یک عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، با اشاره به افزایش فشار بر منابع طبیعی کشور اظهار کرد: تازهترین برآورد رسمی نشان میدهد فرسایش سالانه خاک در ایران به ۱۶تن در هکتار رسیده و متوسط شدت فرسایش در ۹ استان بالاتر از متوسط کشور است.
رضا بیات درباره آخرین وضعیت فرسایش خاک در ایران و چالشهای پیش روی مدیریت منابع آب و خاک اظهار کرد: براساس تحقیقات مختلف، رقم فرسایش خاک در یک سال آبی در ایران بین ۶ تا ۲۴ تن در هکتار برآورد شده است. با وجود این، بر اساس آخرین بررسی رسمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری شدت فرسایش خاک ۱۶ تن در هکتار است و پروژهای برای بهروزرسانی این عدد در دست برنامهریزی است.
وی افزود: متوسط شدت فرسایش در استانهایی نظیر کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، کردستان، کرمانشاه، خوزستان، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، ایلام و لرستان بالاتر از متوسط کشور است و حوضههای هندیجان، کارون، حله، اترک، مرزی غرب،مند و کرخه در اولویت کنترل فرسایش آبی قرار دارند.
رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم عوامل اصلی فرسایش خاک
به گفته این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری عواملی مانند رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم، تأثیرات نامطلوبی بر منابع خاک گذاشتهاند و از جمله عوامل اصلی تشدید فرسایش خاک در ایران محسوب میشوند. بیات تأکید کرد: تشدید فرسایش خاک در ایران ترکیبی پیچیده از عوامل طبیعی و انسانی است؛ عواملی که در دهههای اخیر شدت یافته است. فعالیتهای انسانی و کشاورزی نامتناسب نقش تعیینکنندهتری نسبت به عوامل طبیعی دارند و فرسایش انسانزا ناشی از بهرهبرداری نادرست از زمین و اقدامات عمرانی کارشناسینشده از مهمترین عوامل تخریب خاک محسوب میشود. به گفته این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، عواملی مانند تغییر کاربری، جنگلزدایی، چرای بیش از حد و خارج از وقت همچنین تخریب پوشش گیاهی از جمله قابل توجهترین موارد بهرهبرداری نادرست از زمین است. تغییرات آب و هوایی به عنوان یک عامل تشدید کننده طبیعی، این وضعیت را وخیمتر میکند. بیات اضافه کرد: تغییرات آب و هوایی، الگوی بارش و دما را در ایران تغییر و با بارشهای شدید و کوتاهمدت و در زمان نامناسب علاوه بر خسارت به محصولات، توان تخریب روانآب را افزایش دادهاست. خشکسالی طولانی و افزایش دما باعث کاهش رطوبت خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی شده و در نتیجه، خاک را مستعد فرسایش و انتقال به پاییندست کردهاست.
چرخه خشکسالی و فرسایش، بحران عمیق میشود
بیات ضمن بررسی تأثیر کمبود آب و خشکسالی بر تشدید فرسایش خاک اظهار کرد: کاهش نزولات و افزایش دما باعث کمبود آب و خشکسالی شدهاست. از سویی دیگر همزمانی کمبود آب و خشکسالی با فرسایش خاک، چرخهای معیوب ایجاد کردهاست؛ چرخهای که همزمان به دلیل دخالت بشر در قالب فعالیت عمرانی یا بهرهبرداری کشاورزی، تأثیر کمبود آب، خشکسالی و فرسایش خاک را تشدید کردهاست. این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری اضافه کرد: خشکسالی باعث خشک شدن شدید لایههای سطحی خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی میشود و آن را مستعد فرسایش میکند. بهطور خلاصه، این دو عامل بهصورت متقابل یکدیگر را تقویت میکنند. کمبود آب پوشش گیاهی را از بین میبرد و فرسایش بادی را افزایش میدهد و فرسایش خاک نیز با از بین بردن قابلیت نگهداری آب در خاک و پر کردن سدها، بحران آب را عمیقتر میکند.
چالش سیاستهای دولتی برای حفاظت از خاک
بیات درباره اثربخشی سیاستهای دولتی حوزه حفاظت از خاک و آب نیز اظهار کرد: اقدامات دولت در این حوزه بهدلیل ماهیت حاکمیتی منابع آب و خاک و اثر این منابع در زمینه حفظ اکوسیستم و امنیت غذایی کشور اهمیتی ویژه دارد. با وجود اهمیت اقدامات دولتی در زمینه حفاظت خاک و آب، اجرای سیاستها با چالشهای متعددی روبهروست. به گزارش ایسنا وی مهمترین این چالشها را شعارزدگی و انجام اقدامات کلیشهای دانست و افزود: هرچند همزمان با وجود این چالشها، اقدامات مهمی نیز انجام شدهاست. به عنوان مثال تدوین قوانین و مقررات در قالب قانون حفاظت خاک جدیدترین اقدامی است که به همت انجمن علوم خاک ایران و پیگیری و حمایت مؤسسات و انجمنهای علمی دیگر به ثمر رسیدهاست.
