جوان آنلاین: گرمای بی‌سابقه، مسئولان را مجاب به تعطیلی یک روزه استان تهران کرده‌است، اما استانی را که فقط در مرکز شهرش، میلیون‌ها نفر، هر روز در کوچه و خیابان و بازار در حال فعالیت هستند، نمی‌توان به‌سادگی تعطیل کرد. بنابراین اگرچه چهارشنبه در تهران (و البته استان‌های دیگری، چون قم و ایلام) تعطیل اعلام شده، اما در عمل، فعالیت‌ها در نقاط مختلف استان‌ها و البته در گرمایی سوزان، ادامه خواهد داشت.
کافی است فردا، سری به میدان‌های اصلی یا خیابان‌های تجاری بزنیم تا ببینیم همچنان ده‌ها هزار نفر در مشاغل مختلف فعالیت دارند؛ افرادی که کار و بارشان با «ابلاغیه» متوقف نمی‌شود. بنابراین مشخص است که تعطیلی راه حل نیست و باید تدابیری اساسی برای مسائل اقلیمی و آب و هوایی، اندیشیده شود.
تهران نیمه تعطیل
در پی تداوم گرمای شدید و هشدار‌های سازمان هواشناسی، هیئت دولت تصمیم به تعطیلی استان تهران در روز اول مرداد گرفت. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «با تصمیم هیئت دولت و در پی تداوم گرمای شدید و ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب و برق، روز چهارشنبه در استان تهران تعطیل اعلام شد. فرصتی است برای استراحت، سفر کوتاه یا در کنار خانواده بودن؛ البته با رعایت نکات ایمنی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی.»
این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که شاخص‌های دمایی در تهران به آستانه‌های خطرناک رسیده و فشار بر شبکه‌های انرژی و سلامت عمومی افزایش یافته است، اما تجربه ثابت کرده که اعلام تعطیلی یک روزه، فقط در بخش‌هایی خاص رخ می‌دهد؛ ادارات دولتی.
می‌توان حدس زد که چهارشنبه، در بسیاری از خیابان‌ها، رستوران‌ها باز خواهند بود؛ پیک‌های موتوری، در رفت‌وآمدی شتابزده، سفارش‌ها را منتقل می‌کنند. تاکسی‌ها با کولر‌های پرنوسان، مسافران را به مقصد می‌رسانند. مغازه‌داران، به مشتریان خدمات می‌دهند و کارگران ساختمانی در طبقات ناتمام، بتن‌می‌ریزند و آجر می‌چینند! و ادارات خصوصی، شرکت‌های خدماتی، کارگاه‌ها، داروخانه‌ها، نانوایی‌ها و فروشگاه‌های کوچک نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهند، چراکه هیچ کدامشان تعطیل‌بردار نیستند، بنابراین، چهارشنبه تعطیل، برای این بخش از تهران و دیگر استان‌ها، فقط یک روز گرم‌تر است و نه آرام‌تر!
دمای هوا رکورد می‌زند
دیگر گرمای تهران صرفاً یک عدد در گزارش‌های هواشناسی نیست، بلکه پدیده‌ای است که در لایه‌های مختلف زندگی شهری نفوذ کرده و حالا کارشناسان را به بررسی دقیق‌تر و هشدار‌های جدی‌تر واداشته‌است. احد وظیفه، رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، درباره احتمال شکسته‌شدن رکورد دمای تهران در تابستان امسال می‌گوید: «در حال حاضر با نابهنجاری دمایی مواجه هستیم، یعنی دمای هوا بالاتر از نرم یا هنجار بلندمدت است، اما میزان بی‌هنجاری دمایی امسال نسبت به سال گذشته کمتر بوده است.»
او با اشاره به روند افزایشی دما در کشور تأکید می‌کند که میانگین دمای ایران طی ۵۰ سال گذشته، حدود دو درجه سانتیگراد افزایش یافته؛ رقمی که بیش از دو برابر میانگین جهانی است و تأثیرات گسترده‌ای بر منابع آب، کشاورزی و سلامت داشته است.
