جوان آنلاین: با توسعه نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس خانگی خورشیدی، کشور می‌تواند نه تنها در مواجهه با تهدید‌های امنیتی برق پایدار داشته باشد، بلکه در زمان صلح نیز زمینه‌ای برای درآمدزایی خانوار‌ها و تحقق عدالت اجتماعی فراهم می‌شود. کارشناسان انرژی تأکید دارند که تولید برق خانگی باید به عنوان سیاستی راهبردی، اولویت دولت در شرایط بحرانی و غیربحرانی باشد.
با تنوع بخشیدن به سبد تولید برق کشور از محل تولید برق خورشیدی خانگی نه تنها در شرایط بحرانی کشور، با تحقق تأمین برق غیرمتمرکز، می‌توانیم برق پایدار برای بخش خانگی حتی با شرایط سخت نیروگاه‌ها داشته باشیم، بلکه در زمان صلح نیز محل درآمدزایی خانواده‌های ایرانی خواهد شد.
یکی از مهم‌ترین عوامل در تحقق پدافند غیرعامل کشور در حوزه انرژی، مسئله تنوع بخشیدن به سبد برق خانگی است که این موضوع از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و موجب کاهش تلفات حاصل از شرایط بحرانی و جلوگیری از ضربه خوردن رفاه عموم مردم و حفظ پایداری شبکه توزیع برق کشور خواهد شد. مسیر اصلی تحقق این امر نیز تولید برق در بخش خانگی با تکیه بر نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس بخش خانگی و مبتنی بر قرارگیری سلول‌های خورشیدی به شکل پرتابل در اطراف منزل و سقف خانه‌هاست. این رویکرد کلیدی علاوه بر رشد غیرمتمرکز تولید برق کشور، منجر به تنوع بخشیدن به سبد برق کشور در شرایط بحرانی خواهد شد.
مسئله مهم دیگر ایجاد درآمد مستقیم برای خانواده‌های ایرانی در شرایط صلح است. وقتی یک خانواده مازاد برق خورشیدی تولید می‌کند، این امکان را خواهد داشت که آن را به شبکه بفروشد. دولت می‌تواند با سیاست‌های خرید تضمینی برق تجدیدپذیر، این مازاد را با قیمتی معقول خریداری کند. در نتیجه خانواده‌ها نه تنها برق رایگان خواهند داشت، بلکه درآمدی هم از این محل به دست می‌آورند که این درآمد می‌تواند به ویژه در مناطق محروم و روستایی، نقش مهمی در بهبود معیشت و کاهش مهاجرت به شهر‌ها داشته باشد. از سوی دیگر، این مدل توزیع درآمد مبتنی بر تولید، کاملاً با رویکرد عدالت اجتماعی منطبق است. به جای پرداخت یارانه مستقیم نقدی که اغلب تورم‌زا و ناکارآمد است، می‌توان مردم را به تولیدکننده انرژی و دریافت‌کننده مستقیم درآمد از محل فروش آن تبدیل کرد.
دولت همچنین باید قوانین و مقررات شفاف و تسهیل‌کننده‌ای برای خرید تضمینی برق مازاد خانواده‌ها تدوین کند. در بسیاری از کشور‌های جهان، با مدل خرید تضمینی با موفقیت پیاده شده است. در این مدل، دولت یا شرکت‌های توزیع برق موظفند برق تجدیدپذیر تولید شده از سوی مشترکان را با قیمت مشخص و برای دوره‌ای بلندمدت خریداری کنند. این تضمین مالی، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد و انگیزه مردم برای ورود به این حوزه را افزایش می‌دهد. شبکه برق هوشمند این امکان را فراهم می‌کند که برق تولیدی از هزاران واحد خورشیدی خانگی به صورت هماهنگ و کارآمد به شبکه تزریق و مدیریت شود.
