سال ۱۳۴۲ ایام عزاداری ماه محرم مصادف با خردادماه بود. امامخمینی از فرصت منابر این ایام برای افشاگری علیه رژیم شاه استفاده میکردند. نوروز همان سال واقعه مدرسه فیضیه رخ داده بود و جا داشت تا در ایام الله محرم، مردم هر چه بیشتر نسبت به جنایت رژیم در مدرسه فیضیه آگاه میشدند. از این رو در ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ حضرت امام نطق تاریخیشان را در مدرسه فیضیه قرائت کردند که باعث دستگیری ایشان و متعاقباً قیام ۱۵ خرداد شد.
یک روز پس از سخنرانی امام علیه رژیم شاه، ۱۴ خردادماه تعدادی از یاران ایشان از سوی ماموران شاه دستگیر شدند. به نظر میرسد این اتفاق پیش درآمدی باشد برای دستگیری خود امام که این اتفاق ساعت سه بامداد ۱۵ خرداد رخ داد و شخص امام با هجوم تعداد قابل توجهی از کماندوهای رژیم، دستگیر و بازداشت شدند.
دستگیری یک روحانی والامقام آن هم با مقبولیت و محبوبیت امام، مسئلهای نبود که از سوی مردم به راحتی پذیرفته شود. از اینرو تظاهرات اعتراضی متعددی در برخی از شهرها انجام شد که در این بین قیام مردم در شهرهای قم، تبریز و ورامین به خشونت کشیده شد. در آن روز تعداد زیادی از مردم این سه شهر به شهادت رسیدند، اما آمارهای رسمی تنها به کشتهشدن (شهادت) ۵۳ الی ۵۴ نفر اذعان کردند. همین اسناد تعداد کل مجروحان و شهدا را ۱۲۳ نفر اعلام کرده بود، یعنی ۷۰ زخمی و ۵۳ شهید، اما بعدها اخبار ضدونقیضی از تعداد واقعی شهدا اعلام شد.
به عنوان مثال برخی از منابع خود رژیم اینطور عنوان میکردند که تنها یکی از نیروهای کلانتری ۶ خیابان مولوی معروف به «رضا دیوانه» ۶۰ نفر را به شهادت رسانده است. این سخن مؤید آن بود که آمار واقعی شهدا بسیار بیشتر از چیزی است که منابع رسمی اعلام میکردند.
در بررسی تعداد شهدای روز ۱۵ خرداد، حتی نشریات خارجی همانند روزنامه لوموند فرانسه نیز وارد عمل شدند. این روزنامه از قول برخی خبرگزاریها، آمار شهدا را حدود یکهزار نفر تخمین زده بود. بعد از پیروزی انقلاب که فرصتی برای جمعآوری اسامی شهدای این قیام تاریخی پیش آمد، نام ۱۴۷ شهید مشخص شد. البته این تعداد کسانی بودند که شناسایی شده و اسامیشان مشخص بود.
یکی دیگر از مسائلی که باعث شد آمار دقیق شهدای ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به صورت دقیق مشخص نشود، بیم برخی از خانواده شهدا از اعلام علت شهادت عزیزانشان بود، چراکه حتی خانواده شهدا نیز مورد تعرض مأموران رژیم قرار میگرفتند. از این رو بسیاری از خانوادهها از بازگوکردن نام شهیدشان اجتناب میکردند و با گذشت زمان، رفتهرفته این شهدا به فراموشی سپرده شدند.
همینطور دفن پیکر شهدای قیام ۱۵ خرداد در نقاط مختلف از دیگر دلایلی بود که باعث شد، آمار دقیق شهدا مشخص نشود. به عنوان نمونه در گلزار شهدای مسگرآباد (ابتدای جاده خاوران) ۳۳شهید از شهدای ۱۵خرداد دفن هستند و شش تن از این شهدا مربوط به کفنپوشان ورامینی که پیکرشان از دشت ورامین به این نقطه منتقل شده است. به هر روی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ صدها و بلکه هزاران ایرانی کشته و مجروح شدند تا درخت انقلاب مطلعی سرخ به رنگ خون شهدا به خود ببیند. درختی که بعدها و در وقایع دیگر نیز با خون شهدا آبیاری شد و نهایتاً در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید.