تالاب انزلی از جمله سرمایههای ملی و با ارزش شمال کشور است که علاوه بر جذب گردشگر و بهرهبرداریهای اقتصادی و اجتماعی، در مهاجرت انبوه پرندگان مهاجر از سراسر دنیا و زادآوری آبزیان نقش بسزایی دارد. با این حال سالهاست این تالاب زیبا گرفتار مشکلات و معضلاتی شده که کسی توجهی به آن نمیکند و ادامه این روند میتواند بلایی را که بر سر دریاچه ارومیه آورد برای این زیست بوم ارزشمند هم تکرار کند. معضلاتی همچون ورود فاضلابهای روستاهای اطراف به حلق تالاب و آتش سوزیهای عمدی و آلایندههای واحدهای صنعتی و آلودگیهای مربوط به شیرابه زبالههای سراوان و بدتر از همه سنبل آبی که نفس تنگ تالاب و موجوداتش را به شماره انداخته است.
تالاب انزلی یکی از ۲۴ تالاب بینالمللی ایران است که در سال ۱۳۵۴ به همراه ۱۱ تالاب دیگر به دفتر کنوانسیون رامسر معرفی شد. وسعت این تالاب در فصلهای زمستان و بهار به دلیل افزایش بارش، حدود ۲۱۱ کیلومترمربع و در فصل تابستان به سبب کم شدن حجم ورودی آب، کمبود بارش و افزایش میزان تبخیر به ۱۹ کیلومترمربع میرسد.
با این حال باز هم مراقبتهای لازم از آن صورت نمیگیرد و تحت عوامل مختلف هر سال بخشی از آن از بین میرود.
به گفته کارشناسان اغلب تهدیدات و چالشهای زیست محیطی تالاب انزلی ناشی از توسعه ناپایدار در نواحی اطراف آن است و توسعه شهرنشینی و به تبع آن افزایش جمعیت موجب کم توجهی به نیازهای محیط زیست شده است.
تالاب رو به خشکی میرود
در گذشته عمق تالاب انزلی ۱۰ متر بود که امروز در برخی از قسمتها حتی به کمتر از نیم متر رسیده است. گفته میشود که این کاهش عمق با توجه به تغییرات اقلیمی اتفاق افتاده، یعنی با افزایش دما و کاهش میزان بارشها تالاب در حال خشک شدن است. قسمتهای مختلف تالاب از نظر خصوصیات جغرافیایی، وضعیت آب و هوایی و تنوع گیاهی و جانوری تفاوتهای زیادی با هم دارند. قسمت اعظم بخش شرقی پوشیده از گیاهان آبزی بُن در آب و یکی از آلودهترین و کم عمقترین محدودههای تالاب انزلی است. در بخش مرکزی تالاب انزلی نیز پهنه آبی وسیعی وجود دارد و خروجی آب تالاب به دریا در محدوده این بخش از تالاب قرار دارد. اما یکی از دردهای بزرگ تالاب این است که اُفت تراز سطح آب، راه را برای تجاوز ساکنان حاشیه تالاب به بخشهای مختلف و کم کردن پهنای آن باز کرده است.
مسئولان، در حرف حامی تالاب
برنامهریزیها و رویکردهای ناپایدار در مدیریت فاضلابهای شهری، سموم بخش کشاورزی، کودهای شیمیایی، آلایندههای واحدهای صنعتی و آلودگیهای مربوط به شیرابه زبالههای سراوان همواره به عنوان مهمترین عوامل تهدیدکننده این تالاب مطرح بوده است.
۶۰۰ روستا در حوزه تالاب انزلی قرار گرفتهاند و فاضلاب خود را بدون مدیریت به تالاب منتقل میکنند. همین چند روز پیش وقتی ۴۰ هکتار از پهنه تالاب در آتش سوخت و در کمال تأسف اعلام شد این فاجعه عمدی بوده است همه مسئولان به میدان آمدند و در دفاع از تالاب حرفهایی زدند. رئیسجمهور در نشست هیئت دولت گفت: «برای خنثیکردن نقشه سوداگران تلاش کنید بخش آسیبدیده تالاب انزلی در حد امکان احیا شود و به حالت قبل بازگردد.»
