سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: در سالروز بازگشت آزادگان به کشور، فرزانه قلعه‌قوند معاون پژوهشی موسسه پیام آزادگان و نویسنده کتاب «زمان ایستاده بود» که به شرح لحظه اسارت بیش از ۶۰ آزاده پرداخته، در گفتگو با «جوان» به موضوع حفظ و انتشار خاطرات آزادگان پرداخته است.
تعداد کتاب‌های منتشر شده با محوریت آزادگان چقدر است؟
در حوزه ادبیات آزادگان حدود هزار جلد کتاب منتشر شده است.
به نظرم با توجه به تعداد آزادگان، هزار کتاب رقم بزرگی نیست. چند کتاب شاخص درباره اسرا وجود دارد که مقام معظم رهبری روی آن‌ها تقریظ هم نگاشته‌اند که خود نشانه‌ای از اهمیت کار در حوزه آزادگان است؟
تعداد آثار منتشر شده درباره شهدا و جانبازان و اسرا در مجموع رقم کمی نیست. می‌شود گفت معنای اصلی ادبیات مقاومت که مورد توجه حضرت آقاست همین ادبیات آزادگان است. از مجموعه آثار تقریظ شده از سوی مقام معظم رهبری نیز مشاهده می‌کنیم کتاب‌های «پایی که جا ماند»، «من زنده‌ام»، «سرباز کوچک امام» و «بیست و سه نفر» مربوط به آثار و خاطرات آزادگان است. حضرت آقا بسیار هوشمندانه این تقریظ‌ها را منتشر کرده‌اند زیرا مخاطب این آثار جوانان هستند و همین جوانان قرار است پرچمی را که جمهوری اسلامی برپا داشته است به دست امام زمان (عج) برسانند.
ادبیات مقاومت جزو محبوب‌ترین کتاب‌های منتشر شده در سال‌های اخیر است، چرا در میان آن‌ها کمتر کتابی درباره آزادگان دیده می‌شود؟!
شاید هیچ کس بیشتر از آزادگان صلاحیت گفتن از مقاومت را نداشته باشد. قول مشهوری است که دشمن بار‌ها به ستوه می‌آمده و به اسرای ایرانی می‌گفتند که «ما اسیر شما هستیم یا شما اسیر ما؟!» این اوج مقاومت در زمانی بیان می‌شد که اسرای ایرانی ما حیاتی برزخی داشته‌اند و نمی‌دانستند قرار است چه اتفاقی برایشان بیفتد ولی ما بیشتر تلاش کرده‌ایم آثار پژوهشی داشته باشیم تا صرفاً ادبیات.
زندگی آزادگان ایرانی و شرایط اسارت می‌تواند برای علاقه‌مندان به ادبیات جالب توجه باشد و در کنار آن سبک زندگی و آرمان‌های آزادگان مورد توجه نسل جوان قرار گیرد!
ما برای اسوه‌سازی در جامعه نیازمند ادبیات آزادگان هستیم. میانگین سنی اسرای ایرانی پایین است و بسیاری از آن‌ها تحصیلات عالی نداشتند و حتی در آن دوره «سواد رسانه‌ای» مطرح نبود، اما اسرای ایرانی در مقابل رسانه‌ها و فضایی که برای سوء استفاده از اسارت آن‌ها به وجود آمده بود رفتاری را از خود نشان می‌دهند که انگار به صورت فطری دارای دانش و سواد رسانه‌ای هستند. نمونه‌اش برخورد محمد طحانیان، آزاده ۱۳ ساله ایرانی است که به لطف خدا در مقابل فضایی که می‌خواستند ایجاد کنند ایثارگری کرد.
با توجه به همین نکته چرا حجم خاطرات منتشر شده کم است؟!
بچه‌های آزاده در ۲۱ اردوگاه و چندین زندان نگهداری می‌شدند. در این میان خاطرات مشترک و نگاه‌های مشترک زیادی وجود دارد. از شکنجه‌ها و آمارگیری‌ها و تونل مرگ گرفته تا شرایط بازداشتگاه‌ها. این ترس وجود دارد که تمرکز صرف بر خاطره‌نگاری ما را به ورطه تکرار بیندازد. اگرچه خودم معتقدم این ادبیات هیچ‌گاه به تکرار نخواهد افتاد، چون هر شخص خاطره را از زاویه دید خودش روایت می‌کند.
