جوان آنلاین: اسراف، یعنی تجاوز از حد میانه و اعتدال که در دین اسلام جزء گناهان محسوب میشود، چراکه با انجام آن دیگران را از آن نعمت محروم یا برای استفاده از آن به سختی میاندازیم. حال برای غلبه بر آن باید با فرهنگ صرفهجویی آشنا شد که این آشنایی مانند دیگر رفتارها نیاز به آموختن در دوران کودکی و نوجوانی دارد. محمد راستی، روانشناس خانواده میگوید: «مهمترین و اصلیترین افرادی که میتوانند به کودکان فرهنگ صرفهجویی را آموزش دهند، والدین هستند. به شرطی که خودشان با این فرهنگ آشنا بوده و آموزشهای لازم را دیده باشند. آن وقت با انجام رفتارهای صرفهجویانه و مصرف معتدل میتوانند کودکانشان را با فرهنگ صرفهجویانه و مصرف در حد اعتدال آشتی داده و نسلی صرفهجو را برای آینده کشور تربیت کنند.» گفتوگوی ما را با این روانشناس میخوانید.
درباره مصرف، اسراف و فرهنگ صرفهجویی چه تعریف دقیق و استانداردی را میتوان ارائه داد؟
انرژی، منابع طبیعی و حیاتی در همه دنیا جزء مسائل بسیار حائز اهمیت به خصوص در این زمانه و تاریخ است و همه کشورها به دنبال بهینهسازی و ذخیرهسازی آن هستند. خیلی از کشورهای دنیا مثل کشور ما انرژیهای خوبی مثل گاز، نفت و آفتاب دارند و بسیاری دیگر از کشورها از نعمت این انرژیها محروم هستند، به همین دلیل حفظ و میزان استفاده از آن برایشان خیلی مهم است. به عنوان مثال در منازل کشوری مانند انگلیس سه نوع لولهکشی وجود دارد که یکی برای آب دادن به گیاهان، دیگری برای شستوشو و سومین آن برای آب آشامیدنی است. در این کشورها که ذخایر منابع طبیعی کمی وجود دارد، آدمهایی که درآمد خوبی دارند، میتوانند از این منابع به خوبی و کافی استفاده کنند و آنهایی که درآمد خوبی ندارند، زمستانها باید تا صبح بلرزند و تابستانها گرما را تحمل کنند. حال در کشور ما شوفاژها و پکیجها به راحتی و ارزان در طول شبانهروز روشن است و گاهی بیرویه استفاده میشود. مثلاً در تابستان کولرهای آبی با دور تند کار میکند حتی بعضی شبانهروز آن را روشن میگذارند. یا در مصرف آب اگر بخواهیم صحبت کنیم با آب آشامیدنی به باغچه آب میدهیم، شستوشوی لباس، ظرف و استحمام با آب آشامیدنی انجام میشود، در حالی که باید قدر این نعمت بزرگی را که به ما ایرانیها داده شده است بیشتر بدانیم و در مصرف آن صرفهجویی کنیم. خیلی از کشورهای دنیا مثل ترکیه در مدارس، رسانهها و دانشگاهها آموزشهای لازم را برای مصرف صحیح ارائه میدهند. به طور مثال، به خاطر مصرف کم آب استفاده از ماشین ظرفشویی را به خیلی از خانوادهها توصیه یا کولرهای گازی را به جای کولرهای آبی تبلیغ میکنند و این در حالی است که ما از کولر آبی استفاده میکنیم که هم آب و هم برق زیادی مصرف میکند، اما همزمان با آن پنجرهها هم باز است! این یعنی اسراف. با این نوع مصرف در اصل به دولت ضرر نمیزنیم، بلکه به خود ضرر میزنیم و در مرحله بعد به جامعه و دنیای اطرافمان. بنابراین برای تعریف دقیق و استاندارد صرفهجویی ابتدا باید فرهنگ و ذهنیت استفاده درست را ایجاد کنیم، آن وقت به مصرف درست و صرفهجویی دست خواهیم یافت.