از جنبه امنیت ملی، توسعه این مدل تولید برق غیرمتمرکز باعث می‌شود دشمن در صورت طراحی حملات خرابکارانه یا سایبری با چالش جدی مواجه شود. برخلاف مدل متمرکز که حمله به چند نقطه کلیدی می‌تواند کل شبکه را فلج کند، در مدل غیرمتمرکز برق خورشیدی خانگی، هزاران منبع کوچک تولید پراکنده وجود خواهد داشت که خاموش کردن همه آنها عملاً ناممکن است. این مدل همان چیزی است که در ادبیات پدافند غیرعامل به عنوان افزایش تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری شناخته می‌شود. علاوه بر این، سیستم‌های خورشیدی قابل حمل یا پرتابل (Portable) هم اهمیت بالایی دارند. این سیستم‌ها می‌توانند در شرایط اضطراری جابه‌جا شوند و در نقاط مورد نیاز نصب شوند. این ویژگی در مدیریت بحران‌های طبیعی مانند زلزله یا سیل نیز اهمیت دارد. در چنین شرایطی، تأمین برق پایدار برای مراکز درمانی، پایگاه‌های امدادی و حتی کمپ‌های اسکان موقت می‌تواند نجات‌بخش باشد؛ بنابراین توجه ویژه به خودکفا کردن تولید برق کشور در بخش خانگی با نیروگاه‌های برق تجدیدپذیر پرتابلی، باید در اولویت سیاستگذاری انرژی کشور قرار گیرد.
از منظر مالی، یکی از بهترین روش‌ها برای توسعه برق خورشیدی خانگی، اعطای هدفمند وام‌های قرض‌الحسنه برای خرید تجهیزات اولیه است. هزینه اولیه نصب سیستم‌های خورشیدی یکی از اصلی‌ترین موانع برای خانواده‌هاست. دولت می‌تواند با طراحی مدل‌های مالی هوشمند، این هزینه را از طریق تسهیلات بانکی قابل بازپرداخت در بلندمدت و با اقساط پایین پوشش دهد. بازپرداخت این وام‌ها می‌تواند از محل صرفه‌جویی در قبوض برق یا درآمد حاصل از فروش برق مازاد انجام شود. تجربه بسیاری از کشور‌ها نشان داده که این مدل حمایتی می‌تواند ظرف مدت کوتاهی ظرفیت تولید برق خورشیدی خانگی را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
در همین رابطه پیرامون اهمیت این سازوکار با حسین حیدریان کارشناس انرژی به گفتوگو پرداختیم.
حل همزمان مشکل وابستگی تولید برق به نیروگاه‌های گازی و ناترازی با توسعه برق خورشیدی خانگی
حسین حیدریان، کارشناس انرژی در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به ضعف جدی پدافندی و امنیت انرژی کشور به دلیل وابستگی بیش از حد به نیروگاه‌های گازی می‌گوید: «مسئله اصلی کشور در حوزه انرژی، مسئله وابستگی بیش از حد نیاز‌های انرژی کشور به گاز و به خصوص میدان گازی پارس جنوبی است که این موضوع، موضوعی بسیار پیچیده و همچنین اثرگذار است و این مسئله تنها به شرایط بحران نیز وابستگی ندارد و از منظر امنیت انرژی و همچنین نیاز به رشد تولید نیز باید از وابستگی بیش از ۸۵ درصدی تولید برق کشور به گاز فاصله بگیریم که این مسئله صرفاً در زمان بحران مطرح نیست و حتی قبل از بحران نیز مصداق عینی داشت.»
وی در ادامه با اشاره به اهمیت برق خورشیدی برای حل ناترازی برق کشور می‌افزاید: «اگر فرض کنیم که حتی بحران نیز نبود و نیازی به سیستم‌های غیرمتمرکز با قابلیت حمل نیروگاه کوچک‌مقیاس نداشتیم؛ باز هم گزینه توسعه برق خورشیدی خانگی اولویت شماره یک سیاستگذار بخش انرژی کشور باید باشد. مسئله تنوع بخشیدن به سبد تولید برق کشور تنها در زمان بحران به یک اجبار تبدیل شده است وگرنه حتی پیش از بحران نیز باید وابستگی بیش از حد خود را به تولید برق از طریق نیروگاه‌های گازی کاهش می‌دادیم.»
