جوان آنلاین: شاید تعجب کنید، در غرب رسانه‌ها آنچنان موج ایران‌هراسی به‌راه انداخته‌اند که خیلی‌ها تصور می‌کنند اقلیت‌های مذهبی در ایران شرایط نامساعدی دارند، درحالی‌که سالیان سال است آن‌ها با مردم مسلمان ایران زندگی مسالمت‌آمیزی داشته‌اند و با هم در تعامل و ارتباط بوده‌اند. نمونه آن هم جمعیت ارامنه اصفهان هستند که از دوران صفویه تا به امروز در این شهر مذهبی بدون هیچ مشکلی با مسلمانان همزیست بوده‌اند. آن‌ها عناصر فرهنگی خود را دارند و سنت‌ها و رسوم‌شان را بدون هیچ مانعی انجام می‌دهند. در همین رابطه «جوان» با آرگین آبنوسیان، کارشناس و عضو شورای خلیفه‌گری ارامنه گفتگو کرده است.
چرا محراب کلیسا‌ها به سمت شرق قرار دارند؟
ارامنه معتقدند، وقتی حضرت مسیح در آخرالزمان ظهور می‌کند به سمت شرق می‌آید، برای همین محراب کلیسا‌ها به سمت شرق ساخته شده است. در انجیل‌های قدیمی انتظار ظهور حضرت مسیح وجود دارد و این منابر در کلیسا‌ها برای همین هستند. البته محراب اصلی متعلق به روحانیون ارشد کلیساست و کسی نمی‌تواند به آنجا برود.
چرا کلیسا‌ها در اصفهان با مساجد و ابنیه اسلامی معماری تقریباً نزدیکی دارند و در آن‌ها نیز از کاشیکاری استفاده شده است؟
زمانی که ارامنه از سوی شاه عباس به ایران انتقال داده شدند با واکنش‌هایی از سوی مردم مواجه شدند و یکسری مخالفت‌هایی برای حضور آن‌ها در این شهر میان مسلمانان صورت گرفت تا از این شهر بیرون بروند. برای همین شاه عباس سفارش کرد معماری کلیسا‌ها را شبیه مساجد و بنا‌های اسلامی بسازند تا حساسیت کمتری ایجاد شود. امروز اگر به خانه خواجه‌ها و تاجران ارامنه قدیم سری بزنید، می‌بینید آن‌ها هم از معماری اسلامی بهره برده‌اند و کاشیکاری اسلیمی شده‌اند، درحالی‌که در ارمنستان کلیسا‌ها روح ندارند و از سنگ و ستون‌های چوبی ساخته شده‌اند و این شکوه معماری اسلامی ایرانی در آن‌ها دیده نمی‌شود. کاشیکاری‌های مسجد شیخ لطف‌الله و عالی‌قاپو در کلیسا‌های اصفهان هم وجود دارد و آن‌ها را خاص و دیدنی کرده است.
مینی‌نقش‌جهان کجاست؟
از ۲۴ کلیسای ارامنه در اصفهان، تنها ۱۳ کلیسا باقی‌مانده است، نقش میدان بزرگ (میدان جلفا) مانند نقش میدان نقش جهان برای محله تازه‌تأسیس ارامنه است که از آن با عنوان مینی‌نقش‌جهان تعبیر شده است.
میناس ماردیروس طراح و نقاش کلیسا‌ها با کمال‌الملک هم‌دوره بوده است؟
نه، استاد میناس مربوط به دوره صفویه است و استاد کمال‌الملک به دوره قاجار برمی‌گردد. این دو از نظر زمانی با هم فاصله زیادی دارند، ولی به لحاظ محبوبیت، توانایی و شهرت به هم نزدیک هستند و آثارشان قابل توجه است.
چرا تاجی از برگ‌های زیتون برای ارامنه مقدس است؟
چون آخرین جایی که حضرت مسیح برای تبلیغ رفته بود، اورشلیم بود. مسیحیان مشتاق به زیارت حضرت، زیر پای ایشان برگ‌های زیتون گذاشتند و جشن گرفتند، به همین‌خاطر برگ‌های زیتون برای ارامنه تقدس دارد و برگ‌ها را به کلیسا می‌آورند تا تبرک شود و از آن تاج‌هایی برای خانه‌هایشان تهیه می‌کنند. در خانه ارامنه هم از این تاج‌های نمادین وجود دارد.
