جوان آنلاین: محسن پاک آیین تحلیلگر مسائل منطقه و دیپلمات سابق جمهوری اسلامی در رابطه با مسئله گذرگاه زنگزور گفت: بعضی از افراد یا برخی از کشور‌ها از اینکه جمهوری اسلامی ایران نسبت به باز شدن کریدور یا گذرگاه زنگزور ملاحظه دارد و با آن مخالف است، فکر می‌کنند که این به دلیل مخالفت ایران با راه‌های ارتباطی و مواصلاتی است که قطعاً این درست نیست.
به گزارش فارس، پاک آیین افزود: جمهوری اسلامی ایران طرف‌دار باز بودن راه‌های مواصلاتی و ارتباطی است و به همین دلیل هم در دوران جنگ حدوداً ۳۰ ساله قره‌باغ، همواره مرز‌های خود را به روی جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و همچنین ترکیه باز گذاشت و اجازه نداد که ارتباطات این کشور‌ها با مقاصد خودشان قطع شود؛ یعنی جمهوری آذربایجان از مسیر ایران به نخجوان می‌رفت و حتی اقلام نظامی منتقل می‌کرد؛ ولی ما به دلیل اینکه نخجوان را در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان می‌دانستیم هیچگاه مخالفت نکردیم.
این دیپلمات سابق ادامه داد: همین‌طور ارمنستان از مسیر ایران که می‌شود گفت تنها دروازه ورودی این کشور بود، استفاده می‌کرد و به اروپا و سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان متصل می‌شد. ترکیه هم همین‌طور؛ از مسیر ایران هم به قفقاز می‌رفت، هم به آسیای مرکزی و هم به جنوب و خلیج‌فارس.
سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان عنوان کرد: لذا ما مخالف باز کردن راه‌های مواصلاتی نیستیم؛ بنده در یاد دارم حتی در دوره‌ای که روابط ایران و جمهوری آذربایجان سرد شده بود و برخی از مواضع غیردوستانه از سوی جمهوری آذربایجان علیه ایران مطرح می‌شد، در آن مقطع نیز ما مرز‌ها را نبستیم و اتفاقاً یکی از مقامات آذربایجان در یک جلسه خصوصی به ما گفته بود که ما انتظار داشتیم که در این شرایط، شما از اهرم بستن مرز‌ها علیه ما استفاده کنید، ولی سخاوتمندانه مرز‌ها را باز گذاشتید.
وی تأکید کرد: لذا ما به هیچ وجه مخالف بستن راه‌های مواصلاتی نیستیم، اما اعتقاد داریم که باز شدن گذرگاه زنگزور با توجه به رقابتی که در مناطق مختلف جهان امروز بین غربی‌ها و روسیه وجود دارد که نقطه عطف آن در اوکراین است، این رقابت‌ها می‌تواند به مناطق دیگر هم منتقل بشود.
پاک آیین در ادامه گفت: برای مثال، اکنون کشور‌های غربی طی ارتباط با ارمنستان و باتوجه‌به رویکرد ضد روسی ایروان به دنبال این هستند که گذرگاه زنگزور باز بشود، یعنی ارمنستان را ترغیب کنند که این مسیر باز شود و بعد از این مسیر بتوانند در روسیه نفوذ و حضور پیدا کنند و رقابت‌های خودشان را دنبال کنند و برای انزوای روسیه در این منطقه و حتی حذف روسیه از منطقه قفقاز فعالیت کنند. زیرا روسیه هم اکنون در گرجستان حضور ندارد و روابطش با ارمنستان نیز سرد است، در نتیجه این ظرفیت که بتواند از منطقه قفقاز حذف بشود، یک امر طبیعی است.
وی اظهار داشت: روس‌ها هم نمی‌خواهند این اتفاق بیفتد و اتفاقاً صحبتی که آقای پوتین در باکو اعلام کرد، مبنی بر ضرورت باز شدن راه‌های ارتباطی، اشاره‌ای است به بند ۹ موافقت‌نامه مسکو که در صورتی روس‌ها موافق باز شدن گذرگاه زنگزور و دیگر راه‌های مواصلاتی در قفقاز هستند که خودشان، یعنی نیرو‌های نظامی روسیه در این مناطق مستقر بشوند و نظارت داشته باشد؛ یعنی در واقع روسیه هم می‌خواهد با بهانه باز شدن راه‌های ارتباطی، حضور و نفوذ نظامی خودش را در این منطقه بیشتر کند که این مخالف سیاست‌های ارمنستان است و ارمنستان این اجازه را به روسیه نمی‌دهد.
