سرویس ایران جوان آنلاین: مازندرانی‌ها از دیرباز فضا‌های سنتی خاصی به نام «آب‌بندان» را برای ذخیره‌سازی آب در فصل زمستان مهیا می‌کردند. این فضا‌های محصور با دیواره‌های خاکی و غیربتنی معمولاً در میانه اراضی شالیزاری و آیش بود. چون شغل اکثر ساکنان این منطقه از ایران کشاورزی بود، فعالان این عرصه می‌توانستند در فصول بهار و تابستان از آب‌هایی که در این آب‌بندان‌ها ذخیره شده بود، استفاده کنند. ضمن اینکه پر بودن آب‌بندان‌ها سفره‌های آب زیرسطحی را نیز پُر نگه می‌داشت و معمولاً چاه‌های کشاورزی اطراف این آب‌بندان‌ها نیز مملو از آب بودند. تا جایی‌که خشک شدن یک آب‌بندان، موجب پایین رفتن سطح آب چاه‌های اطراف یا حتی خشک شدن آن‌ها می‌شد. امروز آب‌بندان‌های مازندران به عنوان سرمایه‌ای عظیم برای استان به شمار می‌آیند که می‌توانند در بخش‌های کشاورزی، پرورش ماهی و گردشگری به اقتصاد این منطقه کمک کنند، اما نبود یک تصمیم‌گیر مشخص و تعدد مراکز برای صدور یک مجور، سرمایه‌گذاران را فراری می‌دهد.
هر چند سیستم‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری ریشه در تاریخ کهن مناطق خشک نواحی مرکزی فلات ایران دارد، اما اندیشه ایجاد آب‌بندان‌ها در مازندران از آنجایی پیدا شد که بسیاری از رودخانه‌های مازندران، فصلی و غیردائمی بودند و در زمستان‌ها پرآب و حتی سیل‌خیز ظاهر می‌شدند، اما در تابستان تقریباً خشک شده یا به شکل آب باریکه در می‌آمدند. بر همین اساس کشاورزان از دهه‌ها قبل، اقدام به دخیره‌سازی و نگهداشت آب در آب‌بندان‌ها و سپس استفاده از آب ذخیره شده در آن‌ها در طول فصل کشاورزی می‌کردند.
اندیشه کمک گرفتن از آب‌بندان برای مدیریت منابع آب، نشانه هوشمندی و هوشیاری مردم جامعه سنتی در دهه‌های گذشته است. اما آیا امروز نیز آب‌بندان‌ها باید در همان یک کاربری محدود بمانند و تنها اراضی شالیزاری را مشروب کنند؟ آیا اقتضائات جامعه مدرن امروز را نمی‌توان در استفاده از آب‌بندان‌ها نیز لحاظ کرد و کاربری این پدیده سنتی را تا سطح واقعیات جامعه امروز، توسعه داد و اقدام به «سرمایه‌گذاری تلفیقی» در این فضا‌ها کرد؟
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان مازندران ضمن تأیید ضرورت سرمایه‌گذاری بیشتر در آب‌بندان‌ها می‌گوید: «مازندران بالغ بر ۸۵۰ قطعه آب‌بندان دارد که ظرفیت آبگیری این فضا‌ها حدود ۳۷۰ میلیون متر مکعب است که بخش عمده این آب‌بندان‌ها در مناطق مرکزی و شرق استان و عمدتاً در نواحی دشت قرار دارد.»
محمد ابراهیم یخکشی ادامه می‌دهد: «برخی از این آب‌بندان‌ها، ۲۰۰ سال قدمت دارند، اما بخش عمده این آب‌بندان‌ها که در حوالی دهه ۳۰ احداث شدند، در حقیقت سد‌های کوتاهی هستند که با هدف ذخیره‌سازی و تأمین آب برای بخش کشاورزی ایجاد شدند و بدیهی است آب منطقه‌ای استان که متولی این سرمایه‌های ویژه استان است، به این هدف توجه ویژه دارد، اما مخالفتی با کاربری‌های دیگر آب‌بندان‌ها ندارد.» وی به افزایش جمعیت در سال‌های اخیر اشاره و خاطرنشان می‌کند: «تقاضای مردم برای کشت بیشتر و نیاز به آب موجب توجه بیشتر مردم به آب‌بندان‌ها شد و وجود این فضا‌ها در افزایش تولیدات کشاورزی استان نیز بسیار مؤثر بود.»
تقاضا برای استفاده چندمنظوره از آب‌بندان‌های مازندران از جمله اتفاقاتی است که در سال‌های اخیر افزایش یافته. تقاضای پرورش ماهی به موازات تأمین آب برای کشاورزی و همچنین اجرای پروژه‌های گردشگری که آب منطقه‌ای استان نیز به‌عنوان متولی و تأمین‌کننده آب این آب‌بندان‌ها از این تقاضا‌ها استقبال کرده است.
