سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: ظهور پدیدهای به نام اینترنت، موجب پیشرفت و تحول عظیمی در حوزه فناوری و وسایل ارتباط جمعی، از جمله پیدایش فضای مجازی و نوع جدیدی از رسانه به نام رسانههای دیجیتال شد. این تحولات به سرعت ادامه یافت تا جایی که امروز ما تحول جدیدی با عنوان «انسان رسانه» هستیم؛ یعنی انسانهایی که همه چیز را در رسانه میبینند و از نگاه رسانهای همه چیز را مورد بررسی و تأمل قرار میدهند. این افراد انسانهایی هستند که به وسیله این تکنولوژی میتوانند در جامعه اثرگذار باشند و موج ایجاد کنند، البته این امر نیازمند درک و توانایی تحلیل دادههای رسانه است.
اگر ما به دنبال فعالیت رسانهای هستیم، باید بیشتر از هر چیزی به اثرگذاری توجه نماییم، در غیر این صورت فعالیت رسانهای ما ناقص و بیهوده است، بر همین اساس مسئله و درگیری ما در رسانه، بر سر اثرگذاری و مؤثر واقع شدن است، اما مشکل اینجاست که ما اغلب در استفاده از رسانه و فعالیت در آن بهرهوری پایینی داریم؛ بهرهوری، یعنی کار خوب را به خوبی انجام دادن. پس خوبتر این است که بهترین کار ممکن را شناسایی و در جهت مثبت آن را انجام دهیم.
یکی از بهترین کارهای ممکن برای اثرگذاری در جامعه، کار در رسانههای اجتماعی است؛ شبکههای اجتماعی، مقیاس کوچکی از جامعه هستند، پس برای اثرگذاری در جامعه، باید به سراغ فعالیت در این شبکهها برویم. رسانه توانایی تغییر ذهنیت و نگرش افراد نسبت به یک پدیده را دارد، با تغییر نگاه و تفسیر فرد، نظام ارزشی او به آن پدیده هم تغییر میکند و تغییر نظام ارزشی جامعه، میتواند مشروعیتزدایی را به وجود آورد.
در چنین مواقعی است که نیاز به سوادرسانهای به عنوان مقولهای مهم و اساسی در مواجهه با پیامهای رسانهای و هنگام ورود و استفاده از شبکههای اجتماعی به خوبی احساس میشود. افراد بسیاری هستند که در فضای مجازی مطالب و عقایدی را برخلاف نظام اجتماعی منتشر میکنند و انرژی و موج این عقاید به متن جامعه منتقل میشود که نافرمانیهای مدنی را به دنبال دارد. در واقع اگر ما سواد رسانهای نداشته باشیم، امنیت ملی و مذهبی ما از این بیسوادی متأثر خواهد شد.
در فضای مجازی به راحتی میتوان با توجه به مواردی که در ذیل گفته میشود، عقاید و دیدگاههای افراد جامعه را به سمت و سوی مدنظر هدایت و در زمان اندکی توجه افراد را معطوف به اهداف خود خواسته نمود؛
۱. شبکهسازی از جمله روشهای القای عقاید است که داشتن شبکه، مساوی با داشتن قدرت نرم است.
۲. فرهنگسازی نیز در فضای مجازی توانایی تحمیل رفتار و عقاید را دارد؛ آن چیزی که ما در کف جامعه و در حوزه رفتارهای اجتماعی در بین مردم میبینیم، تأثیری است که مبتنی بر فضای مجازی بر ذهن افراد نشسته و تبدیل به نوعی فرهنگ شده است.
۳. جریانسازی در فضای مجازی میتواند همه خلأها و کمبودهای دنیای حقیقی را برای افراد پر کند.
۴. در فضای مجازی و در فرآیند گردش آزاد اطلاعات، با انواع تنوع ها، ایدهآلها و... مواجه هستیم.
۵. فضای مجازی بر شکلگیری خصلتهای اساسی و الگوهای ارزشی در میان اعضای خانواده تأثیر میگذارد.