مسیحیان یک راهپیمایی در کشور‌های مختلف دارند که مثل پیاده‌روی اربعین برایشان محترم است، دلیل آن چیست؟
مسیحیان کاتولیک اینگونه هستند و مسیری را که حضرت مسیح برای به صلیب کشیده شدن می‌رفت به صورت نمادین پیاده می‌روند. البته این مسیر مانند اربعین طولانی نیست، اما با اینکه کوتاه است برای مسیحیان مقدس است.
در موزه ارامنه چه گنجینه‌هایی وجود دارد؟
در این موزه، اشیای انبار شده در کلیسا و کتابخانه‌ها قرار دارد و از سال ۱۹۷۰ بنا شده و دارای بخش‌های مختلفی است، اعم از کتاب‌ها و لباس‌های قدیمی، ابزار مشاغل و اشیای مذهبی، لباس کشیش‌ها و غیره. همچنین قدیمی‌ترین انجیل ایران در این موزه است که مربوط به ۹ تا ۱۰ میلادی است و روی پوست نوشته شده و کوچک‌ترین دعا که به هفت زبان دنیاست هم در این موزه قرار دارد.
موزه موسیقی چطور ایجاد شد؟
گنجینه موسیقی ارمنیان جلفا تا سال ۱۹۵۷ خانه مسکونی بوده و خانم آبراهام به یاد همسرش آبراهامیان این مکان را خریداری و به یتیم‌خانه تبدیل می‌کند. از سال ۲۰۰۴ به بعد که دیگر بچه یتیم نیازمندی وجود نداشته، شورای خلیفه‌گری آن را محلی برای تمرین گروه‌های کر ارامنه جلفا می‌کند و پس از مناسب‌سازی به موزه تبدیل می‌شود که آلات موسیقی و چگونگی استفاده از آن‌ها در مراسم مذهبی، تاریخچه و اتاق مشاهیر را شامل می‌شود تا ضمن اجرای موسیقی، ادوات و ابزار موسیقی را هم داشته باشند. در سمت‌های مختلف موزه ارامنه آرشیو‌های موسیقی خود را دارند و ویژگی خاص این موزه در آن است که می‌توان به اشیا دست زد.
کل آثار ارامنه در این موزه است؟
بله. البته در جلفای قدیم حدود ۵ هزار سنگ قدیمی بود که دو، سه سال پیش از سوی دولت آذربایجان تخریب شد و همه را در رودخانه ارس ریختند و تاریخ جلفای قدیم همه نابود شد و چیزی در دست نیست و تنها همین‌ها باقی مانده است.
ساز‌ها در کلیسا مفهوم مختلفی دارد؟
بله، هر کدام معنا و مفهوم جدایی دارد. البته در گذشته ناقوس چوبی بود و تا زمانی که راهبه‌ها بودند از این ناقوس استفاده می‌شد. بعد‌ها از ناقوس برای مراسم و دعا‌های صبحگاهی و عصرگاهی بهره بردند که ریتم هر کدام متفاوت است؛ اگر اتفاق ناگواری بیفتد یا کسی در محله‌ای فوت کند یا وقتی اعلام خطر و هشدار باشد، فرق می‌کند.
ساز‌هایی که در کلیسا نواخته می‌شود از چه نوعی است؟
ارگ و تنها سازی که می‌زنند همین است. موسیقی محلی ارامنه تاریخ به‌خصوصی ندارد. تعاملی بین موسیقی ایرانی و ارمنی است و ایرانیانی مثل یحیی تارساز معروف‌ترین تار‌ها را می‌ساختند. تار‌های یحیی شهرت جهانی دارد. یکی از آن در اختیار حسین علیزاده است؛ یکی هم در این موزه موسیقی قرار دارد. تار‌های یحیی به دلیل معروفیت، برند مشخصی داشت و اسمش را روی آن می‌نوشت، برای همین هم مشخص است.
