سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: همسایگان در روز‌های خانه‌نشینی چه می‌کنند؟ آیا مراقب همسایه خود هستیم؟ اکنون که همه در خانه نشسته‌ایم و بیشتر روز‌ها را بی‌آنکه پا بیرون از خانه بگذاریم در چهاردیواری خود به سر می‌بریم، حواسمان به کار‌هایی که انجام می‌دهیم و ممکن است برای همسایه آزار دهنده باشد، هست؟ ممکن است دیر بخوابیم، زود بیدار شویم و هزار جور کار دیگر کنیم که باعث سر و صدا یا مزاحمتی برای همسایگان شود، با اعتراض و گلایه‌هایشان چه کرده‌ایم؟ می‌توانیم برای همسایه خود، همانطور که از اسمش پیداست، سایه باشیم و او هم‌سایه‌ای برای ما، و به راستی همسایه یکدیگر باشیم؟ ما همسایه خوبی هستیم و همسایگی را بلد هستیم؟
نزدیکی همسایه‌هایی که میراث‌دار یکدیگرند
همسایگی از دیرباز در بین ایرانیان جایگاه ویژه‌ای داشته است. بیشتر همسایگان در شهر‌های مختلف ایران‌زمین، هنوز هم مانند گذشته هنگامی که از کنار هم می‌گذرند به یکدیگر سلامی می‌کنند و احوالی می‌پرسند. به نظر می‌رسد همین سلام و احوالپرسی ساده، آرامش را در محل زندگی ما به وجود می‌آورد. به نظر می‌رسد روابط همسایگان در جامعه مؤثر است. دکتر نادرصادقیان جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی- فرهنگی در این باره می‌گوید: «تأثیر همسایگان بر زندگی یکدیگر را باید تاریخی بررسی کرد، چون به مناسبت زمان، مکان و جغرافیا و اعصار مختلف با یکدیگر تفاوت می‌کند. تأثیر همسایه بر زندگی افراد خیلی در گذشته بیشتر بوده؛ چه در فرهنگ عمومی و اجتماعی ما و چه در فرهنگ دینی ما جایگاه ویژه‌ای داشته است. در قرآن کریم هم در سوره نساء به این نکته اشاره شده است.»
وی که تحقیقاتی درباره آپارتمان‌نشینی انجام داده است، در این‌باره ادامه می‌دهد: «همسایگی در گذشته اهمیت زیادی داشته، چون آپارتمان‌نشینی وجود نداشته است و افراد یک محله بیشتر یکدیگر را می‌شناختند. برخلاف آپارتمان‌ها و برج‌های امروزی که همسایگان یکدیگر را نمی‌شناسند، خانه‌ها به معنی واقعی خانه بودند با همسایگان محدود، برای همین روابط همسایگی گرم‌تر بوده و همسایگی از نظر عرفی جنبه قوی داشته است، تا جایی‌که این باور مشهور است که همسایه از همسایه ارث می‌برد.»
ضرورت قوانینی که باید روابط را تنظیم کند
با توجه به گفته‌های پیشین ممکن است مفهوم همسایگی با توجه به شرایط زندگی کنونی تغییراتی پیدا کرده باشد. دکتر صادقیان در این‌باره می‌گوید «با شهرنشینی و تغییر وضعیت سکونت مردم از خانه به آپارتمان و برج، مفهوم همسایگی هم به شدت تغییر کرده است. حرمت همسایگی همچون گذشته نگه داشته نمی‌شود. شرایط عینی عوض شده ولی شرایط ذهنی تغییر نکرده است. در گذشته روابط انسانی و اخلاقی همگرایی بود ولی حالا نیست. روابط همسایگی سنتی را نمی‌توان با همسایگی جدید در شهر‌ها مقایسه کرد. چون نگاه سنتی به همسایگی جنبه همگرایی داشت در حالی که امروزه فردیت پیدا کرده است.»
وی با اشاره به تغییراتی که با آپارتمان‌نشینی پیدا شده است، اضافه می‌کند: «امروز نیاز به قوانین و ضوابط جدید داریم که جایگزین روابط همسایگان در شهر‌های امروزی شود.»