او تأکید می‌کند: «مسئله برق خورشیدی حتی برای پیک مصرف و جبران ناترازی انرژی نیز بسیار مهم و حیاتی و کارآمد است. کشور در فصول گرم سال و به خصوص روز‌هایی که بیشترین میزان گرما و تابش خورشید در سطح کشور احساس می‌شود، نیاز به جبران ناترازی تولید با مصرف دارد. حال قدرت خورشید را در راستای تولید برق با تکیه بر نیروگاه‌های تولید برق خانگی به استفاده خواهیم برد و علاوه بر تنوع بخشیدن به سبد تولید برق کشور، شاهد کاهش ناترازی برق نیز خواهیم بود.»
حیدریان می‌افزاید: «توسعه برق خورشیدی در بخش خانگی، مسیری روشن برای تأمین امنیت انرژی ایران چه در شرایط صلح و چه در شرایط بحران است. در مواجهه با تهدیدات رژیم‌صهیونیستی یا هر دشمن دیگر، مهم‌ترین نقطه قوت ما توانایی کاهش وابستگی به سیستم‌های متمرکز و آسیب‌پذیر خواهد بود. با تنوع‌بخشیدن به سبد تولید برق کشور و تکیه بر مسیر تأمین پایدار انرژی از طریق توسعه برق خورشیدی قابل حمل در بخش خانگی، ایران می‌تواند تاب‌آوری خود را در برابر هر گونه تهدید افزایش دهد.»
این کارشناس انرژی با اشاره به اهمیت تولید برق خورشیدی در بخش خانگی تنها با ۲۰۰ میلیون تومان سرمایه‌گذاری اولیه می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین اصول پدافند غیرعامل، کاهش تمرکز در زیرساخت‌های حیاتی است. تمرکز تولید برق در چند نقطه، می‌تواند به صورت بالقوه یک هدف آسان برای حملات نظامی یا خرابکاری باشد، اما برق خورشیدی پراکنده این نقطه ضعف را برطرف می‌کند و تنها با ۲۰۰ میلیون تومان سرمایه‌گذاری اولیه که دولت می‌تواند در قالب وام قرض‌الحسنه نیز به مردم پرداخت کند، نیاز اصلی هر خانواده ایرانی در تأمین انرژی بخش خانگی را به راحتی فراهم کنیم و پدافند غیرعامل نیز رعایت شود.»
وی می‌افزاید: «اولاً هر واحد تولید برق کوچک می‌تواند مستقل عمل کند. در ثانی امکان جابه‌جایی سیستم‌های خورشیدی پرتابل در مواقع بحران وجود دارد. همچنین در صورت حمله به یک منطقه، مناطق دیگر می‌توانند به تولید برق ادامه دهند و شبکه ملی برق دچار فروپاشی نمی‌شود.»
وی در رابطه با تجربه جهانی تولید برق خورشیدی برای بخش خانگی می‌گوید: «کشور‌های مختلف در جهان، به ویژه کشور‌های توسعه‌یافته و پیشرو در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، سال‌هاست روی توسعه برق خورشیدی خانگی سرمایه‌گذاری کرده‌اند و نتایج موفقیت‌آمیزی گرفته‌اند. در آلمان، امریکا و چین میلیون‌ها خانه مجهز به پنل خورشیدی خانگی شده‌اند که بخشی از برق مورد نیاز خود را تأمین و مازاد را به شبکه تزریق می‌کنند.»
این کارشناس انرژی در پایان اظهار می‌کند: «بهترین مسیر در این زمینه، طراحی سیاست‌های حمایتی هوشمند، اعطای هدفمند وام برای خرید تجهیزات اولیه، خرید تضمینی برق تولیدی، توسعه زیرساخت‌های هوشمند و فرهنگسازی گسترده است. چنین رویکردی، علاوه بر تقویت امنیت ملی و پدافند غیرعامل، موجب رشد تولید برق، کاهش آلودگی هوا، بهبود عدالت اجتماعی، ایجاد اشتغال و توسعه پایدار خواهد شد.»
