جوان آنلاین: پس از آنکه صفحه اینستاگرامی رپر زن موسوم به «اوی» با حکم قضایی بسته شد، او با پیجی جدید به انتشار محتواهای هنجارشکنانه ادامه داد؛ محتواهایی که بلافاصله با حمایت رسانههای معاند، بازنشر شد. همزمان، برنامه «کارناوال» رامبد جوان با آیتمی سیاسی ـ جنسیتی درباره سقطجنین خبرساز شد و برنامه بیمجوز «گنگ» علی ضیا نیز با اجرای شایع، نمونه دیگری از ساختارشکنیهای پلتفرمها را رقم زد.
در روزهای اخیر، فضای مجازی و شبکه نمایش خانگی با سلسلهای از حواشی هنری و رسانهای روبهرو شده است؛ حواشیای که از اینستاگرام آغاز شده و تا استودیوهای پلتفرمهای بزرگ ادامه یافته است.
موج تازه حاشیهها در فضای فرهنگی
نقطه آغاز این موج، انتشار دوباره محتواهای زن رپر موسوم به «اوی» در اینستاگرام بود. این فرد پس از آنکه صفحهاش با حکم ضابط قضایی بسته شد، بلافاصله با راهاندازی حساب جدید، به همان الگوی تولید محتوای هنجارشکنانه ادامه داد.
این بار ماجرا به همینجا ختم نشد. رسانههای معاند خارج از کشور، بهویژه رسانه معاند و صهیونیستی اینترنشنال به سرعت اقدام به بازنشر و برجستهسازی محتواهای او پرداختند تا با ایجاد دوگانه «سانسور ـ آزادی»، موضوع را سیاسیسازی کنند.
«کارناوال» رامبد جوان
به موازات این اتفاق، آیتمی از برنامه «کارناوال» رامبد جوان در فضای مجازی جنجالی شد. در این اجرا، یک رپر در قالب «صدراعظم قاجاری» و همراه با پرفورمنس مشترک زن و مرد، موضوع حساسی مانند سقط جنین را روایت میکرد؛ اجرایی که سرشار از کنایههای سیاسی و شوخیهای چندلایه بود و واکنشهای گستردهای برانگیخت.
منتقدان فرهنگی معتقدند تلفیق موضوعات تاریخی، جنسیتی و سیاسی در قالب رپ، نه نوآوری هنری بلکه نوعی آشفتگی روایی و تقلید ناقص از ژانرهای غربی است.
«گنگ» ساختارشکنی یا عبور از قانون؟
در ادامه این سلسله حواشی، برنامه «گنگ» علی ضیا در پلتفرم فیلیمو منتشر شد؛ برنامهای که طبق گزارش خبرگزاری فارس، بدون اخذ مجوز تولید و انتشار ساخته شده است و ساترا اعلام کرده که در مسیر پیگرد حقوقی قرار دارد.
قسمت نخست این برنامه با حضور محمدرضا شایع، رپر شناختهشده، منتشر شد. شایع در این قسمت قطعاتی را به صورت زنده اجرا کرد و علی ضیا تلاش داشت ترکیبی از تاکشوی تصویری، اجرای رپ و فضای کلابمانند ایجاد کند؛ ترکیبی که بیش از آنکه «ساختار جدید» باشد، نقض قواعد قانونی و فرهنگی تلقی شد.
انتشار این قسمت و واکنشهای بعدی، در نهایت باعث شد شایع با انتشار ویدئویی اعلام کند که حضورش در این برنامه «اشتباه» بوده و از مردم «عذرخواهی» کند.
موسیقی ریتمیک ایرانی!
همزمان با گسترش این نوع محتواهای تقلیدی، بخش مهمی از میراث فرهنگی ما همچنان ناشناخته مانده است.
پژوهشهای تاریخی نشان میدهد که ایران در دورههای هخامنشی و ساسانی، گونههای گفتار موزون، ریتمیک و روایی داشته است:
خنیاگران و گوسانها (حماسهسرایان ایران باستان) اشعار حماسی و آیینی را به صورت ریتمدار اجرا میکردند. روایتهای رزمی و حماسی در قالب ضرباهنگهای منظم اجرا میشد. فرمهای اولیه «آواز ـ روایت» جایگاه مهمی در انتقال فرهنگ و اخلاق داشت. با وجود این پیشینه، آنچه امروز در برخی تولیدات هنری دیده میشود، نسخه کمعمقشدهای از رپ امریکایی است که بر خشم، خشونت، اعتراض بیهدف و نمایش جنسیتی تکیه دارد.
نشانههای یک اختلال فرهنگی
از منظر آیندهپژوهی اجتماعی، سه مؤلفه مشترک در پدیدههای اخیر قابل شناسایی است:
یکم: تداوم «جامعه نمایش» بهجای جامعه معنا؛ رسانههایی که بهجای خلق هنر، به سمت تولید هیجان فوری میروند، نسل جوان را به «مصرف هیجان» سوق میدهند نه «درک فرهنگ».
دوم: تقلید از الگوهای بیگانه و حذف هویت ایرانی؛ در سه مورد اخیراز «اوی» تا «کارناوال» و «گنگ» ساختارها، روایتها و فرم اجرا، شباهت آشکاری با فرمتهای غربی دارند و کمتر نشانی از فرهنگ ایرانی دیده میشود.
سوم: خلأ نظارتی و پیامدهای آن. وقتی تولیدات اینترنتی بدون مجوز و بدون نظارت حرفهای منتشر میشوند، خط میان «خلاقیت» و «آسیب فرهنگی» از میان میرود. این خلأ، پلتفرمها را به سمت بازارپسندی افراطی سوق میدهد.
خوراک حاضری برای معاندان
در یک نگاه کلی، مجموعه رویدادهای اخیر از تداوم فعالیت هنجارشکنانه رپر زن «اوی» در اینستاگرام و حمایت رسانههای معاند، تا محتوای سیاسی ـ جنسیتی برنامه «کارناوال» و انتشار بیمجوز برنامه «گنگ» علی ضیا تصویری از بحران هویت، ضعف نظارت و تقلید فرهنگی در بخشی از تولیدات جدید رسانهای ارائه میدهد.
عذرخواهی شایع، یک اتفاق مهم است، اما مسئله اصلی همچنان پابرجاست و ضرورت بازگشت به چارچوب، قانون، هویت و مسئولیت فرهنگی باقی مانده است.