۶. در فضای مجازی به خوبی میتوان فقدان یکپارچگی حسی را مشاهده کرد. در حالت طبیعی اطلاعات حواس باید به صورت هماهنگ به مغز ارسال و پردازش شود؛ اما در استفاده بیرویه از فضای مجازی دو حس اصلی ما که بیشتر درگیر هستند (شنوایی و بینایی) و به مقدار مختصر لامسه ضعیف میشود.
همچنین هویت افراد متأثر از فضای مجازی است، افرادی که دو اکانت یا بیشتر در فضای مجازی دارند، باید مراقب دو تکه شدن مغز خود باشند.
۷. اعتیاد به اینترنت نیز از جمله مضرات این فضا میباشد به طوری که گاهی مشکلات عدیدهای را برای خانوادهها به وجود میآورد. جذابیت شبکههای اجتماعی مجازی و سهولت فعالیت و استفاده از آن سبب تغییرات سبک زندگی به عنوان موضوعی مهم و جدی مطرح میشود که مستلزم یادگیری و سواد رسانهای پیش از ورود به این فضا و درگیری با ابعاد مختلف آن است.
شبکههای اجتماعی برای بسیاری از کاربران، به خصوص نسل امروزی که به طور کامل و مداوم از طریق شبکههای اجتماعی مجازی با یکدیگر در تعامل و ارتباط هستند نه فقط راهی برای برقراری تماس، بلکه یک روش و سبک زندگی محسوب میشود و توانسته شیوه و سبک زندگی بسیاری از کاربران این شبکهها را تغییر دهد. زیرا این شبکهها صرفاً انتقال دهنده پیام نیستند؛ بلکه یک فضای جدید و مدرن برای زیستن میباشند. بسیاری از رفتارهای کاربران متأثر از این فضا میباشد. این شبکهها میتوانند بر ادبیات گفتاری افراد جامعه تأثیر بگذارند، نحوه پوشش و نوع برخورد با جنس مخالف را تغییر دهند و اعتقادات افراد را دگرگون نمایند. کاربران به راحتی میتوانند از این شبکهها برای بیان رویدادهای مختلف زندگی خود، خاطرات، موقعیت اجتماعی، حالات روحی و مواردی نظیر اینها را استفاده نمایند یا به وسیله اشتراکگذاری افکار و عقایدشان با دیگران به گفتگو و تعأمل بپردازند و به این صورت احساسات گوناگون خود را در زمانهای متفاوت تخلیه کنند. بر همین اساس تهدیدات و مشکلات عدیدهای را به همراه دارد. پس باید توجه داشته باشیم که با بالابردن درک و سواد رسانهای بر استفاده عاقلانه، تحلیلگرانه و آسیبشناسانه از این فناوری ارزشمند بکوشیم و به بیان دیگر با فرهنگسازی، ترویج کاربردهای مفید و مثبت این شبکهها، آگاهسازی و هشدار نسبت به کاربردهای مخرب، آسیبزا و منفی این شبکهها، فرصتهای این فضا را افزایش و تهدیدهای آن را کاهش دهیم.
مردم بسیاری در سنین مختلف از کاربران شبکههای اجتماعی به خصوص اینستاگرام و توئیتر هستند ولذا نقش این شبکهها در تعاملات و ارتباطات انسانی نقشی غیرقابل انکار، مهم و مؤثر است. اگر شبکههای اجتماعی همسو با شرایط فرهنگی و بومی خودمان راهاندازی شود، میتواند مفیدتر و تأثیرگذارتر باشد زیرا بسیاری از مباحث و اطلاعاتی که در «فیس بوک» و «توئیتر» رد و بدل میشود، مغایر با فرهنگ دینی، اخلاقی، اسلامی و ایرانی ما میباشد و میتواند تهدیدی برای باورهای دینی، مذهبی و اعتقادی مردم ما که تربیت شده فرهنگ اسلامی هستند، محسوب شود. بدون شک یکی از مهمترین راههای رسیدن به اهداف متعالی در پاسداشت ارزشها و حفظ بنیان خانواده، آموزشهای مفید و مؤثر در این زمینه به تمامی گروههای سنی است که قبل از ورود به دنیای بزرگ و پیچیده مجازی باید به آن توجه ویژهای شود.
نویسنده و پژوهشگر سواد رسانهای*