با توجه به کمرنگ شدن روابط همسایگی خواهی نخواهی برخی با در نظر نگرفتن حقوق همسایگان دیگر، ممکن است دست به رفتار‌هایی بزنند که موجب ناراحتی آنان شود. به طور مثال در پارک خودرو در پارکینگ یا رفتار‌هایی که باعث تولید سر و صدا و آزار همسایهها شود، این پژوهشگر در این‌باره می‌گوید: «آموزش‌های لازم درباره آپارتمان‌نشینی و همسایهها با یکدیگر وجود ندارد، از این‌رو ممکن است افراد به راحتی شاهد نقض حقوق خود باشند، در حالی که از آن‌ها اطلاعی نیز ندارند. از سوی دیگر نداشتن روحیه مشارکت‌طلبی و همین‌طور تعویض پشت‌سر هم همسایگان به دلیل پایان مدت قرارداد استیجاری و بسیاری عوامل دیگر، باعث شده است تا همسایگی شکل گذشته خود را از دست بدهد و به صورتی که امروز وجود دارد، دربیاید. متأسفانه هم اکنون در بسیاری از آپارتمان‌ها بر سر اختلافات همسایگان با یکدیگر نزاع و درگیری صورت می‌گیرد تا جایی‌که برخی از آن‌ها به دشمنی‌های بزرگ هم تبدیل شده است.»
همسایگان نیاز به آموزش حقوقی دارند
دکتر صادقیان آشنا کردن مردم با حقوق همسایگی‌شان را از موارد مهم و نیاز‌های مهم جامعه می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «به نظر می‌رسد شهرداری‌ها وظیفه دارند این آموزش‌ها را به طریقی مؤثر به دست مردم برسانند. متأسفانه در این بخش به خوبی پرداخت نشده است. با این آموزش‌ها بسیاری از مردم که خود همسایه شخص یا خانواده دیگری هستند، آرامش بیشتری خواهند داشت. اینکه می‌گوییم شهرداری باید فعال باشد به معنی نفی مشارکت شهروندان نیست. از این‌رو مسئولیت مردم در روابط همسایگی و در نظر گرفتن حقوق آن‌ها بسیار مهم است. از آن گذشته وقتی قوانین به آگاهی برسد و به درستی انجام شود، نزاع و درگیری کمتری هم در جامعه رخ می‌دهد و بار قضایی کمتری نیز بر دوش این قوه خواهد بود.»
به نظر می‌رسد جوامعی که قانون در آن‌ها بیشتر رعایت می‌شود و شهروندان و قانونمندانه زندگی می‌کنند، همسایگی نیز با جوامعی که مردمش کمتر به قوانین احترام می‌گذارند متفاوت باشد. دکتر صادقیان در این باره می‌گوید: «در جوامعی که قوانین رعایت می‌شود دست‌کم صد سال جلوتر از کشور‌های دیگر عمل می‌کنند. آزمون و خطا‌ها را سپری کرده‌اند و در پی برپایی قوانین، حتی نسل‌ها آموزه‌ها را به یکدیگر آموخته‌اند. به این ترتیب شهروندان به حقوق و تکالیف و وظایف‌شان آشنا هستند. نه اینکه آن‌ها تافته جدا بافته باشند، بلکه زودتر اقدام کرده‌اند، برای همین زودتر هم به قدرت دست پیدا کرده‌اند. آموزش همگانی که پیش‌تر هم عرض کردم، بسیاری از این مشکلات را حل خواهد کرد.»
این روز‌ها بیشتر مردم در خانه‌ها به سر می‌برند و ممکن است سر و صدای بیشتری نسبت به بقیه اوقات که زندگی روال معمول خود را داشت تولید کنند، دکتر صادقیان در این‌باره اظهار می‌دارد: «در حال حاضر که شرایط خاص قرنطینه در برخی از آپارتمان‌ها یا خانه‌ها مشکلات بیشتری را به وجود آورده است، بهترین کار تشکیل فوری جلسه در آپارتمان یا مجتمع است. به این ترتیب که یک صورت‌جلسه از قوانینی که اجرای آن‌ها در آن محل ضروری است برای سه تا شش ماه تدوین شود و یکی از ساکنان مسئولیت اجرای آن را به عهده بگیرد. این کار بیشتر مشکلاتی را که در اثر زیاد در خانه ماندن ساکنان واحدها، پیش آمده است حل خواهد کرد. در صورتی که شخص یا اشخاصی از قوانین وضع شده پیروی نکردند با صحبت یا در مراحل بعد، می‌توان با کمک گرفتن از مراجع قضایی مشکلات را رفع کرد.»
