عشایر کشور با داشتن ۲۳ میلیون واحد دامی سالانه ۲۰۰ هزار تن گوشت قرمز و ۳۵۰ هزار تن انواع فرآورده‌های لبنی تولید می‌کنند. این مهم موجب شده تا بیش از ۵۰ درصد نیاز گوشت ولبنیات مورد نیاز کشور توسط آن‌ها تامین شود.با این حال مشکلات ریز ودرشت ازجمله بالا رفتن نهاده دامی موجب شده تا این روز‌ها عشایر کشوربا برای رشد وتکثیر ونگهداری دام‌های خود دچار مشکل شوند این مهم موجب شد تا روز گذشته، رئیس سازمان امور عشایر کشور از واردات ۲۵۰ هزار تن نهاده دامی مورد نیاز عشایر کشور خبر دهد. این درحالی است که وجود برخی از مشکلات ازجمله کاهش مراتع وسنتی بودن پرورش دام تاثیر منفی بر عشایر آذربایجان غربی گذاشته که در صورت مرتفع شدن، می‌تواند تا حد بالایی از مشکلات موجود بر سر تامین گوشت در کشور را حل کند.
هم اکنون جمعیت عشایرکشور بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر با ۲۱۳ هزار خانوار است که این افراد در بیش از ۱۵ هزار نقطه ازییلاق و قشلاق واقع در استان‌های مختلف کشور مستقر هستند. در حال حاضر عشایر با داشتن ۲۳ میلیون راس واحد دامی، سالانه ۲۰۰ هزارتن گوشت قرمز و ۳۵۰ هزار تن لبنیات و انواع فرآورده‌های آن را به علاوه ۳۵ درصد صنایع دستی کشور را تولید می‌کنند. ظرفیت تولید دام عشایر سالانه ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار راس دام پروار است که روانه بازار می‌شود با توجه به اینکه میانگین وزن لاشه ۲۰ کیلوگرم است لذا با اجرای طرح زنجیره گوشت قرمز می‌توان این روند را شامل افزایش وزن لاشه و در کنار آن کاهش طول دوره پرواری است را بهبود بخشید.
تامین گوشت درگروه حل مشکلات عشایر
ازآنجا که عشایر نقش مهمی در تامین گوشت ولبنیات کشور دارند، لذ این مهم می‌طلبد تا برای رفع مشکلات وموانع پیش روی آن‌ها اقدام اساسی انجام پذیرد. درحال حاضر کمبود نهاده‌های دامی وگران شدن ملزومات دامداری که بیشتر آن‌ها وارداتی هستند موجب شده تا ضمن بروز مشکل ادامه کزندگی عشایر دچار مشکل شود. این مهم موجب شد تا روز گذشته، رئیس سازمان امور عشایر کشور از واردات ۲۵۰ هزار تن نهاده دامی مورد نیاز عشایر کشور خبر دهد. کرمعلی قندالی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در حوزه عشایری می‌گوید: «طرح فرآوری مواد لبنی عشایر را در دستور کار داریم که جزو طرح‌های اقتصاد مقاومتی است.»
وی با بیان اینکه طی سه سال گذشته هزار میلیارد تومان اعتبار از محل صندوق توسعه ملی و ماده ۱۰ و ۱۲ به عشایر و تشکل‌های این حوزه برای اجرای طرح‌ها داده‌ایم، تصریح می‌کند: «در زنجیره تولید گوشت قرمز و اصلاح روش تغذیه جهش خوبی داشته‌ایم؛ تا سال ۹۲ بالغ بر ۱۰ هزار تن مصرف کنسانتره داشتیم، اما امروز نزدیک به ۲۰۰ هزار تن مصرف کنسانتره دام‌های عشایر است که یک حرکت به سمت تحقق دانش نوین برای تغذیه دام است.» وی با اشاره به اینکه از محل اعتبارات ارزش افزوده نیز ۷۶ میلیارد اعتبار طی سال گذشته در سطح کشور داشتیم و امسال تا آخر دی ماه ۱۱۵ میلیارد اعتبار برای کل کشور تخصیص یافت که ظرفیت خوبی برای خدمت به عشایر است، می‌افزاید: «امسال از محل مصوبات دولت توانستیم ۵۰ میلیارد تومان اعتبار بگیریم، ۳۵ میلیارد از این مبلغ مستقیم کمک به صندوق توسعه بخش عشایری شد و ۱۵ میلیارد یارانه بوده است».
رئیس سازمان امور عشایر کشور خاطرنشان می‌کند: «در بخش تجهیزات نیز قرارداد فاینانس خرید ۲۲۰ دستگاه ناوگان سنگین آبرسانی و ناوگان سبک کمک دار برای خدمت رسانی به عشایر را داشتیم که این تجهیزات خریداری شده و تا آخر سال به استان‌ها ارسال می‌شود.»
