جوان آنلاین: گرد و غبار فقط در آسمان نیست؛ بلکه در ریه‌ها، خانه‌ها و در تصمیم‌های ملی نیز قرار دارد. آنچه تا دیروز پدیده‌ای طبیعی شمرده می‌شد، امروز به تهدیدی جدی علیه‌مان تبدیل شده‌است. روز یک‌شنبه، در نود و چهارمین جلسه هیئت دولت، این بحران نفسگیر به عنوان موضوع اصلی جلسه و اولویت کاری مسئولان تعیین شد. در جلسه‌ای که گزارش مفصل رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره تشدید کانون‌های گرد و غبار ارائه شد، پزشکیان، با لحنی قاطع، دستور تشکیل کارگروه تخصصی مقابله با گرد و غبار را صادر کرد؛ اینکه گروهی مرکب از دانش و تجربه، مأمور تهیه و اجرای طرح‌های عملیاتی برای مهار این تهدید رو به گسترش شوند.
اکنون اما، آغاز این دستور و این مسیر تازه، با واقعیتی مهم همراه است؛ اینکه بخش زیادی از اقدامات زیرساختی و اسناد بین‌المللی مقابله با گرد و غبار، پیش‌تر در دولت سیزدهم تدوین، امضا و در سطح منطقه‌ای و جهانی مورد تقدیر قرار گرفته‌است؛ از برگزاری اجلاس‌های چندجانبه گرفته تا ثبت «روز جهانی مقابله با گرد و غبار» در تقویم ملل متحد؛ که همه‌شان نشان می‌دهند سیاست‌گذاری‌های کلان انجام شده و مسیر تا حدود زیادی، مشخص است. حالا، تنها یک چیز لازم است؛ اراده‌ای جدی برای اجرا. آن چیزی که امروز آقایان مسئول در این حوزه باید توجه زیادی بدان داشته‌باشند.
عصر روز یک‌شنبه، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشور، بحران گرد و غبار را به‌عنوان یکی از «تهدیدات اصلی سلامت عمومی» دانست و بر ضرورت اقدام فوری و تخصصی برای مهار آن تأکید کرد.
در این جلسه که با حضور اعضای کابینه و ارائه گزارش‌هایی از سوی دستگاه‌های اجرایی همراه بود، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گزارشی جامع درباره روند تشدید پدیده گرد و غبار در کشور ارائه کرد و آن را مسئله‌ای فرابخشی، فراگیر و نیازمند برخوردی چندوجهی دانست.
پزشکیان همچنین با تأکید بر نقش حیاتی محیط‌زیست در حکمرانی مطلوب گفت: «رعایت دقیق ملاحظات زیست‌محیطی در برنامه‌های توسعه‌ای کشور امری اجتناب‌ناپذیر است؛ اگر میان منابع و مصارف تعادل ایجاد نکنیم، طبیعت پاسخ سختی خواهد داد.»
دستور صریح رئیس‌جمهور
رئیس‌جمهور دستور تشکیل «کارگروه ویژه مقابله با گرد و غبار» را نیز صادر کرد؛ کارگروهی که قرار است با حضور متخصصان، دانشگاهیان و نمایندگان وزارتخانه‌ها و نهاد‌های اجرایی، ضمن بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی، برنامه‌ای عملیاتی برای مقابله با این بحران تهیه و اجرا کند. او با اشاره به تجربه بحران کم‌آبی افزود: «لازم است از هم‌اکنون اقدامات همه‌جانبه آغاز شود تا از تکرار بحران‌های مشابه جلوگیری شود.»
پزشکیان حفاظت و صیانت از منابع طبیعی را از ارکان اساسی حکمرانی پایدار دانست: «باید زمین را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم؛ نه‌فقط با حرف بلکه با برنامه‌ای علمی، عملیاتی و آینده‌نگر.»
اسناد آماده‌اند
در پی اعلام رئیس‌جمهور مبنی بر تشکیل کارگروه ویژه مقابله با گرد و غبار، دکتر سیدحسین موسوی‌فر، استادیار حقوق بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد و رئیس سابق امور بین‌الملل سازمان حفاظت محیط‌زیست، در گفتوگو با «جوان»، ضمن استقبال از تشکیل این کارگروه، تکیه بر تجربیات و ظرفیت‌های پیشین کشور را امری مهم دانست.
به گفته موسوی‌فر، ایران پیش از این سازوکار جامع و فعالی برای مقابله با پدیده گرد و غبار داشته‌است: «ما در کشور ستادی داریم به نام ستاد ملی مبارزه با پدیده گرد و غبار که متشکل از همه دستگاه‌های مسئول است و دبیرخانه‌اش در سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارد. در این ستاد، هم موضوعات داخلی بررسی و تصویب می‌شود و هم شناسایی و پیگیری کانون‌های خارجی گرد و غبار در دستور کار قرار می‌گیرد.