اهمیت همسایه و همسایه‌داری از منظر روایات
ارتباط همسایهها به طور معمول با یک واژه آغاز می‌شود: «سلام»؛ واژه‌ای که اسلام آن را مستحب و پاسخش را واجب می‌داند. اما این ارتباط به هر طریق که شکل بگیرد، می‌تواند به کمک خود همسایهها پایدار بماند و زیبایی روابط انسانی را نمایان کند. حجت‌الاسلام سیداحمد میرغفاری، امام جماعت مسجد حضرت علی (ع) درباره ارتباط همسایگان و نگاهی که اسلام به این موضوع دارد، می‌گوید: «بحث همسایگان که یک بحث اجتماعی محسوب می‌شود مانند مباحث خانواده و خویشاوندان حقوقی برایش در نظر گرفته شده است، چنانچه فردی رعایت نکند، گناهکار و متجاوز شناخته می‌شود. حق همسایگی آنقدر اهمیت دارد که قرآن پس از یکتاپرستی و اجتناب از شرک‌ورزی و عمل به نیکی مانند ارحام، پدر و مادر و یتیمان همسایگی را مطرح کرده است. هر انسانی بهره‌مندی‌اش باید تنها در چارچوب زندگی خود و چهاردیواری‌اش نباشد و مراعات دیگران را هم باید داشته باشد و به آن سوی دیوار‌های خانه خود هم حواسش باشد.»
این کارشناس مذهبی درباره خوش‌رفتاری به همسایه ادامه می‌دهد: «در سوره نسا آیه ۳۶ که بحث همسایگان مطرح شده است، اگر رعایت شود، تأثیر مثبت آن در جامعه از نظر اجتماعی و آسایش روانی دیده خواهد شد. خوش‌رفتاری با همسایگان در فرهنگ اسلام و اهل‌بیت دارای اهمیت بالایی است. پیامبر اکرم (ص)، نیکی با همسایهها را در واجباتی مانند نماز برشمرده و در واقع جزو مکارم اخلاقی بیان نموده‌اند.»
نمونه‌های بسیاری از بزرگان دین و اخلاق در تاریخ وجود دارد که با نگاهی به سیره آنان می‌شود درس‌های بزرگی گرفت. درس‌هایی که امروزه با توجه به کمتر شدن روابط همسایهها شاید بیشتر هم مورد نیاز باشد. حجت‌الاسلام میرغفاری با روایتی در این‌باره ادامه می‌دهد: «گفته می‌شود زمانی که هشام بن اسماعیل مخزومی والی مدینه بود، امام چهارم را خیلی اذیت می‌کرد. او همسایه امام سجاد (ع) هم بود. همسایگان نیز از رفتار‌ها و عملکرد او به ستوه آمده بودند. مدتی بعد ولید بن‌عبدالملک به جای او روی کار آمد. از آنجا که ولید با او اختلاف زیادی داشت، و هشام بن‌اسماعیل را همیشه ملامت می‌کرد، با روی کار آمدنش هم اعلام کرد که او را در ملأ عام نگه دارند تا همسایهها بیایند و تلافی بدرفتاری‌های او را سرش دربیاورند. هشام می‌دانست که امام سجاد را بسیار اذیت کرده است، برای همین از این نگران بود که امام به شکل بدی رفتار‌های او را تلافی کند. حضرت با اصحابش از پشت کاخ مروان می‌گذشت که هشام هم در آنجا بود. حضرت نه تنها به او بی‌احترامی نکرد بلکه به اصحابش هم اجازه این کار را نداد و جالب اینکه به او گفت: خدا تو را عافیت دهد، از آنچه برایت اتفاق افتاده ناراحتم، آنچه دوست داری از ما بخواه. می‌گویند اسماعیل خیلی خجالت کشید و گفت: خدا می‌داند که رسالتش را در کجا قرار داده و به چه کسی بدهد.»