پرداخت تسهیلات با سود کم برای رفع مشکلات تولید
از آنجا که برای تولیدات دامی ولبنی عشایر نیاز به حمایت دارند لذا این مهم ایجاب می‌کند تا حمایت های همه جانبه از آن‌ها انجام بگیرد. به دلیل اینکه پرداخت تسهیلات با سود کم به عشایر در جهت رفع مشکلات تولید یکی از رویکرد‌های مهم در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی است، لذا این مهم موجب شد تا در سال ۹۶ اعتبار ۷۰ میلیارد تومان از محل مالیات بر ارزش افزوده ویژه عشایر هزینه شد. یکی از برنامه‌های مهم ساماندهی عشایر و رفع مشکلات آنان است. در این راستا برنامه‌هایی همانند توانمندسازی عشایر در زمینه تولید و تامین آب و سوخت و تلاش در جهت رونق اقتصادی آنان در دست اقدام است. از آنجا که عشایر ظرفیت‌های ارزشمندی در تولید هستند و باید نگاه ویژه‌ای در جهت تولیدات دامی و غیر دامی صورت گیرد، چرا که در حدود ۶۹ درصد از سطح کشور حوزه قلمرو فعالیت عشایر کشور است که خود نقش مهمی در امنیت و تولید دارد.
مشت نمونه خروار
با وجود اینکه آذربایجان غربی با دارا بودن شرایط آب و هوایى مناسب و مراتع غنى شرایط مناسبی را براى دامدارى و دامپروری دارد، اما استفاده ازروش‌های سنتی، در کنار کاهش مراتع وافزایش دام‌ها ازجمله معضلاتی است که موجب شده تا عشایرچهارمین استان عشایرنشین کشور در زمینه پرورش دام‌های خود با مشکلات ریزی ودرشتی مواجه شوند. این درحالی است که با توجه به طبیعت و نیروی انسانی فعال در مناطق عشائری و روستایی استان توان و ظرفیت بالایی در زیر بخش دام و طیور وجود دارد که باید از این ظرفیت‌ها به نحو مطلوب استفاده کرد.
در آذربایجان غربی حدود ۲۱ ایل و طایفه عشایر مستقل به سر می‌برند که جمعیت آن‌ها در وقت ییلاق ۶۱ هزار و ۶۴۵ نفر و در دوره قشلاق ۶۴ هزار و ۷۲۱ نفر است.۲۵ درصد از فرآورده‌های دامی استان آذربایجان غربی را عشایر تولید می‌کنند. عشایر با شیوه معیشت خاص خود همواره نقش موثر و تعیین کننده‌ای در اقتصاد کشور و منطقه و چرخه تولید داشته‌اند به طوری که عشایر استان سالانه ۴۱ هزار تن شیر و ۲ هزار تن پشم و بیش از ۵۰۰ هزار راس دام را روانه بازار داخلی می‌کنند که فعالیت این قشر زحمتکش نقش مهمی در خودکفایی کشور دارد. اما امروزه همچنان دامپروری در آذربایجان غربی به شیوه سنتى اداره مىشود.
این درحالی است که در حوزه دام و طیور، استان آذربایجان غربی ظرفیت‌های بالایی در تولید محصولات دارد و با مدیریت اصولی تشکل‌های صنفی بخش تولید کشاورزی در استان، توسعه و ایجاد صنایع فرآوری در این حوزه و فرآورده‌های لبنی نقش کلیدی در توسعه اقتصادی بخش را ایفا خواهد کرد و اتحادیه‌ها می‌توانند با همکاری معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان و نهاد‌های ذیربط بستر لازم برای توسعه صنایع این بخش، با تفکر صادراتی و بهبود وضعیت بازار را عملی سازند.
بکی از کارشناسان دراین زمینه می‌گوید: «این استان چهارمین استان عشایرنشین کشور است که هنوز یکی از قطب‌های بزرگ تولید فرآورده‌های دامی به ویژه گوشت قرمز است و ۲۵ درصد از فرآورده‌های دامی استان به عشایر اختصاص دارد، و یکی از استان‌های پیش رو در تولید فرآورده‌های دامی همچون شیر، پشم و گوشت قرمز است و در این استان بیش از ۵ میلیون واحد دامی وجود دارد که تولید گوشت دامی تنها در در سال ۹۰ به ۸۵ هزار تن رسید.» مهدی قلی پور با اشاره به بکی از قطب‌های مهم پرورش دام در استان می‌افزاید: «در شهرستان مهاباد ۱۲۰۰ خانوار عشایر زندگی می‌کنند و ۴۰۰ خانوار از این تعداد که کوچ سالانه می‌کنند ۵۰۰ تن فرآورده‌های دامی و لبنی تولید می‌کنند که علاوه بر مصرف در بازار شهرستان به استان‌های همجوار نیز عرضه می‌شود، اما تنگنا‌ها و مصائب و مشکلات کوچ نشینی هر روز عرصه را بر این قشر زحمتکش تنگ‌تر می‌کند.»