در همین رابطه مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با بیان اینکه هدف اصلی و محوری ما، تأمین آب بخش کشاورزی است و پرورش ماهی و گردشگری جزو اهداف ثانوی است، می‌گوید: «ضمن اینکه همه آب‌بندان‌های ما چنین پتانسیلی ندارند که بتوان چنین سرمایه‌گذاری‌هایی در آن‌ها کرد. تقاضا‌هایی که در این بخش وجود دارد باید به اداره آب منطقه‌ای استان ارائه شود و همکاران ما مجموعه شرایط را بررسی می‌کنند و در صورت وجود چنین ظرفیتی، مجوز لازم را صادر می‌کنیم و مانعی وجود ندارد مگر در آب‌بندان‌هایی که شرایط لازم را نداشته باشند به عنوان نمونه اگر در خصوص تأمین آب یک آب‌بندان، اطمینان نداشته باشیم، چنین مجوزی هم نمی‌دهیم و حتی اگر برخی سرمایه‌گذاران خُرد محلی با دهیاران قراردادی ببندند نیز از نظر ما باطل است، چون تأمین آب این آب‌بندان‌ها وظیفه ماست.»
یخکشی ادامه می‌دهد: «با توجه به گرانی و کمبود زمین و محدودیت‌های قانونی، ایجاد آب‌بندان‌های جدید به‌صرفه نیست و ما باید در حفظ، نگهداشت و لایروبی آب‌بندان‌های موجود که برای بخش کشاورزی حیاتی هستند، نهایت تلاش را انجام دهیم، اما اعلام می‌کنم اگر فرد یا افرادی طرح‌هایی اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در این آب‌بندان‌ها داشته باشند، قابل بررسی است و ما در صورت نبودن موانع، مخالفتی نداریم.»
تعدد تصمیم‌گیرندگان، سرمایه‌گذاران را فراری می‌دهد
حامد قاسمی سرمایه‌گذار بخش خصوصی که طرحی برای توسعه گردشگری روستایی در یکی از آب‌بندان‌های شرق استان را داشت به «جوان» می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که در این بخش وجود دارد و سرمایه‌گذاران را فراری می‌دهد تعدد مراکز تصمیم‌گیری است. آب‌بندان‌ها در مازندران ظرفیت عظیمی هستند که هم در تأمین آب اراضی زراعی مورد نیاز کشاورزان مؤثر هستند و هم می‌توانند کاربری‌های اقتصادی دیگری از جمله پرورش ماهی، پرورش اردک و ماکیان و همچنین اجرای طرح‌های گردشگری روستایی و تفریحی داشته باشند.»
وی ادامه می‌دهد: «به عنوان نمونه، طرحی که ما داشتیم بیش از ۲۰ اشتغال مستقیم، اما فصلی ایجاد می‌کرد که برای مناطق روستایی، بسیار خوب بود ضمن این که روستاییان با استفاده از فرصت تردد گردشگران می‌توانند اقدام به فروش بخشی از محصولات کشاورزی خود بدون واسطه دلالان کنند که کمک به اقتصاد خانوار است.» این سرمایه‌گذار تصریح می‌کند: «متأسفانه جای یک «پنجره واحد سرمایه‌گذاری» در این بخش خالی است و شما برای طرح خود، از چند دستگاه باید مجوز بگیرید، دستگاه‌هایی که هرکدام مدعی هستند قانون خود را دارند و باید به مقامات مافوق خود پاسخگو باشند و همین سرمایه‌گذار را فراری می‌دهد.»
سعید شعبانی دبیر اجرایی خانه کشاورز مرکز مازندران نیز با بیان اینکه اصل موضوع سرمایه‌گذاری تلفیقی که عنوان می‌شود، در آب‌بندان‌ها و در بسیاری از ظرفیت‌های مشابهی که در مازندران وجود دارد، ضروری است، می‌گوید: «صادقانه بگویم ما استاد تلف کردن فرصت هستیم و همین مهارت، موجب شده که نتوانیم با تعامل و همکاری اقدام به این کار کنیم.»
وی ادامه می‌دهد: «نه تنها آب‌بندان‌های ما، بلکه رودخانه‌ها، جنگل و دریای مازندران و حتی شالیزار‌ها و باغات استان چنین ظرفیتی دارند که به‌موازات کاربری اصلی، اقدامات درآمدزای دیگری در این فضا‌ها انجام داد، اما همواره در فرآیند اجرا، موانعی دیده و لمس می‌شود که گویا هیچ کس نمی‌تواند برای برداشتن این موانع کمکی به سرمایه‌گذاران کند.»