او با اشاره به دستور فوری رئیس‌جمهور دولت سیزدهم، شهید آیت‌الله رئیسی گفت: «در آن زمان که گرد و غبار تشدید شده‌بود، شهید رئیسی به وزارت خارجه و سازمان محیط‌زیست دستور دادند که با دیپلماسی فعال، موضوع را با کشور‌های همسایه پیگیری کنیم. بنده مسئول بخش بین‌الملل سازمان بودم و مأمور شدیم با کشور‌های اطراف هم در سطح دوجانبه و هم چندجانبه مذاکره کنیم.»
موسوی‌فر درباره پیچیدگی مذاکرات بین‌المللی افزود: «برخلاف تصمیم‌گیری‌های داخلی که با یک دستور اجرایی می‌شود، در سطح بین‌المللی نیاز به زمان‌بندی، توافق، تفاهم و ریل‌گذاری دقیق داریم، اما ما در همان بازه زمانی، با اکثر همسایگان مذاکره کردیم، اسناد دوجانبه امضا شد و در سال ۱۴۰۱ اجلاس منطقه‌ای مقابله با گرد و غبار را با حضور آژانس‌های سازمان ملل متحد برگزار کردیم.»
به گفته او، این اجلاس با تصویب اعلامیه‌ای منطقه‌ای و پیشنهاد تشکیل صندوق مقابله با گرد و غبار در سطح منطقه همراه بود و واکنش مثبتی از سوی جامعه جهانی دریافت کرد: «سخنران اجلاس شهید رئیسی بودند که با دغدغه‌ای واقعی موضوع را پیگیری کردند. سازمان ملل متحد نیز در قطعنامه‌ای رسمی از ابتکار ایران تقدیر و خواستار برگزاری اجلاس بین‌المللی شد.»
موسوی‌فر همچنین از رویدادی مهم در سال ۱۴۰۲ سخن گفت: «ما همان زمان پیشنهاد کردیم که روز برگزاری اجلاس منطقه‌ای به عنوان روز جهانی مقابله با گرد و غبار ثبت شود و این پیشنهاد به تصویب سازمان ملل رسید. این دستاورد سیاسی نشان داد ایران در این حوزه محوریت پیدا
کرده‌است.»
او درباره اجرای اسناد امضا شده چنین اظهار کرد: «بعد از آن، دستور برگزاری اجلاس بین‌المللی توسط رئیس‌جمهور صادر شد و ما با همکاری ستاد ملی و نهاد‌های مسئول، اجلاس را با حضور بیش از ۶۵ هیئت از کشور‌های مختلف برگزار کردیم. شهید رئیسی سخنران افتتاحیه بودند و آقای گوترش نیز به‌صورت تصویری سخنرانی کردند. در پایان اجلاس، اعلامیه‌ای با تأکید بر هم‌افزایی میان کشور‌ها تصویب شد.»
موسوی‌فر در رابطه با پیگیری اجرایی این اسناد بین‌المللی در سال‌های اخیر گفت: «از سال ۱۴۰۲ به بعد، بنده از روند اجرایی بی‌اطلاعم، اما معتقدم این کارگروه جدید اگر به‌دنبال اجرای اسناد موجود باشد، بسیار موفق خواهد بود.»
او اظهار داشت: «ما در حوزه اسناد بین‌المللی هیچ خلئی نداریم؛ همه چیز ریل‌گذاری شده‌است. فقط نیاز به یک اراده عملیاتی هست. اگر اعضای کارگروهی که ریاست‌جمهوری محترم تشکیل داده‌اند، این اسناد را از طرف مقابل پیگیری کنند، کار پیش می‌رود.»
موسوی‌فر به ضرورت استفاده از تجربیات کسب‌شده در دولت سیزدهم اشاره کرد و گفت: «تشکیل این کارگروه باعث می‌شود عقب‌گرد نکنیم، تکرار بیهوده نداشته باشیم و از اقدامات بزرگی که ظرف یک تا دو سال گذشته انجام شده، بهره ببریم.»
وقتی برای تکرار نیست
اکنون همه چیز مهیا است. نه فقدان ساختار وجود دارد، نه کمبود اسناد و نه حتی بی‌اطلاعی از راهکار‌های اجرایی. بنابراین آنچه باقی می‌ماند، تصمیمی فراتر از نوشتن و تصویب است؛ تصمیمی برای عمل و پیگیری و برای گذار از تکرار مکررات.
بدون شک کارگروهی که رئیس‌جمهور به آن مأموریت داده، اگر بتواند از تجربه‌های گذشته استفاده کند و مسیر هموارشده در گذشته را ادامه دهد، نه‌تنها وقت را هدر نمی‌دهد، که می‌تواند در آینده نیز الگویی برای مواجهه با بحران‌های مشابه باشد.
پرواضح است که امروز، نه تنها گرد و غبار باید از آسمان کشور رخت ببندد، بلکه باید از سیاست‌گذاری و مدیریت صحیح کشور نیز زدوده شود؛ آن هم با هم‌افزایی، با اقدام واقعی و با امیدی که بر زمین شکل گرفته است و باید به آن توجه شود.
