سرویس تاریخ جوان آنلاین: اثر تاریخی پژوهشی «اسرار حمله متفقین به ایران» تألیف علی قلی مجد و ترجمه علی‌اکبر رنجبر کرمانی در عداد جدیدترین پژوهش‌هایی است که در موضوع خود، از سوی مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران منتشر شده است. آغازین بخش‌های مقدمه این پژوهش، نمایانگر اهمیت موضوعی است که سراسر کتاب درصدد نور تاباندن بدان است:
«۲۵ آگوست ۲۰۱۱، هفتادمین سالروز حمله نیرو‌های مسلح روس و انگلیس به ایران با نام رمز «عملیات دیدار» است. اشغال ایران از سوی متفقین و در پیامد آن، برکناری شاه وقت و جایگزینی ولیعهد او، یکی از مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین رخداد‌های تاریخ معاصر ایران است؛ و در عین حال آنطور که باید و شاید به آن پرداخته نشده است. تاریخ ایران در دوره پیش از ظهور رضاشاه و برآمدن سلسله پهلوی در سال‌های ۱۹۲۰، نسبتاً به خوبی مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است، اما تاریخ سال‌های پایانی حکومت رضاشاه، نفرت مردم از او، حمله متفقین به کشور، فروپاشی سریع رژیم رضاشاه و سقوط او، و جانشینی پسرش، محمدرضاشاه، عملاً بدون بررسی دقیق باقی مانده و پرده از حقایق و دقایق آن برداشته نشده است. ارزیابی درست و معنادار از رضاشاه و حکومت او، بدون بررسی و مطالعه سال‌های پایانی سلطنت او و طرز سقوط او ممکن نیست. همچنین ارزیابی درست از دوران محمدرضاشاه، بدون مطالعه و بررسی و تحقیق دقیق درباره آغاز شوم و نکبت‌بار سلطنت او نیز امکانپذیر نیست. این کتاب اولین تاریخ دقیق و مستند از این وقایع به زبان انگلیسی است و امید است که گامی در راه پر کردن این خلاً آشکار در تاریخ ایران در جنگ‌جهانی دوم باشد. با اینکه از آغاز جنگ‌جهانی دوم ایران بار‌ها و بار‌ها اعلام بی‌طرفی کرده بود، در سپیده‌دم ۲۵ آگوست ۱۹۴۱، اتحاد جماهیر شوروی و بریتانیا به این کشور حمله کردند. اگرچه «پاسخ غیرقابل قبول» ایران به اتمام حجت انگلیس و روسیه برای اخراج فوری اتباع آلمان از ایران، دلیل این حمله دانسته شده است، اما روشن است که اساساً پاسخ ایران اهمیتی نداشت و هر پاسخی ایران می‌داد باز هم اشغال می‌شد و این کشور را گریزی از ورودی نیرو‌های شوروی و انگلیس نبود. روس‌ها از سه نقطه در دو سوی دریای خزر حمله کردند و فقط ظرف سه روز تمام شمال کشور، از جمله شهر‌های تبریز، رشت و مشهد را اشغال کردند و تا قزوین پیش آمدندو در آنجا پیشروی خود را موقتاً متوقف کردند. نیرو‌های بریتانیا نیز از سه نقطه در جنوب‌غربی و غرب ایران وارد خاک این کشور شدند. یک ستون ارتش انگلیس از بصره و ستون دیگر از خانقین به ایران حمله کردند؛ علاوه بر این، نیرو‌های هوابرد و نیرو‌های آبی خاکی انگلیسی، بندر شاهپور در خلیج‌فارس را مورد حمله قرار دادند. ارتش و نیروی دریایی ایران کاملاً غافلگیر شدند و نیروی دریایی کوچک ایران نیست و نابود شد. همانند هجوم روسیه، پیشروی نیرو‌های بریتانیا در ایران نیز تند و سریع بود و نیرو‌های انگلیسی در کمتر از ۳۶ ساعت، آبادان و پالایشگاه نفت آن و بندر‌های شاهپور و خرمشهر را گرفتند و ظرف سه روز تمام مناطق نفتی ایران در جنوب‌غرب، از جمله شهر اهواز را اشغال کردند. همین ماجرا در منطقه قصرشیرین در استان کرمانشاه تکرار شد، و نیرو‌های بریتانیا در ۲۹ آگوست ۱۹۴۱ ظفرمندانه وارد کرمانشاه شدند.
در ۳۱ آگوست سال ۱۹۴۱، عناصری از نیرو‌های پیروز انگلیس و روسیه در مراسمی در قزوین ملاقات کردند و در واقع دیدار با یکدیگر را در ایران جشن گرفتند. اشغال ایران در سال ۱۹۴۱، در واقع تکمیل و اجرای قرارداد‌های ۱۹۱۵، ۱۹۰۷ روس و انگلیس در تقسیم ایران بود؛ البته این‌بار کفه اشغال بیشتر به نفع بریتانیا بود.»