به تولید آثار پژوهشی اشاره کردید، چه کار‌هایی در دست انتشار دارید؟
کار‌های پژوهشی ما بیشتر موضوعی است، مثلاً موضوع استفاده از رادیو در دوران اسارت، این آثار برای پژوهشگران یک کمک اساسی است. دو اثر پژوهشی در دست انتشار داریم؛ یکی کتاب مستندنگاری است درباره سرود‌های دوران اسارت و اثر دیگر نیز دفترچه‌ها و دستنوشته‌های استاد عظیم‌پور است. وی استاد عربی بوده و به آزادگان عربی تدریس می‌کرده است.
سیاست «پیام آزادگان» در انتشار خاطرات آزادگان چیست؟
اگر خاطره‌ای خاص با زاویه نگاه نو داشته باشیم حتماً آن را منتشر می‌کنیم. ما مجموعه کوچک و با بضاعت پایینی هستیم و نیاز به کمک داریم، برای همین در انتشار آثار بسیار با دقت عمل می‌کنیم، وگرنه مجموعه‌های انتشاراتی هم هستند که هنوز کتاب در چاپخانه است ۲۰ هزار نسخه آن را فروخته‌اند!
نگاه مردم به ادبیات مقاومت جدی شده است، چرا تلاش نمی‌کنید به خاطرات و خاطره‌نگاری از آزادگان بیشتر بپردازید؟
نگاه ما این است که نسل آینده بیشتر از اینکه به دنبال «چگونگی» باشد در پی «چرایی» است. نسل آینده سؤال‌های زیادی درباره چرایی دارد که باید آن را با کار‌های پژوهشی جواب داد. رمان و خاطره‌نویسی بیشتر جواب «چگونگی» است وگرنه ما هم می‌توانیم خاطرات آزادگان را به صورت رمان منتشر کنیم و به آن بال و پر بدهیم.
با توجه به اینکه تاریخ شفاهی اسارت ممکن است با از دنیا رفتن آزادگان از دست برود، فکر نمی‌کنید باید توجه جدی به این حوزه شود؟!
بعد از دیداری که آزادگان با حضرت آقا داشتند ایشان از آن‌ها می‌خواهند که خاطراتشان را بنویسند. بعد از آن شاهد موجی از نگارش خاطره از سوی آزادگان هستیم. ما از این کار استقبال می‌کنیم و تلاشمان این است که بعد از راستی‌آزمایی خاطرات، آن را با کمترین ویرایش ممکن منتشر کنیم. مقام معظم رهبری برای آزادگان تعبیر شگرفی دارند و از آن‌ها با عنوان «الماس‌های درخشان» یاد می‌کنند. همان طور که زغال در شرایط گرما و فشار به الماس تبدیل می‌شود، شرایط اسارت و فشار‌هایی که بر آزادگان وارد شده از آن‌ها الماس‌هایی ساخته است.
درباره کتاب «زمان ایستاده بود»، توضیح می‌دهید.
من این کتاب را برای پاسخ به این سؤال که چرا رزمندگان ما اسیر می‌شدند جمع‌آوری کردم. در هر جنگی یکسری افراد یا کشته و شهید می‌شوند یا به اسارت درمی‌آیند. راه دور نرویم در کربلا هم اهل بیت امام حسین (ع) به اسارت درمی‌آیند، اینکه چطور رزمندگان ایرانی اسیر می‌شوند مهم است. بسیاری از آزادگان ما یا مجروح شده بودند یا مهماتشان تمام شده بوده و در شرایط نابرابری مقابل دشمن قرار داشتند یا برای کمک به یک مجروح دوباره به میدان جنگ بازگشته بودند. من سراغ مصاحبه‌هایی که از قبل با آزادگان انجام شده بود رفتم و آن‌ها را بازخوانی کردم و بعد با همان آزادگان درباره لحظه اسارتشان مصاحبه تکمیلی گرفتم. در این مصاحبه‌ها از روحانی و معلم گرفته تا فیلمبردار، مرزنشین، نیروی بسیجی و سپاهی و ارتشی حضور دارند. من یک سؤال از آن‌ها می‌کردم و آن این بود که درباره شکوهمندی لحظه اسارت بگویید و پاسخ‌ها را با کمترین تغییر منتشر کردم.