سپس رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در نشست کمیته احیای تالاب انزلی با بیان اینکه دیدگاه دولت نسبت به تالاب انزلی ملی است، اعلام کرد: «اجازه نمیدهیم تالاب انزلی به دریاچه ارومیه دیگری تبدیل شود.» استاندار گیلان نیز در این جلسه با اشاره به اینکه گردشگران به جای تماشای لاله تالابی، سنبل آبی را میبینند، گفت: «ما وارث کارشناسی غلط گذشتگان هستیم و در تالاب حتی آبراهی که بتوانیم از آنجا عبور کنیم وجود ندارد.» واقعیت این است که سادهترین و واضحترین نشان از کم توجهی مسئولان در خصوص نجات تالاب انزلی، اوضاع و احوال گسترش گیاه مهاجم سنبل آبی در این تالاب است، چراکه اگر انجام اقداماتی نظیر تعبیه و تکمیل تصفیهخانهها، مدیریت فاضلابها، رعایت حقابه و ممانعت از دست درازی سودجویان دشوار و پیچیده به نظر برسد، مبارزه با سنبل آبی اقدامی فوری و با راهحلی مشخص محسوب میشود. در چند سال اخیر سنبل آبی چنان بلای جان تالاب شده که نقطهای از آن وجود ندارد که بتوان گفت درگیر آلودگی نیست. میهمان مزاحم و ویرانگری که با گرمای هوا در تابستان رشد و تکثیرش بیشتر میشود.
صدایی که به گوش متولیان هم نمیرسد
امسال در طول تابستان و در سایه بیتوجهی مسئولان و نبود اقدام مناسب سنبل آبی توانسته است بیش از هر زمان دیگری در تالاب انزلی دامن گسترانده و نفس تنگ تالاب و زیستمندانش را تنگتر کند.
در غیر عملی بودن حرفهای مسئولان و بیخیالی آنها از وضع تالاب همین بس که بدانیم «سنبل آبی؛ پژواک مرگ در تالابها»، «شیطان ارغوانی در گیلان»، «حمله سنبل آبی به مرکز شهر انزلی»، «سنبل آبی قاتل خاموش تالابها، مسئولان بهجای شعار عمل کنند»، «چنبره سنبل آبی بر پیکر بیجان تالاب انزلی» و «رسیدن پای سنبل آبی به سواحل خزر» تنها بخشی از گزارشات و اخبار منتشر شده طی سالهای اخیر از وضعیت تالاب و هجوم سنبل آبی است که برای آگاهی مسئولانی که وظیفهشان آگاه بودن از مجموعه تحت مدیریتشان میباشد، بوده است. حالا و به گفته سیدمجید موسوی از کارشناسان محیطزیست، برداشتهای مقطعی، راهگشای ریشهکنی این گونه مهاجم نیست و انهدام سنبل آبی باید با رعایت ملاحظاتی باشد که مجدداً تکثیر پیدا نکند.
وی با بیان اینکه تالاب انزلی از یک طرف متصل به دریا و تحت تأثیر نوسانات آن قرار دارد و از طرف دیگر ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی به این تالاب وارد میشود، به «جوان» میگوید: «همین مسئله موجب شده است شاهد ورود حجم بالای رسوبات به این زیست بوم باشیم.»
رئیس اداره حفاظت و احیای تالابهای گیلان هم با بیان اینکه حدود ۶۵۸۵ هکتار از وسعت پهنههای آبی استان حداقل در ۱۸ منطقه در سطح ۱۱ شهرستان استان آلوده به گیاه مهاجم سنبل آبی است، میگوید: «بخشی از روگاها و پهنههای آبی اطراف پناهگاه حیات وحش سل در مجموعه تالاب بینالمللی انزلی پاکسازی و جمعآوری سنبل آبی در رودخانه چمخاله لنگرود انجام شده و جمعآوری این گیاه مهاجم نیز در کل تالاب انزلی به زودی آغاز میشود.»
عباس عاشوری با بیان اینکه تعیین پراکنش سنبل آبی در استان صورت گرفته، ادامه میدهد: «چندین مطالعه نیز برای مقابله با سنبل آبی در استان به انجام رسیده است.» حالا باید نشست و دید در شرایطی که تالاب در حال جان دادن است، چه زمانی نتایج مطالعات انجام شده عملیاتی میشود و به داد تالاب میرسد؟!