جوان آنلاین: در جنوب کرمان تالاب و باتلاقی وجود دارد که به عنوان بزرگ‌ترین حوضه آبریز در این استان مطرح است. باتلاق «جازموریان» بین دو استان کرمان و سیستان‌و‌بلوچستان قرار دارد. این تالاب در گذشته از بمپور در سیستان و بلوچستان و هلیل‌رود در استان کرمان تغذیه می‌شد، اما حالا با نرسیدن آب این دو رودخانه ماه‌هاست که جازموریان با گلویی خشک و بدون حتی یک قطره آب، مرگ گیاهان و موجوداتی را به نظاره نشسته که سال‌های سال در کنار هم زندگی مسالمت‌آمیزی را تجربه کرده بودند.
جازموریان حدود ۳۵ هزار و ۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و هر سال با بارش‌های وقت و بی‌وقت و رگبار‌های کرمان، آب زیادی در دلش جای می‌داد، اما بنا به گفته سازمان هواشناسی امسال کمتر از ۱۰ میلیمتر باران در این منطقه باریده و همین امر موجب شده حتی یک متر مربع آب در باتلاق جازموریان وجود نداشته باشد.
نکته طنز ماجرا اینجاست که قرار بود چندین تالاب و باتلاق بزرگ کشور از جمله جازموریان از طرح‌هایی مثل طرح احیای دریاچه ارومیه بهره‌مند شوند، اما دیدن حال و روز دریاچه ارومیه، تمام ناگفته‌ها در مورد تأثیرگذاری برنامه‌های دولتمردان در احیا و زندگی دوباره تالاب‌ها را به تصویر کشیده و آب پاکی را روی دست آن‌ها ریخته است.
اقداماتی در حد حرف
شاید طی سال‌های اخیر مهم‌ترین اقدامی که برای نجات جازموریان صورت گرفته در همین حد باشد که استاندار کرمان در دولت قبل گفته بود: «بحث تالاب جازموریان برای کشور اهمیت زیادی دارد و جازموریان همواره مورد نظر رئیس‌جمهوری بوده و برای ما هم از اهمیت زیادی برخوردار است.» همین صحبت‌ها و بی‌توجهی‌های مداوم به این تالاب موجب شد تا امروز رسماً اعلام شود، باتلاق جازموریان در جنوب کرمان که ماه‌هاست بی‌آب مانده، به بیابانی خشک، بدون هیچ گیاه زنده‌ای تبدیل شده است.
گذری به وضعیت جازموریان نشان می‌دهد طی دو دهه اخیر و به خصوص از اوایل دهه ۹۰ که خشکسالی سایه سنگین خود را بر سر کرمان گسترانید، هیچ کار عملی برای احیا آن صورت نگرفته و این اکوسیستم هم مثل دیگر همتایان خود، فقط سمینار و همایش و سخنرانی و وعده وعید دیده و شنیده است. البته طرح‌های مطالعاتی بی‌ثمر زیادی هم ارائه شده که هیچ وقت حتی به مرحله ایده برای عملیاتی شدن نرسیدند. آنطور که کارشناسان می‌گویند، نباید خشکسالی را عامل اول خشک شدن جازموریان قلمداد کرد، بلکه این سد‌سازی روی هلیل‌رود در جیرفت و بمپور در استان سیستان‌و‌بلوچستان بوده که روزگار این تالاب را سیاه کرده است.
امروز صدای خشک‌شدن جازموریان که در گذشته‌هایی نه چندان دور به عنوان مهم‌ترین حوزه آبریز جنوب شرق کشور، عامل تنظیم اکوسیستم منطقه بود، چنان گوش خراش شده که بسیاری از ساکنان این منطقه و اطراف آن می‌دانند بدون تالاب باید منتظر هجوم ریزگرد‌ها برای از بین بردن بقیه محیط زیست باشند.
برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی در اطراف باتلاق موجب شده سطح آب در دشت‌های پیرامون جازموریان به شدت کاهش یابد و همین امر در شهرستان‌های جنوبی کرمان و در روستا‌های اطراف این باتلاق موجب ترک خوردگی‌های بزرگ زمین شده است، به طوری که برخی از خانه‌های مردم نیز دیگر قابل سکونت نیستند.
