سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: با شیوع بیماری کرونا و لزوم استفاده از وسایل بهداشتی و همچنین نیاز شهروندان به تأمین مایحتاج ضروری در ایام قرنطینه شاهد بالا رفتن نرخ اقلام بهداشتی و خوراکی و همچنین کمیاب شدن آنها هستیم. بر این اساس لازم دیدیم در این نوشتار نکاتی در خصوص احتکار و مجازات آن در اسلام و قوانین موضوعه مطرح کنیم.
احتکار حرام و محتکر مغضوب است
احتکار به معنای کاهش یا توقف چرخه توزیع کالا توسط همه یا برخی از فروشندگان است. این کار توسط فروشندگان کالا با توجه به اوضاع بازار و تقاضای خریداران با هدف افزایش قیمت و درآمد حاصل از آن صورت میگیرد. احتکار از منظر اسلام به لحاظ اینکه قدرت خرید مردم را کاهش میدهد، حرام شمرده شده است. زمانی که مردم به کالایی شدیداً احتیاج داشته باشند و فروشنده دیگری نیز وجود نداشته باشد تا احتیاجشان را رفع کنند در این زمان است که احتکار رخ میدهد. معمولاً احتکار توسط فروشندگان با هدف کسب سود بیشتر، اهداف سیاسی و عدم آشنایی آنها با قوانین و مقررات و مسائل اقتصادی صورت میگیرد. احتکار در شرع مقدس کاری نکوهیده و ناپسند است. اکثر فقها و مراجع نیز حکم به حرام بودن آن دادهاند، در قرآن نیز به طور روشن و به تکرار، کمفروشی مطرح و تقبیح شده و چه بسا قرآن کریم در برخی آیات کم فروشی را سبب ویرانی و نابود شدن معرفی کرده است.
خداوند در قرآن کریم در شش سوره کمفروشی را مورد مذمت قرار داده است، که مهمترین آن سوره مبارکه مطففین است که به نام کمفروشان معرفی شده است: «وای به حال کمفروشان، آنان که وقتی چیزی را با پیمانه یا وزن از مردم تحویل میگیرند کاملاً حق خود را استیفاء میکنند ولی وقتی چیزی را تحویل مردم میدهند در پیمانه و وزن کمتر میدهند. آیا آنها عقیده ندارند که بعد از مرگ زنده خواهند شد و به روز بزرگ رستاخیز ایمان ندارند؟ روزی که تمام مردم در پیشگاه خداوند برای تعیین سرنوشت خود میایستند.»
در اسلام احتکار اگر به قصد ضرر رساندن به مردم و ایجاد مشکل در معیشت و زندگی آنان باشد نه تنها عملی ناپسند بلکه حرام است و احتکار کننده مورد غضب و خسران الهی قرار میگیرد.
به فروشنده و خریدار نباید اجحاف شود
همانطور که بیان شد احتکار در دین اسلام به شدت مورد نکوهش و مذمت قرار گرفته و کسانی که در هر شغل و منصبی کالا یا وسایلی را احتکار کنند در قیامت دچار عذاب سختی میشوند. به همین خاطر باید به شدت با افراد محتکر مبارزه شود تا از جریانات ناسالم اقتصادی جلوگیری به عمل آید.
خداوند در آیه ۳۴ سوره توبه میفرماید: «کسانی را که از زر و سیم گنج میسازند و آنها را در راه خدا خرج نمیکنند، به عذابی دردناک مژده ده.»
همچنین پیامبر اکرم (ص) در حدیثی میفرمایند: «هرکس گندمی را به قصد گران شدن آن، ۴۰ روز احتکار کند، از خدا بری و خدا از او بری است.»
امام علی (ع) نیز درباره زیانی که محتکر به مردم و جامعه میزند، میفرمایند: «مردم را از نعمت محتکر بهرهای نیست.»
اخلاق از جمله صفاتی است که در تمامی جوامع و ادیان پسندیده و مورد توجه قرار گرفته است. اسلام نیز همواره به مسلمانان توصیه میکند که در رفتارهای اجتماعی و مسائل اقتصادى اخلاق و منش انسانی را مدنظر قرار داده و با توجه به مقام والای انسانی در مناسبات خود کرامت و ارزش انسانها را حفظ کنند. صفت اخلاقی در تجارت آنچنان مهم است که توصیههای بسیاری در منابع دینى از آن آمده است که همه آنها نشاندهنده اهمیت پیوند اخلاق با اقتصاد در اسلام میباشد.
