جوان آنلاین: کمبود آب در خراسان رضوی به دلیل عوامل متعددی از جمله کاهش بارندگی، افزایش دما، خشکسالی و سدسازی‌های افغانستان تشدید شده است. این مسئله باعث کاهش شدید منابع آبی زیرزمینی و سطحی و ایجاد بحران در تأمین آب شرب و کشاورزی شده است.
توسعه شدید شهر‌ها و سیر مهاجرت مردم از روستا به شهر‌ها موجب شده است هر ساله نیاز به آب بیشتر شود. بدون شک اگر تدابیر لازم البته با مشورت کارشناسان این حوزه اندیشیده نشود قطعاً طی چند سال آینده با بحران شدید مهاجرت ناشی از نبود آب مواجه خواهیم بود.
آب ورودی به سد‌های کشور در اردیبهشت ماه امسال حدود ۴۰درصد نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش دارد، در خراسان رضوی ذخیره سد دوستی، مشترک بین ایران و ترکمنستان که نقش مهمی در تأمین آب مشهد دارد، اکنون به کمتر از ۹ درصد رسیده است.
طبق اعلام وزیر نیرو با بحران جهانی آب روبه‌رو هستیم، در این میان دیار خشک خراسان وضعیت نگران کننده‌تری دارد، سد‌های تأمین کننده آب خالی و بارندگی طی اردیبهشت ماه امسال در مشهد و استان به کمترین میزان و در حد صفر رسیده است.
این در حالی است که ۹۰ درصد منابع آب خراسان رضوی از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود و این آبخوان‌ها با بارندگی تغدیه می‌شوند، کاهش بارندگی و برداشت بی‌رویه روز به روز وضعیت آبخوان‌های این خطه را حادتر می‌کند.
به گفته مسئولان حوزه آب و هواشناسی، اکنون ٩٨ درصد پهنه شهرستان مشهد در وضعیت خشکسالی شدید و ۶٠ درصد از این مساحت در وضعیت خشکسالی بسیار شدید قرار دارد.
بی‌توجهی به فاضلاب‌ها
سال‌هاست که مدیران با بی‌توجهی خود هزینه‌های زیادی را به سیستم‌های مختلف تحمیل کرده‌اند. مدیرعامل اسبق شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی از نیاز ۱۲هزار میلیارد تومانی برای ساماندهی و تصفیه فاضلاب کشف رود مشهد خبر می‌دهد و این طرح را حیاتی برای سلامت جامعه و محیط زیست این کلانشهر توصیف می‌کند.
محمد علایی با اشاره به مصرف سالانه ۲۷۰ میلیون متر مکعب آب شرب در مشهد می‌گوید: «۸۵ تا ۹۰ درصد این حجم پس از مصرف به فاضلاب تبدیل می‌شود. سالانه ۱۳۰ میلیون متر مکعب پساب به سد کشف رود وارد می‌شود. این حجم عظیم آب ناسالم، آسیب‌های جدی به سلامت جامعه وارد می‌کند به ویژه آنکه این پساب در کشاورزی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
وی با بیان اینکه فاضلاب شهری سرشار از کود‌های شیمیایی مانند پتاسیم، کلسیم، نیتروژن و آمونیاک است، خاطرنشان می‌کند: «این مواد هرچند ممکن است به رشد محصولات کشاورزی کمک کنند، اما استفاده از پساب تصفیه نشده، خطرات بهداشتی قابل توجهی را به همراه دارد.»
این مقام مسئول همچنین به معضل ضایعات محصولات کشاورزی در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، ۳۰ درصد محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره از بین می‌رود، در حالی که این رقم در کشور‌های پیشرفته نزدیک به صفر یا یک درصد است.»
به گفته علایی، در خراسان رضوی مصرف آب در بخش کشاورزی حدود ۴ میلیارد متر مکعب برآورد شده و ضایعات محصولات استان نیز همین ۳۰ درصد است که نشان‌دهنده ناکارآمدی در زنجیره تولید و توزیع و هدررفت منابع آبی است.
