اقتصاد مبتنی بر دانش به یک محرک حیاتی برای رشد اقتصادی و رقابت در این عصر دیجیتال تبدیل شده است. مشخصه آن تولید، مدیریت و توزیع دانش، نوآوری و خلاقیت است. در ایران نیز از سال ۱۳۸۹ توجه ویژه‌ای به اقتصاد دانش‌بنیان شد. قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات در سال ۸۹ برای شروع به کار اقتصاد دانش‌بنیان تعبیه و تصویب شد. ایده اصلی این قانون ایجاد بخش جدیدی از اقتصاد با الحاق بخش‌های علم و فناوری به صنعت از دل دانشگاه بود. نمود اصلی آن نیز شکل‌گیری پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های جدید تحت عنوان شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان در اقتصاد بود. هدف از این قانون حمایتی، صرفا ایجاد اکوسیستم جدیدی در اقتصاد کشور با محوریت علم و فناوری و با هدف تسهیل ارتباط بین صنعت و دانشگاه بوده است. حال پس از ۱۳ سال از اجرای این قانون حمایتی برای شکل‌گیری فضای اکوسیستم دانش‌بنیان، نیازمند قانون، ساختار و ارزیابی‌های جدیدی برای تحول و بازارسازی جدید برای اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان جدید هستیم که در همین راستا قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۱ تصویب و قانون حمایتی جدیدی با در نظر گرفتن چالش‌های جدید این اکوسیستم تصویب شد که بند‌های متنوعی از قبیل تغییر و اصلاح نظام تأمین مالی اقتصاد دانش‌بنیان با توجه به نیاز جدید آن و همچنین مدل‌سازی موفق جهت بومی‌سازی تجهیزات و فرآیند‌های گلوگاهی را دارد. در بخش ساختاری نیز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به تازگی دست به تغییرات مهمی در این زمینه زده است که ساختار جدید مصوب معاونت علمی با همین هدف و تسهیل در اجرایی‌سازی قانون جهش تولید دانش‌بنیان و اضافه‌شدن بخش‌های جدیدی به ساختار اقتصاد دانش‌بنیان شکل گرفته است. با وجود همه این تغییرات بزرگ، مسئله تحول اقتصاد دانش‌بنیان در یک حوزه هنوز تغییر خاصی نکرده که آن هم بخش مربوط به ارزیابی شرکت‌ها و اعطای مجوز ورود به شرکت‌های دانش‌بنیان است.
مسئله ورود شرکت‌ها به فضای اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان از اهمیت فوق‌العاده بالایی برخوردار است و تسهیل ورود به اقتصاد دانش‌بنیان و ساده‌سازی فرآیند ثبت شرکت دانش‌بنیان برای تقویت رشد، ایجاد اشتغال و ارتقای نوآوری حیاتی است. یکی از موانع حیاتی ورود به اقتصاد دانش‌بنیان نیز فرآیند ثبت شرکت دانش‌بنیان است. فرآیند پیچیده، انحصاری و تک شاخصه فعلی برای ورود یک شرکت به اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان سبب شده که بسیاری از کارآفرینان و نوآوران بالقوه به دلیل فرآیند کند و پرهزینه اخذ مجوز ورود به اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان از اینکه این فرآیند را طی کنند، منصرف می‌شوند.
بنابراین، ساده‌سازی اخذ مجوز شرکت دانش‌بنیان می‌تواند به کاهش آستانه شروع کسب‌وکار در این بخش کمک کند. این امر می‌تواند از طریق ایجاد بستر‌های نظیر سپردن بخشی از ارزیابی شرکت‌ها به بازیگران دیگر اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان و حذف ارزیابی مستقیم معاونت علمی و تبدیل معاونت علمی به رگولاتور ارزیاب شرکت‌های کوچک به جای ارزیاب این شرکت‌ها و ارتقا نقش تصدی‌گری فعلی به نقش تنظیم‌گر انجام گیرد.
این سازوکار مهم از طریق اعطای اختیار ارزیابی برای شرکت‌های نوپا و کوچک به بازیگرانی نظیر پارک‌های علم‌وفناوری و ستاد‌های توسعه‌ای ذیل معاونت علمی که دارای شعبه‌های مختلفی در سطح کشور هستند، به راحتی امکان‌پذیر است و قابلیت اجرایی پیدا می‌کند.
مجوز‌های صادر شده در این سطح برای شرکت‌های کوچک صنعتی و خدماتی، تحت عنوان مجوز‌های مبادی محور یا معرفی محور توسط مبادی ارتباطی شرکت‌ها با اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان نامگذاری شده است. این سازوکار به این نحو است که ابتدا شرکت با رجوع به نمایندگی‌های این مبادی و بازیگران اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان، درخواست خود را برای دانش‌بنیان شدن شرکت معرفی می‌کنند. در مدل قبلی تنها با یک شاخص مشخص یعنی پیچیدگی فناوری مرحله اول درخواست بررسی می‌شد و پس از اتمام آن به معاونت علمی جهت بررسی ارزیابان برای مرحله بعدی ارجاع می‌شد.
در حالی که فرآیند جدید مجوز‌های مبادی محور براساس شاخص‌ها و معیار‌های کلان‌تر نظیر به‌کارگیری نوآوری، مزیت‌های استانی و منطقه‌ای، مطلوبیت‌های ملی، سطح اشتغال‌آفرینی، افزایش تحقیق و توسعه صنعتی، کاهش ارزبری و نظایر این شاخص‌ها مورد ارزیابی مبادی یعنی ستاد‌های توسعه‌ای استانی و همچنین پارک‌های علم‌وفناوری مستقر در هر استان قرار خواهد گرفت و پس از بررسی فوق، امکان صدور مجوز با مسئولیت محدود و حمایت‌های حداقلی برای شرکت درخواست‌کننده از سوی مبادی مورد اشاره ایجاد خواهد شد و در این بخش عملاً دیگر نیازی به ارسال اطلاعات به معاونت علمی و بررسی و ارزیابی مجدد این معاونت وجود نخواهد داشت و بدین ترتیب با ایجاد حمایت حداقلی و یک آیین نامه مشخص اجرایی بیش از ۸۰ درصد از بار اجرایی ارزیابی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از شرکت‌های نوپا و کوچک حذف خواهد شد و به مبادی ارتباطی و بازیگران اکوسیستم اقتصاد دانش‌بنیان سپرده خواهد شد
در پایان باید به این نکته ذکر کرد که تسهیل ورود به اقتصاد دانش‌بنیان و سهولت ثبت شرکت دانش‌بنیان برای ارتقای رشد اقتصادی، ایجاد شغل و پرورش نوآوری حیاتی است. دولت‌ها، سیاستگذاران و سایر ذی‌نفعان باید برای ایجاد شرایط و زیرساخت‌های لازم برای ارتقای کارآفرینی و نوآوری و کاهش موانع ورود و ثبت در اقتصاد دانش‌بنیان با یکدیگر همکاری کنند. با انجام این کار، آن‌ها می‌توانند پتانسیل کامل این بخش پویا و تحول آفرین را آزاد کنند و توسعه اقتصادی پایدار را پیش ببرند.
* کارشناس توسعه صنعتی
