمله گزارش اخیر آژانس، موارد جدیدی نیز وجود دارند که در یادداشت های توضیحی به صورت بدیع مورد اشاره قرار گرفته اند.
پیامد و اثر حقوقی عکس العمل ایران در برابر گزارشهای مدیرکل
این یادداشت ها از نظر حقوقی، نگاه متفاوت کشورمان به عنوان یک دولت غیرهسته ای عضو پادمان را نشان می دهد. بیان این نگاه متفاوت، حق دولت ها بوده و به معنای عدم پذیرش و موافقت ایران به برخی محورها، یافته ها و برایندهائی است که آمانو به لحاظ شکلی یا ماهوی گزارش خود را بدانها متصل نموده است. هرچند این نگاه متفاوت، فردی بوده و الزاماً بر برداشت جمعی و استنتاج های رسمی آژانس تاثیر نمی گذارد اما با توجه به تاثیر این نگاهها و ترویج آن در میان دیگر اعضای همفکر در آژانس، نه تنها در رویه سازی ها موثر خواهد بود بلکه ایران در مناسبات دوجانبه نیز قادر به استناد نمودن و اصرار بر آنها به منظور اصلاح دیدگاه دبیرخانه آژانس خواهد بود.
به تعبیر دیگر، عملاً امکان محدود کردن آثار حقوقی برداشت ها و یافته های آژانس از طریق اعلام یادداشت توضیحی وجود دارد. یادداشت های توضیحی گاه حالت اعتراضی دارند ولی به اقتضای ضروریات نرمش در روابط بین المللی، عمدتاً این اعتراض ها در لوای تحفظ و اعلام مشروح نقایص یا نادرستی های استنباط شده از عملکرد یا درک آژانس، منعکس می گردد.
13 محور یادداشت توضیحی اخیر ایران
محتوای یادداشت توضیحی ایران را می توان در قالب موارد زیر دسته بندی نمود:
1. مدیرکل یکبار دیگر هم تاکید کرد که اقدامات هسته ای ایران، صلح امیز و تحت پادمان کامل آژانس است.
2. مواد هسته ای در ایران هرگز از مقاصد صلح امیز منحرف نشده است و به تمامی 6 مساله باقیمانده ای که آژانس اعلام کرده بود، بر اساس مدالیته مورد توافق، حل و فصل شد و مراتب توسط مدیرکل به شورا گزارش گردید.
3. ایران در مورد برخی مفاد گزارش حاضر که در گزارش های قبلی هم بوده است، بارها نظرات خود را منعکس نموده اما در خصوص نکات زیر، قویاً تحفظ های زیر را مورد تاکید قرار می دهد:
4. اجرای کد اصلاحی 3.1 توسط ایران، اختیاری بوده و ایران حق داشته در واکنش به قطعنامه های غیرقانونی شورای امنیت، اجرای آن را معلق نماید. اما کماکان اجرای کد 3.1. غیراصلاحی به قوت باقیست.
5. پروتکل الحاقی، یک معاهده بین المللی دوجانبه است و مادامی که با رعایت اصول قانون اساسی به تصویب مراجع مربوط نرسد، هیچ مرجعی نمی تواند به استناد به مفاد آن، ایران را خطاب تعهدات بین المللی قرار دهد. ضمن اینکه علاوه بر ایران، تا کنون 55 کشور پروتکل الحاقی را تصویب نکرده اند. در نهایت، بی توجهی به اصول پذیرش معاهدات به ویژه اصل رضایت، نقض حاکمیت ملی دولتها خواهد بود.
6. تفسیر مدیرکل آژانس از ماده 2 موافقتنامه پادمان بر خلاف نص صریح آن، نادرست است و این موافقتنامه تنها به آژانس اجازه می دهد «اعمال پادمان بر اساس مفاد این موافقتنامه در مورد کلیه مواد چشمه یا مواد قابل شکافت ویژه را راستی آزمائی نماید». از این رو، تفسیر این ماده به «راستی آزمائی عدم انحراف مواد هسته ای از اقدامات اظهار شده (موسوم به صحت اظهارنامه)» و «فقدان مواد یا فعالیت های هسته ای اظهارنشده (موسوم به کامل بودن اظهارنامه ها)، نادرست و بی پایه است و فاقد اساس در حقوق و رویه بین المللی است.