نگاه دین به موضوع اسراف چیست و این رفتار نکوهیده چه آسیبها و تبعاتی دارد؟
اگر در نعمتی که خدا در اختیار ما قرار داده است، اسراف شود، این نوع مصرف گناه محسوب میشود و بدان معنا نیست که اصلاً استفاده نشود، بلکه مقصود درست استفادهکردن است. گناهکردن نیز گاهی ضرر به خود است، اما در جایی ضرر به جامعه و اطرافیان محسوب میشود. وقتی کار درستی انجام میشود نتیجه درست هم گرفته میشود و اگر کار اشتباهی انجام شود قطعاً نتیجه اشتباهی در پی خواهد داشت. به قول معروف از هر دست بدهی از همان دست خواهی گرفت. این نتیجه در دستگاه عدل الهی تفاوتی ندارد. هر کسی و در هر مقامی میخواهی باش، چه مسلمان و چه غیرمسلمان. این امر خداست و باید کار هم از نظر اخلاقی و هم از نظر دینی درست انجام شود.
اینکه اکثر ایرانیها در مصرف آب و برق اعتدال ندارند، چیست؟
دلیل این نوع رفتار به فرهنگ برمیگردد. اینکه میشنویم، بعضی میگویند چرا با آب شرب ماشین نشویم، در حالی که در فلان ساختمان با این آب استخر پر میشود، نتیجه آن است که فرهنگ صحیح آموزش داده نشده است و هر فرد نمیداند باید کاری را که در حیطه وظیفه اوست به درستی انجام دهد. نمیداند نسبت به آنچه در اختیار اوست مسئول و جوابگوست. در حالی که هر فرد باید کارش را به درستی انجام دهد و اگر هر فردی کار دلبخواهیاش را انجام دهد، سنگ روی سنگ بند نمیشود. آدمها و جوامعی پیشرفت میکنند که سعی کنند رفتار و اخلاق درست انسانی داشته باشند و در جامعه دینی ما پیشرفت در گرو التزام به آموزهها و تفکرات اسلامی است. باید خود را بعد از خانواده، اطرافیان در جامعه و بعد در کل بشریت در نظر بگیریم. به این فکر کنیم اگر امکانات کره زمین نبود چه اتفاقی میافتاد، چرا با کمکاری و بیمسئولیتی چیز گرانبهایی مثل آب را از دست بدهیم، آن وقت دنبال درمان آن باشیم؟! اگر درست استفاده کنیم قطعاً به خود و کشورمان کمک میکنیم. بعضی افراد فکر میکنند با خرجکردن زیاد میتوانند به دیگران کمک کنند یا نذر و احسان چیزی است که باید برای آن کار و فعالیتی انجام شود، در حالی که وقتی با درست مصرفکردن عدهای را از کمآبی نجات میدهیم، خودش کار حسنه محسوب میشود و میتوان چنین نذری کرد؛ در اصل کار حسنهای که در توان اخلاقی و انسانی است و به بشریت و دیگر موجودات زنده کمک و از ضرر رساندن به آنها جلوگیری میکند.
برای رعایت و آموزش فرهنگ صرفهجویی نقش والدین چقدر حائز اهمیت است؟
مهمترین و اصلیترین افرادی که میتوانند به کودکان فرهنگ صرفهجویی را آموزش دهند، والدین هستند. به شرطی که خودشان با این فرهنگ آشنا بوده و آموزشهای لازم را دیده باشند، آن وقت با انجام رفتارهای صرفهجویانه و مصرف معتدل میتوانند کودکانشان را با فرهنگ صرفهجویانه و مصرف در حد اعتدال آشتی داده و نسلی صرفهجو را برای آینده کشور تربیت کنند.
