امیر خدادادهمدانی- حقوقدان فناوری‌های نوین
اختصاصی جوان آنلاین، چندی پیش بود که منابع غیررسمی اعلام کرده بودند بیش از ۱۰۰ گیرنده استارلینک در ایران فعال شده است، تا جاییکه ایلان ماسک در یکی از توییت‌های خود نوشت: «به ۱۰۰ دستگاه فعال در ایران رسیده‌ایم.»
بدین ترتیب او ادعا کرد که ۱۰۰ دستگاه گیرنده اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران فعال شده است.
در همین رابطه، پیش‌تر روزنامه وال استریت ژورنال هم درباره قاچاق گیرنده‌های اینترنت ماهواره استارلینک به ایران مطلب مفصلی را به چاپ رسانده بود.
به نظر می‌رسد، آغاز پروژه «استارلینک» و ارائه اینترنت ماهواره‌ای به مردم دنیا به سال ۲۰۱۵ برمی‌گردد. ماهواره‌های آزمایشی اولیه در ۲۲ فوریه ۲۰۱۸ و ۳ سال پس از بررسی‌های اولیه به مدارات موردنظر پرتاب شدند. مجموعه دوم ماهواره‌های آزمایشی و نخستین اعزام بزرگ بخشی از سیستم، در سال ۲۰۱۹ اتفاق افتاد.
در دوره‌ای بحث ارائه سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای در ایران هم داغ شد، اما همان زمان حقوقدانان و کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات این موضوع را به لحاظ حقوقی غیرممکن می‌دانستند.
در این خصوص سازمان بین‌المللی ارتباطات راه دور یا آی‌تی‌یو
International Telecommunication Union (ITU) مرجع بررسی و اظهار نظر است. این اتحادیه که وابسته به سازمان ملل متحد است، قانون‌گذاری و مدیریت فضای فرکانسی، تدوین استاندارد‌های تبادل داده و اطلاعات و همچنین کمک به رشد و توسعه ارتباطات در سراسر جهان را برعهده دارد و مقر آن در ژنو، سوئیس قرار دارد. بالاترین مرجع قانون‌گذاری در اتحادیه ITU، کنفرانس سران مختار است که هر چهار سال یک بار با حضور ۱۹۳ عضو برگزار می‌شود. تصمیمات این کنفرانس با اجماع همه کشور‌ها به تصویب می‌رسد و از نظر حقوقی لازم‌الاجراست.
ایران هم با راهکار‌های حقوقی و با استفاده از وکلای متخصص فناوری ورود منطقی به پروژه «استارلینک» انجام داد؛ بنابراین رایزنی‌های فنی و حقوقی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داشت و اعضای تیم ایران در جلساتی ثابت کردند که از یک ترمینال استارلینک در ایران ارتباط با یک مرکز تبادل خارجی برقرار شده است.
این درحالی بوده که ایران چنین اجازه‌ای را به استارلینک نداده است.
در پی این رایزنی ها، اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) در گزارش آخرین جلسه خود با عنوان Radio Regulations Board مصوبه‌ای داشته که براساس آن، ارائه خدمات از سوی استارلینک در مرز‌های جمهوری اسلامی ایران به‌دلیل عدم‌رعایت قوانین سرزمینی، غیرمجاز است.
اتحادیه بین‌المللی مخابرات ارائه خدمات از سوی یک شرکت خارجی در چارچوب مرز‌های کشوری دیگر را منوط به دریافت مجوز از آن کشور کرده است.
براساس همین موضوع در بررسی‌های به عمل آمده، مشخص شده استارلینک برای ارائه اینترنت ماهواره‌ای تاکنون مجوزی از جمهوری اسلامی ایران دریافت نکرده است.
نظری که از سوی ITU منعکس شده است، می‌تواند مستندی باشد برای کشور‌ها تا علیه استارلینک در آمریکا طرح دعوا کنند: «آنها می‌توانند با این سند بروند و بگویند که ITU درباره یک موضوعی، صحبتی را مطرح کرده و دولت آمریکا مسئول این است که استارلینک را ملزم به رعایت قواعد بین‌المللی کند.»
جالب اینکه این نهاد بین المللی ضمن تشکر از ایران برای ارایه اطلاعات و ارزیابی‌های تکمیلی و تایید آنها، از عدم پاسخگویی کشور نروژ (بعنوان کشور مرجع ماهواره‌های استارلینک) ابراز تأسف کرده و یکبار دیگر و بطور رسمی مقامات آن کشور را ملزم به همکاری در این رابطه کرد.
در تبیین این مصوبه اتحادیه جهانی مخابرات، «داوود زارعیان»، معاون تجاری مخابرات معتقد است، برخی کشور‌ها با فعالیت اینترنت ماهواره‌ای در خاک خود مخالفت خواهند کرد و حق هر کشوری است که نسبت به این اتفاقات بزرگ موضع‌گیری داشته باشد و نظر خود را اعلام کند. وی تاکید دارد که همه کشور‌ها به توسعه این فناوری (اینترنت ماهواره‌ای) باور دارند، ولی در اینکه هر کشوری بخواهد به‌طور آزادانه از آن استفاده کند و شرکت‌های خصوصی وارد حریم مرز‌های کشور‌ها شوند، موضوعی است که بعید است اعضا در آن به اجماع نظر برسند.
زارعیان باور دارد بسیاری از کشور‌ها پیش‌بینی‌های لازم در مورد اینترنت ماهواره‌ای را نداشته‌اند و به همین دلیل در عصر حاضر چالش‌هایی بزرگ درباره آن پدید آمده است که اتحادیه جهانی مخابرات باید در کنفرانس بعدی خود به این مسئله رسیدگی کند.
در همین زمینه وزیر ارتباطات وفناوری اطلاعاتهم بهمن‌ماه ۱۴۰۱ اعلام کرده بود: قواعد سرزمینی کشور به اپراتور‌های ماهواره‌ای ابلاغ شده است و در صورت رعایت این قواعد از حضور آنها در کشور استقبال می‌شود. زارع‌پور آن زمان گفته بود: بر اساس قواعد اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) هر اپراتور ماهواره‌ای بخواهد در کشوری فعالیت کند باید قواعد سرزمینی یا لندینگ رایت آن کشور را رعایت کند. ما این قواعد سرزمینی را که مصوب قانونی کمیسیون تنظیم مقررات است به آنها رسماً ابلاغ کرده‌ایم و منتظر پاسخ‌شان هستیم.
سرانجام اینکه با توجه به تلاش حقوقدانان ایرانی، پیگیری‌های وزارت ارتباطات جدیت بیشتری به خود گرفته تا بخش‌های خصوصی فعال در اینترنت ماهواره‌ای نظیر استارلینک را مجبور به تبعیت از قوانین کشور کند و احتمالاً در آینده شاهد خواهیم بود که فعالان این شرکت‌ها به قوانین سرزمین‌ها احترام بگذارند.