انتقال آب از عمان، توجیه‌ناپذیر و پرهزینه
مدیرعامل اسبق شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با اشاره به طرح پیشنهادی انتقال آب از دریای عمان به مشهد، این طرح را فاقد توجیه اقتصادی عنوان می‌کند.
وی می‌گوید: «هیچ رفرنس علمی معتبری انتقال آب از فواصل دور را تأیید نمی‌کند. طرح انتقال آب از عمان به مشهد هزار و۶۵۰ کیلومتر طول دارد و نیازمند ۶میلیارد دلار اعتبار است. حتی با فرض عمر مفید ۱۰۰ ساله تأسیسات، هزینه انتقال هر متر مکعب آب از دریای عمان به مشهد بیش از پنج تا شش یورو یعنی تقریباً ۵۰۰ هزار تومان خواهد بود که این رقم توجیه اقتصادی ندارد.»
علایی با مقایسه وضعیت ایران با کشور‌های همسایه تصریح می‌کند: «میانگین بارش سالانه در ایران یک سوم میانگین جهانی است و از این میزان بارش نیز کمتر از ۳۰ درصد به دست ما می‌رسد، زیرا بیش از ۷۰ درصد آن از طریق تبخیر و تعریق گیاهان و گرما از بین می‌رود. این میزان تبخیر و تعریق در ایران ۳۰ درصد بیشتر از میانگین جهانی است.»
این مسئول با تأکید بر قرار گرفتن ایران در کمربند خشک شمالی هشدار می‌دهد توسعه جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی در شهر‌های بزرگ این کمربند مانند تهران، مشهد، کرمان، قزوین، اصفهان و شیراز با توجه به شرایط تأمین آب و مدیریت آلودگی هوا باید با دقت و ملاحظات بیشتری صورت گیرد تا از بروز بحران‌های جدی‌تر جلوگیری شود.
مهاجرت‌های ناشی از کم آبی
یک کارشناس حوزه آب معتقد است کم‌آبی در تمامی شهر‌های خراسان رضوی به یک مسئله جدی تبدیل شده است به طوری که در برخی روستا‌ها شاهد موج مهاجرت به حاشیه شهر‌ها هستیم.
میثم مجیدی با اعلام اینکه اکنون در برخی شهرستان‌ها با ناترازی آب مواجهیم و بسیاری از روستا‌ها تخلیه و رودخانه‌ها خشک شده‌اند، می‌گوید: «بحران خشکسالی و کاهش سفره‌های زیرزمینی موجب شده است بسیاری از دشت‌های این استان ممنوعه بحرانی اعلام شوند.»
پژوهشگر مرکز پژوهشی آب و محیط زیست شرق با اشاره به اینکه بسیاری از دشت‌های خراسان رضوی به دلیل برداشت بی‌رویه دچار فرونشست شده‌اند، تصریح می‌کند: «هرچند نمی‌توان نسخه درمانی سریع برای حل این وضعیت در نظر گرفت، اما مسلم است کاهش برداشت‌ها و مدیریت صحیح آن، اصلی‌ترین راهکاری است که می‌تواند از تشدید وضعیت کنونی جلوگیری کند. به طور کلی افزایش آگاهی، مشارکت فعال آب‌بران و ایجاد تصویر شفاف از واقعیت منابع و مصارف آب و پیامد‌های آن، جلب اعتماد عمومی و اعمال سیاست‌های عادلانه و یکسان قطعاً خواهد توانست در انتخاب و اجرای رویکرد‌های متعادلی که منجر به حفظ منابع آب و در عین حال حفظ اشتغال و تولید شود و در نهایت پایداری منطقه را سبب شود، گام مؤثری بردارد.»
بی‌تردید، برون رفت از بحران‌ها به ویژه مسائل آب و محیط زیست در گروی مشارکت عمومی و حداکثری است و این موضوع خود در گروی، شفافیت، عدالت، انصاف و اجماع است.