در زمینه صرفهجویی آب و برق چه شیوههای تنبیهی و تشویقی پیشنهاد میدهید؟
در این زمینه شیوههای مختلفی وجود دارد. هرچند با تنبیه موافق نیستم، مگر بخواهیم بعضی امتیازات را بگیریم تا امتیازات دیگر را به دست آوریم. برای انجام هر کار درستی تشویق بهترین راهحل است و بهترین اقدام هم آن است که از خودمان شروع کنیم. به طور مثال اگر میخواهیم به فرزندمان یاد بدهیم، چراغ اتاقش را خاموش کند ابتدا چراغ اضافه در اتاق خود را خاموش کنیم یا استفاده از یک لوستر را محدود کنیم. به جای چند لامپ در لوستر دو لامپ آن را روشن بگذاریم و لامپهای آن را کممصرف کنیم و همه این رفتارها را به فرزندانمان نشان دهیم تا او بداند میتوان استفاده کرد، اما به شرط صحیح و درست. مثلاً برای رفتن به حمام به او یاد دهیم دوش حمام را تنها برای شستوشو باز کند و هر وقت لازم نبود آن را ببندد. البته کمک و حمایت دولت هم لازم و ضروری است تا خانوادهها بتوانند از لوازم به روز و با تکنولوژی بهتر استفاده کنند. این شیوههای مدیریت منابع بعد از خانواده باید در مدارس نیز آموزش و تبلیغ شود.
به نظر شما مراکز آموزشی، سراهای محله و فرهنگسراها و خانههای فرهنگ چقدر در آموزش فرهنگ صرفهجویی از طریق کارگاه آموزشی و مسابقه و نمایش تأثیرگذار هستند؟
امروز یکی از مکانهای مناسب برای رشد فکری کودکان و نوجوانان و حتی والدین، فرهنگسراها و سراهای محله است. آموزشهایی را که در زمینه مصرف بهینه انرژی است میتوان از این مکانها مطالبه کرد. این مراکز میتوانند با دعوت از متخصصان و کارشناسان حوزههای آب، گاز، برق و حتی روانشناسان برای رفتار درست در زمینه مصرف درست آموزشهای لازم را به کودکان ارائه دهند و شهروندان را برای صرفهجویی در مصرف انرژی و تبعات استفاده نادرست از آن آگاه کنند. رادیو، تلویزیون و فضاهای مجازی هم بستر خوبی برای نمایش انواع کلیپها و فیلمها هستند و حتی میتوانند با برگزاری مسابقات، خانوادهها را با فرهنگ صرفهجویی آشنا کنند. مسابقات علمی، پژوهشی و حتی مقالهنویسی در این زمینه میتواند کمک بسیاری کند. کارهای گروهی برای کودکان جذابتر است و میتواند انگیزه بیشتری برای کسب نتایج بهتر باشد.
برای صرفهجویی آب، برق و کنترل همسایگان پرمصرف در مجتمعها چه پیشنهاداتی دارید؟
در شهرهای بزرگ از جمله کلانشهر تهران به خاطر بافت منازل مسکونی که بیشتر آپارتمان و مجتمع است فرهنگ درست استفاده از منابع آب، گاز و برق با قوانینی که گذاشته میشود، دیده میشود. مثلاً در اکثر آپارتمانها اجازه شستوشوی خودرو حتی فرش و قالیچه داده نمیشود. در زمان معینی حیاط و راهپلهها نظافت میشود تا در مصرف آب صرفهجویی شود. البته استفاده از شیرآلات مناسب برای شستوشو و آبدهی به گل و گیاهان هم مؤثر است که امروزه در فضاهای مجازی درباره آن تبلیغات زیادی میشود. آنها سرعت و فشار بالا و کنترلشدهای دارند که به شستوشوی با مصرف پایین کمک میکنند؛ بنابراین این نکته حائز اهمیت است که باید به سمت تکنولوژیهای روز و برتر دنیا رفت. از طرفی در این زمینه کارشناسان و متخصصان زیادی داریم که میتوانند تحول زیادی ایجاد کنند. باید آنها را برای ساخت انواع وسایل گرمایشی و سرمایشی با مصرف بهینه به کار گرفت. از طرفی مسئولان امر با حرکتی جهادی میتوانند خانوادهها را مجهز به وسایل کممصرف از جمله لامپهای کممصرف کنند یا خانهها را مکلف به استفاده از پکیج کرده و شرایط نصب به صرفه را نیز مهیا کنند.
