شما امروز وارد مترو شدید. یک فرد عصبانی جلوی در ایستاده که موقع پیاده شدن مسافر‌ها کنار نمی‌رود و غرولند می‌کند. شما درباره‌اش چه قضاوتی می‌کنید؟ حتماً در دل‌تان هر چه نسبت بی‌شعور و خودخواه و بی‌ادب است، نثارش می‌کنید و این برخوردِ اتفاقی می‌شود منبع شناخت شما از آن فرد. بعد از آن هر وقت شما او را در مترو ببینید به عنوان یک فرد ناراحت، از او فاصله می‌گیرید. در حالی که ممکن است حال و هوای روحی آن شخص در آن روز بنا به دلایلی خوب نبوده باشد. با دوستی بیرون ناهار می‌روید و او هنگام حساب کردن حتی تعارف هم نمی‌کند که پرداخت کند یا سهمش را خودش بدهد. شما پشت دست‌تان را داغ می‌کنید که دیگر با آن آدم خسیس بیرون نروید، در حالی که ممکن است او به ناگاه متوجه شده که پولی همراه خود ندارد. به این نوع قضاوت‌های لحظه‌ای و بر اساس برخی رفتارهای خاص، اثر شناختی هاله‌ای می‌گویند، یعنی یک یا چند رفتار مثبت یا منفی یک فرد مانند هاله‌ای ذهن شما را در برمی‌گیرد و اجازه نمی‌دهد سایر رفتار و شخصیتش را ببینید. این اثر در مورد رفتارهای مثبت نیز صدق می‌کند. به عنوان مثال شما اگر با یک فروشنده جذاب و خوش‌لباس مواجه شوید، حتماً تحت تأثیر قرار می‌گیرید و او را به قابل اعتماد و منصف بودن تعمیم می‌دهید.
ممکن است یک تبلیغ ضعیف یا متوسط درباره یک محصول شما را به کل از خرید آن محصول پشیمان کند یا برعکس! تحت تأثیر یک تبلیغ جذاب قرار بگیرید و محصولی را با کیفیت پایین خریداری کنید.
چرا راه دور برویم؟ همین مسئله خواستگاری و مقوله شیرین ازدواج. اگر فرد جذاب و خوشرویی بیاید خواستگاری، با همان نگاه مثبت‌اندیش، تمام خوبی‌ها را به او نسبت می‌دهیم و بنا را بر خوب بودن فرد خواستگار می‌گذاریم و احتمالاً نقطه‌ضعف‌هایش را نبینیم. شاید اصطلاح «عاشق کر و کور می‌شود» هم نشانه همین اثر شناختی باشد، یعنی وقتی به کسی دل می‌بندیم، دیگر آسمان هم به زمین برسد ما از موضع خود پایین نمی‌آییم و روی انتخاب خود پافشاری می‌کنیم و درست از همین نقطه هم ضربه می‌خوریم. وقتی تب عاشقی خوابید و زندگی رنگ و بوی واقعیت به خود گرفت، تازه آن عیوب و منفی‌های رفتاری رخ می‌نماید. برعکس ماجرا هم اتفاق می‌افتد. قصد ازدواج نداریم و مدام برای خواستگار‌ها عیب‌تراشی می‌کنیم. کافی است به قد، هیکل یا رفتار اجتماعی او بند کنیم و او را مخالف خواسته‌های خود بدانیم، دیگر محال است دنبال شایستگی‌های فرد باشیم، حتی اگر کفه خوبی‌ها از بدی‌ها سنگین‌تر باشد.
مراقب هاله‌های قضاوت نادرست خود باشیم و نگذاریم یک رفتار نادرست یا اشتباه جزئی، دیدگاه ما را نسبت به دیگران و جامعه تغییر دهد. این روز‌ها بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم خوب و درست فکر کنیم و کمتر دست به قضاوت بزنیم.