اسلام عدالت را در تمامی زمینهها مورد توجه قرار داده است و در مسائل اقتصادی نیز جمع شدن ثروت در دست عدهای خاص و سخت کردن امرار معاش مردم را نکوهش کرده است. اگر اخلاق در زمینههای اقتصادی و تجاری یک جامعه به عنوان یک مسئله مهم و ارزشی رعایت شود و چرخه تولید و توزیع کالا با رعایت کامل اصول اخلاقى و انسانی باشد قطعاً فاصله بین فقیر و غنى کم و ثروت نیز به صورت عادلانه و منصفانه در میان همه توزیع میشود. در روایتی از حضرت على (ع) آمده است معامله باید به شکلى باشد که دو طرف در سود و زیان شریک و برابر باشند، به طوریکه نه به تولیدکنندگان و فروشندگان زیان برسد و نه به مصرفکنندگان کالا، یعنى عدالت در این خصوص رعایت شود. آن حضرت در فرمان مالک اشتر فرمود: «باید معاملات آمیخته با بزرگوارى باشد، با موازین عادلانه و نرخهایى که نه براى فروشنده مایه اجحاف است و نه براى خریدار».
مجازات محتکران چیست؟
در آیات نورانی قرآن کریم بارز است که مسلمانانى که در زمینه مسائل اقتصادى فعالیت دارند باید در تمام مراحل، اخلاق انسانی را سرلوحه خود قرار دهند و در دادو ستد و فروش کالا نباید آزادانه و به دور از اخلاق عمل کنند، بلکه باید با توجه به آموزههای دینی و در راستای برابری و مساوات به شیوهای معقول و با رعایت اصول اخلاقى از اموال و نعمتهایى که خداوند در اختیار آنها قرارداده بهرهگیرى نمایند. در قانون نیز مواردی جهت مجازات مرتکبین عمل احتکار وضع شده است به طور مثال ماده یک قانون مجازات محتکران و گرانفروشان میگوید احتکار عبارت است از جمع و نگهداری ارزاق مورد نیاز و ضروری عامه مردم و بلافاصله تأکید میکند که هر کس مرتکب احتکار شود با رعایت امکانات و شرایط خاطی و دفعات و مراتبجرم و مراتب تأدیب به مجازاتی از دو برابر تا ۱۰ برابر قیمت کالای احتکار شده و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم میشود.
همچنین ماده ۵ قانون مجازات محتکران و گرانفروشان بیان میکند: هر کس مرتکب هر یک از اعمال مشروحه زیر شود با رعایت امکانات و شرایط خاطی و دفعات و مراتب جرم و مراتب تأدیب برای مرتبه اول به جزای نقدی از ۲ تا ۵ برابر و برای مرتبه دوم از ۵ تا ۱۰ برابر قیمت کالا و خدمات مورد تخلف در این ماده و برای مرتبه سوم برای افراد غیرصنفی از ۱۰ تا ۲۰ برابر قیمت کالا و خدمات مورد تخلف در ماده و در مورد افراد صنفی علاوه بر مجازات مرتبه دوم به لغو پروانه محکوم خواهند شد:
۱-فروش مصنوعات یا فرآوردههای گرانتر از نرخ مقرر.
۲-دریافت اجرت یا دستمزد خدمات، زاید بر میزان مقرر.
۳-معامله صوری به نرخ مقرر و به کار بردن تمهیداتی که عملاً موجب دریافت وجه بیشتر از نرخ مقرر شود.
۴-استفاده از مواد نامرغوب که در نتیجه کیفیت کالا یا مصنوعات یا فرآوردهها یا ارزش خدمات را بدون تنزل قیمت پایین میآورد.
۵-عرضه نان معمولی با پخت نامرغوب.
۶-تحویل کالا کمتر از وزن یا مقدار به مشتری.
۷-انتقال غیرمجاز کالاهایی که از طرف دولت به یک شهر یا منطقه یا جمعیت معینی اختصاص یافته است به شهر و منطقه دیگر یا فروش آن به اشخاص دیگر.
۸- خودداری فرد صنفی از عرضه و فروش کالا یا مصنوعات یا فرآوردهها یا خدمات بر خلاف مقررات صنفی.
۹-امتناع فرد صنفی از دادن فاکتور به قیمت رسمی یا صدور فاکتور خلاف واقع.
در این شرایط که مردم درگیر بیماری کرونا هستند و استرس و اضطراب بر زندگی آنها حاکم است، سعی کنیم جانب اخلاق و انصاف را نگه داریم و برای منافع خودمان دیگران را طعمه نکنیم، مگر نه این است که «بنیآدم اعضای یکدیگرند» پس شایسته مقام انسانی نیست که با سوءاستفاده از شرایط اضطراری و نیاز مردم، کالا و اجناس ضروری را انباشت کرده و به قیمتی گزاف روانه بازار کنیم که اگر این چنین کنیم انسانیت را زیر سؤال برده و خشم و غضب خداوند متعال را برای خود خریدهایم. تو کز محنت دیگران بیغمی/ نشاید که نامت نهند آدمی.
*کارشناس ارشد حقوق