به گفته وظیفه، امسال با وجود آنکه در برخی ماه‌ها مانند اردیبهشت رکورد‌های بی‌سابقه ثبت شده‌اند، شدت بی‌هنجاری دما در تابستان جاری نسبت به سال گذشته خفیف‌تر است. «گرم‌ترین اردیبهشت تاریخ ایران در امسال رقم خورد و در ایستگاه‌های مختلف، از جمله اقدسیه تهران، رکورد‌های جدیدی ثبت شد؛ در اقدسیه، دمای ۱/ ۳۷ درجه در ۳۱ اردیبهشت به ثبت رسید؛ در حالی‌که رکورد قبلی ۴/ ۳۳ درجه بود.»
رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با یادآوری اینکه بیشینه دمای ثبت‌شده تهران در ایستگاه مهرآباد ۶/ ۴۲ درجه سانتیگراد است، می‌گوید: «در مرداد و تیر برخی سال‌ها این رقم به ثبت رسیده و این ایستگاه حدود ۶۱ سال سابقه آماری دارد.» او در عین حال احتمال عبور از این رکورد را نه رد می‌کند و نه تأیید، بلکه آن را وابسته به نوسانات روزانه دما و شرایط محلی می‌داند.
او همچنین به تأثیر گرمایش جهانی بر اقلیم ایران اشاره کرده و گفته‌است: «هر ۱۰ سال گذشته جزو گرم‌ترین سال‌های تاریخ زمین بوده‌اند و سال ۲۰۲۴ نیز به‌عنوان گرم‌ترین سال کره زمین ثبت شده‌است. نابهنجاری دما نسبت به عصر پیشا‌صنعتی به بیش از ۵/ ۱ درجه رسیده که زنگ خطر جدی برای اقلیم جهانی و منطقه‌ای محسوب می‌شود.»
به گفته وظیفه، تغییرات اقلیمی ایران ترکیبی از عوامل جهانی و توسعه‌های محلی، از جمله گسترش شهرها و تغییر کاربری زمین است. او هشدار داده که حتی افزایش یک تا دو درجه در ماه‌های گرم سال، می‌تواند «سطح آسایش انسان را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد» و ضرورت برنامه‌ریزی دقیق شهری را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
تعطیلی راه‌حل نیست
تعطیلی یک روزه تهران و دیگر استان‌ها، شاید اقدامی پیشگیرانه در برابر موج گرما باشد، اما در عمل، تنها بخشی از پازل مدیریت بحران اقلیمی را پوشش می‌دهد. بی‌تردید زندگی شهری را نمی‌توان متوقف کرد؛ نه زیر نور خورشید، نه پشت در‌های نیمه‌باز مغازه‌ها و نه در خطوط پرکار خدماتی. به همین دلیل، صدای فعالیت گسترده در نقطه به نقطه شهرها، باز هم به گوش می‌رسد، هر چند آهسته‌تر، ساکت‌تر و زیر فشار دمایی که از مرز تاب‌آوری عبور کرده‌است.
از یک سو، اعداد نگران‌کننده دما در گزارش‌های رسمی، و از سوی دیگر، تلاش بی‌وقفه شهروندان در مشاغل خدماتی، نشان می‌دهد که تهران وارد مرحله تازه‌ای از مواجهه با گرمایش شده‌است. مرحله‌ای که در آن، تصمیم‌های مقطعی دیگر کافی نیستند. تغییرات اقلیمی نه‌تنها بر محیط، که بر اقتصاد، سلامت و کیفیت زیست شهری تأثیر گذاشته و خواهد گذاشت.
از همین حالا باید فکری برای آینده کرد. اینکه تهران برای تابستان‌های آینده، نه به تعطیلی‌های کوتاه‌مدت، بلکه به راه‌حل‌های بلندمدت نیاز دارد؛ از تقویت زیرساخت‌های خنک‌کننده، تا تدوین پروتکل‌های واکنش شهری در برابر موج‌های گرما، و آموزش عمومی برای عبور ایمن از بحران‌هایی که حالا به بخشی از روزمرگی تبدیل شده‌اند.
حالا در هوایی که داغ است و شهر نیمه‌خاموش، تنها یک چیز روشن باقی‌مانده؛ تاب‌آوری تهران نیاز به بازنگری دارد، پیش از آنکه گرما حرف آخر را بزند.