این دیپلمات سابق گفت: در این مقطع گذرگاه زنگزور باتوجه‌به این رویکرد‌های غربی‌ها و روسیه تبدیل می‌شود به یک منطقه ناامن؛ منطقه‌ای که ممکن است مناقشه‌های جدیدی را دامن بزند و کشور‌های منطقه که امروز از آن جنگ ۳۰ساله قره‌باغ رها شدند و به دنبال پیشرفت و توسعه هستند، دوباره در یک مناقشه جدیدی در گذرگاه زنگ زور وارد می‌شوند که یک طرف آن روسیه است که می‌خواهد خودش نظارت نظامی بر این گذرگاه داشته باشد و یک طرف دیگر هم غربی‌ها و آمریکا و اروپا هستند که می‌خواهند روسیه را در این منطقه منزوی کنند که بتوانند امتیازاتی در اوکراین بگیرند.
وی تصریح کرد: وقتی که این منطقه ناامن شود، به طور طبیعی ارمنستان در وهله اول ضرر می‌کند؛ همان‌طور که مقام معظم رهبری نیز این را به آقای پاشینیان گفتند، باز شدن این گذرگاه به نفع ارمنستان نیست و ارمنستان دوباره با یک چالش دیگری مواجه خواهد شد. به نفع آذربایجان هم نیست؛ به دلیل اینکه چنانچه این گذرگاه باز شود و یک محلی برای رقابت کشور‌های خارجی و قدرت‌های خارجی مثل روسیه و غرب بشود، آذربایجان هم از این ناامنی متضرر می‌شود و به طور طبیعی جمهوری اسلامی ایران هم علاقه‌مند نیست که در مرز‌های شمالی‌اش و در شمال ارس، مجدداً شاهد ناامنی شود.
پاک‌آیین بیان کرد: به همین دلیل ما یک نگاه منطقی داریم به مسئله باز شدن دالان زنگزور، البته باتوجه‌به اینکه جنگ بین ارمنستان و آذربایجان خاتمه یافت و هر دو کشور تمامیت ارضی متقابل را به رسمیت شناختند، نگرانی از تغییر مرز‌های جغرافیایی فعلاً رفع شده است، ولی نگرانی اصلی جمهوری اسلامی ایران و بقیه کشور‌های صلح‌دوست این است که رقابت روسیه و غرب در منطقه قفقاز باعث بشود دوباره مناقشه جدیدی ایجاد و این باعث ناامنی در این منطقه شود.
این دیپلمات سابق تصریح کرد: به همین دلیل هم است که جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان که در حال نهایی‌سازی توافقنامه صلح هستند، موضوع باز شدن گذرگاه زنگ زور را از دستور کار خودشان خارج کردند و این را به بعد موکول کردند؛ دقیقاً آن‌ها هم اگرچه به دلیل نوع رابطه‌ای که با روسیه و کشور‌های غربی دارند این را اعلام نمی‌کنند، ولی به این جمع‌بندی رسیدند که نباید گذرگاه زنگزور به محلی برای رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل بشود.
وی تشریح کرد: از سوی دیگر امروز جمهوری آذربایجان از مسیر جاده ایران استفاده می‌کند و به‌راحتی به نخجوان می‌رسد؛ درعین‌حال در حال احداث یک مسیر ریلی از منطقه آق‌بند در جمهوری آذربایجان به اردوباد در نخجوان از مسیر ایران است؛ این را هم ایران پذیرفته و موافقتش نیز امضا و کارهایش در حال انجام است؛ لذا جمهوری آذربایجان نیازش به عبور از زنگ زور و رسیدن به نخجوان کم شده و حتی می‌شود گفت منتفی شده است؛ از طرفی ارمنستان نیز مسیر و مرزش به ایران باز است و می‌تواند به‌راحتی از مرز ایران عبور کند و به اروپا، آسیا و آفریقا رفت‌وآمد داشته باشد.
وی یادآور شد: روسیه که در این منطقه احساس ضرر می‌کند، علاقه‌مند است که بحث گذرگاه را مطرح کند تا شاید بتواند با حضور نظامی بر تردد در این گذرگاه نظارت کند که به لحاظ امنیتی به نفع منطقه نیست.
پاک آیین مطرح کرد: پیشنهاد من این است که دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در منطقه فعال بشود و طی گفتگو‌های مستمر به‌صورت دوجانبه یا چندجانبه با کشور‌های روسیه، آذربایجان و ارمنستان آن‌ها را به‌ضرورت امنیت مشترک منطقه‌ای واقف کند و در واقع اجازه ندهد که کشور‌های فرامنطقه‌ای از برخی از اختلافاتی که بین کشور‌های قفقاز وجود دارد استفاده کنند و بخواهند یک جای پای جدیدی را در قفقاز ایجاد کنند که این موضوع موجب ناامنی خواهد شد.
این دیپلمات سابق در پایان گفت: لذا نشست سه به‌اضافه سه و برگزاری آن می‌تواند خیلی مفید باشد و اگر امکان آن نیست، رایزنی‌های دوجانبه ایران و این سه کشور می‌تواند مسیر را برای اتخاذ یک تصمیم هماهنگ برای تأمین امنیت منطقه و درعین‌حال استفاده از مسیر‌های ارتباطی فراهم کند.