7. قطعنامه های شورای حکام در مورد ارجاع مساله هسته ای ایران به شورای امنیت، نامشروع و فاقد مشروعیت بوده است. از این رو، تصویب قطعنامه های سیاسی، غیرقانونی و ناعادلانه شورای امنیت نیز که بر همین اساس صورت گرفته اند، فاقد مشروعیت و غیرقابل قبول بوده و هستند. نهایتاً استناد آژانس به این قطعنامه ها و طرح درخواست یا تقاضائی در خصوص آنها، موجه نمی باشد.
8. با وجود تعهدات آژانس به حفاظت از اطلاعات محرمانه دولت های عضو (مواد 7 اساسنامه و 5 موافقتنامه پادمان) و با اینکه بارها ایران اطلاعات ارائه شده به آژانس را محرمانه اعلام کرده است، اما بازهم آژانس اطلاعات فنی تفصیلی و محرمانه مذکور را در قالب گزارش های خود افشا نموده است.
9. مدیرکل تائید کرده که ایران هفت اقدام تکمیلی را داوطلبانه بر اساس «بیانیه مشترک چارچوب همکاری» تهران انجام داده است. آژانس باید متوجه باشد که در این توافق، تعهد کرده که نگرانیهای امنیتی ایران را مدنظر قرار خواهد داد. اما مایه نگرانی است که برخی تشکل های مدنی و آژانس های جدید اطلاعاتی را به صورت گسترده و به نقل از مقامات ارشد نزدیک به آژانس، منتشر می کنند. از آژانس درخواست می شود که این موضوع را مورد بررسی فوری قرار دهد.
10.توافق ایران و آژانس در مورد 5 گام دیگر چارچوب همکاری که ضمیمه بیانیه مشترک مورخ 21 می 2014 می باشد، فاقد هیچ گونه پانوشتی می باشد. از این رو، پانوشت های 55 و 56 که مدیرکل در گزارش اخیر ذکر کرده است، فراتر از توافق طرفین بوده و از این رو نمی توانند مبنائی برای کار آتی ایران با آژانس در این زمینه قرار گیرند.
11.در بیانیه مشترک چارچوب همکاری، ایران و آژانی توافق کردند که «همکاری و گفتگوهای خود با هدف تضمین ماهیت صرفاً صلح امیز برنامه هسته ای را از طریق همه مسائل باقیمانده ای که تا کنون حل نشده اند، تقویت نمایند». این بیانیه هیچ گونه اشاره ای به آنچه که برخی ها به عنوان «ابعاد نظامی احتمالی» یا «مطالعات ادعائی» نام نهاده اند، نکرده است. از این رو، ایران در مورد درج هر گونه تدابیر عملی در این رابطه، به شدت تحفظ دارد.
12.ایران با روحیه همکاری، اطلاعات و توضیحات لازم را برای ارزیابی آژانس از نیاز یا کاربرد های اعلامی از چاشنی های انفجاری بیان داشته است. از این رو، ایران معتقد است که تمامی مسائل باقیمانده در این خصوص، حل و فصل شده اند.
13.ایران انتظار دارد اجرای تدابیر اعتمادساز ناشی از برنامه عمل مشترک ژنو و چارچوب همکاری، به حل همه ابهامات راجع به اقدامات هسته ای صلح آمیز منتهی شود و اجرای پادمان به حالت عادی درآید.
جمع بندی
البته این نگاه متفاوت در مورد مقررات پادمانی و آئین کار آژانس و یا اعتراض به برخی سیاسی کاریها در ارکان آن و یا نسبت به عملکرد مدیرکل در قبال مساله هسته ای کشورمان، که در برخی از موارد نیز جدی و اساسی است، بر فضای همکاری موجود میان ایران و آژانس تاثیر منفی جدی نخواهد گذاشت. بلکه در روند همکاریها نیز ظرفیت استناد به این نگاهها به منظور تعدیل آژانس وجود خواهد داشت کمااینکه در موارد زیادی نیز این امر به صورت عملی و موردی، تجربه شده است.
نهایتاً از نظر حقوقی ارسال این یادداشت ها و ثبت بین المللی آن در دبیرخانه آژانس، به معنای پرهیز از سکوت و نفی رویکرد پذیرشی و تمکینی ایران نسبت به برخی ادعاها، اتهامات و احکامی است که توسط مدیرکل آژانس در گزارش مطرح شده است. ضمن اینکه یادداشت های توضیحی به ویژه در صورتی که به موقع و قبل از برگزاری نشست شورای حکام ارسال شوند، می توانند بر فضای تصمیم گیری های شورا در این رابطه نیز تاثیرگذار باشند.
سلام بر شهداي انقلاب اسلامي ورهروان آنان.... 