حدود ۱۵هزار و ۵۰۰ خانوار عشایر استان همه ساله با شروع فصل گرما کوچ خود را به مناطق ییلاقی آغاز می‌کنند.
کوچ عشایر از ۵ کیلومتر تا ۱۷۰ کیلومتر متغییر است. کوچ بارزترین نشانه زندگی عشایر است. عشایر همه ساله در فصل بهار از منطقه قشلاقی خود به همراه خانواده و اثاث منزل و دام‌های خود بصورت جمعی با عبور از دشت‌ها و گردنه‌های صعب العبور به سمت نواحی بلند ییلاقی کوچ می‌کنند. وضع آب و هوا و میزان بارندگی و وضع مراتع بر زمان کوچ عشایر تاثیر دارد، هم اکنون چالش‌های پیش روی عشایر، وابستگی جامعه عشایری به محیط و تغییرات شرایط طبیعی به خصوص خشکسالی، تخریب و تبدیل مراتع به انواع کاربری‌های حیاتی عشایر، محروم بودن از امکانات رفاهی و عمومی و پایین بودن سطح سواد و میزان بالای بی سوادی است.
روند رو به تخریب منابع مراتع به سبب رشد و توسعه مکان‌های صنعتی استان و شهرستان‌ها در بخش بهره برداران از معادن سنگ‌های تزئینی و معدنی بسیار بالاست. در شهرستان مهاباد حدود ۳۰۰ هزار راس دام سبک شامل گوسفند، بز و بره وجود دارد که نسبت به وسعت مراتع این شهرستان با مساحت ۱۵۰ هزار هکتار، تعداد دام‌ها تقریباً ۲ برابر مرتع است که عدم تعادل دام و مرتع، بخشی از مشکلات پیش روی دامداران بویژه عشایر کوچ رو به عرصه مناطق ییلاقی است. چالش‌های پیش روی دامداران بویژه عشایر دامدار کوچ رو در مناطق مختلف استان باید مورد رسیدگی قرار گیرد و تغییر در اهداف تولید، دگرگونی زراعت عشایری، دگرگونی در نظام اجتماعی، گسترش کوچ‌های انفرادی و کاهش کوچ‌های جمعی و ایلی و طوایفی از جمله مشکلات اصلی دامداران عشایر کوچ رو است.
رشد صنعت و تکنولوژی و تخریب بخشی از منابع و عرصه‌های طبیعی از دیگر مشکلات پیش روی دامداران کوچ رو است و مراتع استان جوابگوی تعلیف بخش محدودی از دام موجود استان که حدود پنج تا ۶ میلیون راس است را ندارد و این مسئله سبب شده است که تراکم دام، فرسایش گسترده‌ای را به مراتع وارد کند.
کارشناسان اقتصادی معتقدند که در شرایط موجود زندگی کوچ نشینی بخصوص برای حجم گسترده‌ای از خانوار‌های کم دام از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ اجتماعی صرفه اقتصادی ندارد بنابراین بسیاری از خانوار‌های عشایری به دلیل مسائل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دیگر تمایلی به ادامه زندگی کوچ نشینی ندارند و خواهان اسکان در یکی از مناطق و قلمرو ایلی خود هستند. در برنامه افق ۱۴۰۰ کشور، پیش بینی شده است که ۲ هزار خانوار عشایری یعنی یک هفتم جمعیت خانوار عشایر استان با توجه به فشار زندگی کوچکندگی و افزایش سطح آگاهی اعضای خانواده‌های عشایری نسبت به مزایای اسکان در کانون‌های جمعیتی تحت پوشش طرح اسکان قرار گیرند.
این در حالی است که جمعیت میانگین دامی عشایر کوچ رو استان ۱۲۰ راس برای هر خانواده دامدار است و این جمعیت میانگین دام امروزه برای خانوار‌های عشایر با اعضای خانواده ۹و ۷ نفر مقرون به صرفه نیست و هزینه‌های یک خانوار عشایر بالاتر از میزان درآمدزایی آن با این جمعیت دامی است. بافت اجتماعی و فرهنگی مردمان استان آذربایجان غربی نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از مردم این استان کشاورز و عشایر و دامدار است و باید با تقویت زیرساخت‌های عشایری منطقه زمینه فعالیت اقتصادی این قشر فراهم شود و بدون شک عشایر به عنوان قشر زحمتکش و مولد، نقش اساسی در تولید گوشت قرمز و فرآورده‌های لبنی دارند.
با توجه به شرایط موجود در صورتی که برای رفع مشکلات این عشایر گام‌های اساسی برداشته شود آن‌ها می‌توانند در زمینه تولید انواع گوشت دام سیک وسنگین حرف‌های بسیاری برای گفتن داشته وتا حد بسیار بالایی از مشکلات تامین گوشت کشور بکاهند.