امام جماعت مسجد حضرت‌علی (ع) بدی در حق همسایه را از نظر اسلام عامل نزول بلا می‌داند و با بیان روایت دیگری از امام سجاد (ع) می‌گوید: «امام سجاد (ع) می‌فرمایند: از جمله گناهانی که بلایای آسمانی را نازل می‌کنند و نعمت را به نقمت تبدیل می‌کند، تجاوز به حقوق مردم است که مهم‌ترین آن‌ها همسایگان هستند. ایشان همچنین می‌فرمایند: یکی از دو گناهی که خداوند مورد آمرزش قرار نمی‌دهد، ضایع کردن حقوق برادر دینی است که همسایه نیز برادر دینی انسان محسوب می‌شود. روی هم رفته، حقوق دینی ارحام و همسایه نسبت به سایر امور، اولویت دارد.»
حجت‌الاسلام میرغفاری با توجه به اینکه این روز‌ها روابط همسایگان هم با حضور مردم در خانه‌ها پررنگ‌تر شده است، بار دیگر به نگاه امام سجاد (ع) اشاره می‌کند و می‌گوید: «امام سجاد (ع) در رساله حقوق خود ۵۰ ماده در نظر گرفته‌اند که حقوق انسان‌ها را به خوبی مطرح و روشن کرده‌اند. ضمانت اجرای این قوانین را هم ایمان و اعتقاد و وجدان در نظر قرار داده‌اند. حقوق ۳۱ این ماده درباره حق همسایه است که حضرت در این رساله از روی بصیرت عمیق و گسترده در نظر گرفته است و همه را مسئول رعایت این قوانین قرار داده است. جامعه اسلامی اگر بخواهد به شأن بالای خود برسد، باید این‌ها را رعایت کند.»
وی درباره ماده ۳۱ رساله امام سجاد (ع) توضیح می‌دهد: «امام سجاد (ع) ماده ۳۱ را اینگونه بیان می‌کند: حق همسایه این مىباشد که وقتى غایب است، حرمت و حقوق او را در نبودنش از هر جهتحفظ کنى و، چون حاضر است، تکریمش نمایى و او را احترام کنى و در هر حالى به او کمک نمایى. براى پىبردن به عیبها و لغزشهاى او تفحص و جست‌وجو ننمایى و اگر هم ناخودآگاه از عیب او مطلع شدى، در خصوص دانسته‌هاى خویش نسبت به معایب او بسیار پردهپوش باش که اگر بخواهند با نیزه‌هایى دلت را بشکافند و به اندرونت دست یابند، موفق نشوند. به سخنان ناآگاهانه وى وقعى مگذار و اعتنا نکن، در سختىها رهایش مکن و اگر امکاناتى دارد، بر او رشک نورز. از لغزش او درگذر و خلافش را اغماض نما و اگر ندانسته به تو بدى کرد، متانتبه خرج بده و بردبار باش. مبادا بدرفتارى کنى. اگر کسى خواست درباره او زبان به بدگویى بگشاید، جلوگیرى کن و اگر فردى خواست مکرى دربارهاش به اجرا بگذارد، با دلسوزى این نقشه را خنثى کن و با کرامت و بزرگوارى با وى معاشرت نما.»
کارشناس مذهبی در توضیح ادامه می‌دهد: «امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه نیز از همسایه یاد می‌کند و به نظر می‌رسد توصیه و توجه حضرت به خاطر ایجاد همبستگی اجتماعی و احیای اخوت دینی در جامعه اسلامی بیان شده است که اگر این اتفاق بیفتد هرگونه اختلاف، بددلی، بدبینی و سوءتفاهم از دل‌ها رخت برمی‌بندد. شئونات همسایگی که حفظ شود، دوستی و عاطفه رواج پیدا می‌کند، با این‌ها جامعه پویا می‌شود و رشد و کمال پیدا می‌کند.»
به راستی همسایگی چرا از نظر اسلام تا این اندازه مهم تلقی شده است؟ حجت‌الاسلام میرغفاری در پاسخ می‌گوید: «نوع معاشرت با همسایهها بر انسان تأثیر می‌گذارد. برای همین هم پیامبراکرم (ص) فرموده‌اند: یکی از موارد شومی خانه، همسایه بد است. یعنی اگر خانه‌ای همسایه بدی دارد، آن را نخرید. یعنی به جز آزار و اذیت همسایه ممکن است موارد نامناسب اخلاقی او هم گریبان خود یا خانواده‌تان را بگیرد.»