در کنار این اتفاقات، عدم رهاسازی حق‌آبه این باتلاق در حالی روی می‌دهد که به دلیل فاصله زیاد سد‌ها تا آن و خشک‌شدن بستر رودخانه‌ها حتی در صورت رهاسازی حق‌آبه، آب جذب زمین می‌شود و به این منطقه نمی‌رسد.
ضمن اینکه ساخت و ساز‌های کوچک آبخیزداری روی رودخانه‌های فصلی مزید بر علت شده و هیچ آبی از این رودخانه‌ها به باتلاق نمی‌رسد و سطح رطوبت منطقه به پایین‌ترین حد خود رسیده است.
تولید ۲۵ درصد ریزگرد‌های ایران
آبگیری سد جیرفت روی رودخانه مهم هلیل‌رود در سال ۱۳۷۰ تالاب جازموریان را به حاشیه برد؛ یعنی عملاً رود خانه هلیل‌رود در پایین دست سد جیرفت تبدیل به یک رودخانه غیر دائمی شد و اثر جد‌ی بر وضعیت جازموریان گذاشت. خشکی تالاب جازموریان در ۱۵ سال اخیر باعث و بانی بخشی از فرونشست‌های دشتی در جنوب شرق کشور شده‌است. این تالاب در یک دهه اخیر تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های گرد و غبار در جنوب شرق کشور شده است که هنوز می‌تواند مشکلات بیشتری به وجود بیاورد.
یکی از دلایل مهم آبگیری تالاب جازموریان به خاطر وجود باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان، باد‌های محلی و قرار گرفتن کویر لوت در استان کرمان است. آبگیری این تالاب موجب می‌شود که این سه عامل تا حد زیادی از نظر گسترش و تولید ریزگرد مهار شوند.
اهمیت تالاب جازموریان تا آنجاست که حتی از چند سال قبل، یک ردیف اعتباری مالی به این تالاب تخصیص داده شد تا این بودجه به احیا و بهبود وضعیت تالاب کمک کند.
هر چه در رسانه‌ها از وضعیت باتلاق جازموریان به دفعات سخن گفته شده است، اما به نظر می‌رسد این اظهارنظر‌ها کوچک‌ترین اثری در وضعیت به وجود آمده در جازموریان ندارد و بهشتی که تا چندی قبل به عنوان یکی از باتلاق‌های بین‌المللی مطرح و دریاچه‌اش پناهگاه حیات‌وحش بود، حالا به یک بیابان بزرگ برای گذر و چرای شتر‌ها تبدیل شده است. درست ۱۰ سال قبل در چنین روز‌هایی کارشناسان اعلام کردند که «جلوگیری از سد‌سازی روی رودخانه‌های هلیل‌رود و بم پور، چشمه عروس و بیش از ۸۰ رودخانه کوچک و بزرگ فصلی امری ضروری است. با این وجود سرشاخه‌های هلیل رود در مناطق مرکزی استان کرمان هر روز شاهد ادامه ساخت و ساز‌های سد‌های خاکی هستند و این رویه موجب کم‌آبی شدید هلیل‌رود و در نهایت خشک‌شدن بیشتر جازموریان می‌شود.»
آنقدر به این حرف‌ها اهمیت داده نشد تا اینکه امروز کارشناس هواشناسی استان کرمان به «جوان» می‌گوید: «شرایط جازموریان به حدی نا مطلوب شده که حالا ۲۵ درصد از ریزگرد‌های ایران را ناشی از بستر این باتلاق می‌دانند و در صورت ادامه این وضعیت استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان بیشتر درگیر این پدیده و عوارض ناشی از آن خواهند شد.»
مریم سلاجقه با تأکید بر اینکه در کنار کاهش شدید بارندگی‌ها، تغییرات اقلیمی مشکلات زیادی را به وجود آورده است، ادامه داد: «افزایش دما باعث شده در صورت بارندگی، آب‌ها به سرعت تبخیر شوند. ضمن اینکه طی سال‌های گذشته شاهد وقوع سیلاب در جنوب کرمان بودیم که همین سیلاب‌ها در جازموریان جمع و عامل اصلی آبگیری آن بودند، اما در سال گذشته عملاً سیلابی رخ نداده و تالاب خشک و تشنه مانده است.»
