جوان آنلاین: وزارت جهاد کشاورزی همچنان از کمبود اعتبارات برای تکمیل طرحهای آب و خاک این وزارتخانه سخن میگوید. اجرای سامانههای نوین آبیاری و دهها پروژه دیگر که مربوط به صرفهجویی در مصرف آب و حفظ کیفیت خاک میشود، معطل ۱۵میلیارد دلار اعتبار هستند. با توجه به اینکه طرحهای توسعه آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی مربوط به امروز و دیروز نمیشود، کمکاری و مدیریت ضعیف اعتبارات تخصیص دادهشده باعث طولانیشدن اجرای پروژهها شده و کار به جایی رسیده است که معاون وزیرجهاد از کاهش ۲۰میلیون تن تولید محصولات کشاورزی خبر میدهد و، اما واگرهایی را مطرح میکند. صفدر نیازیشهرکی میگوید: اگر الگوی کشت اصلاح نشود و تحویل حجمی آب و مدیریت بهرهوری به طور جدی اجرا نشود، امنیت غذایی کشور آسیب خواهد دید. تخصیص بودجه فعلی فقط کسری از نیاز واقعی را پوشش میدهد و در صورت ادامه روند فعلی، تولیدات کشاورزی کشور با افت قابل توجهی مواجه خواهد شد.
طولانیشدن اجرای طرحها و پروژههای توسعهای فقط به طرحهای عمرانی و ساختوساز محدود نمیشود. متأسفانه بخش کشاورزی نیز از معضلی بزرگ رنج میبرد. اگر طرحهای توسعهای این وزارتخانه که مهمترینش سامانه آبیاری نوین است و از سه دهه گذشته آغاز شده، اکنون به پایان میرسید، در سالهای خشکسالی دیگر امنیت غذایی کشور مورد تهدید قرار نمیگرفت. سرمایهگذاری اندک در بخش کشاورزی، تخصیص ناچیز بودجه، مدیریت غلط اعتبارات و از همه مهمتر، طولانیشدن اجرای طرحهای آب و خاک موجب شده است در سالهای بروز خشکسالی، تولیدات محصولات کشاورزی مورد تهدید قرار گیرد.
بزرگترین طرح توسعه بخش کشاورزی، اجرای سامانههای نوین آبیاری در اراضی کشور است که از اوایل دهه ۷۰ شروع شد و با گذشت سه دهه همچنان ناتمام مانده است. اجرای این طرح به افزایش بهرهوری تولید و کاهش مصرف آب تا ۱۱ هزارمترمکعب در یک هکتار نسبت به روش سنتی غرقابی کمک میکند. این طرح در ردیف طرحهای اقتصاد مقاومتی بوده است و تأثیر مستقیمی در امنیت غذایی و خودکفایی کشور دارد.
به اذعان معاونان وقت، در دهه ۹۰ (از سال ۹۴ تا پایان دولت تدبیر) اعتبارات خوبی از صندوق توسعه ملی با دستور رهبری به این طرح اختصاص یافت، اما طولانی شدن اجرای آن موجب شده است، در سالهای بروز خشکسالی کاهش تولید و حفظ امنیت غذایی کشور به دغدغه مردم و حاکمیت تبدیل شود.
صفدر نیازیشهرکی، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در نشست خبری هشدار داد که بدون همکاری وزارت نیرو در تحویل حجمی و سرمایهگذاری در زیرساختها، تولید آبی دچار مشکل میشود و امنیت غذایی کشور به مرز بحران میرسد. به عبارت دیگر این نشست، زنگ خطری برای سیاستگذاران بود تا قبل از زمستان، منابع مورد نیاز را تأمین کنند.
وی با اشاره به اهمیت قانون حفاظت از خاک مصوب سال۱۳۹۸ و آییننامه اجرایی آن در سال۱۴۰۲ میگوید: این قانون تکالیف مهمی را برای تمامی دستگاهها تعیین کرده و مجموعهای از پروژهها نیز در این چارچوب در دست اجراست.
به گفته وی، پنجم دسامبر در تقویم جهانی به عنوان «روز جهانی خاک» نامگذاری شده و کشورهای مختلف با هدف حفاظت و جلوگیری از آلودگی و تخریب خاک، برنامههای آموزشی، فرهنگی و علمی برگزار میکنند. حفاظت از خاک صرفاً وظیفه دولت نیست. شهروندان، کشاورزان، مصرفکنندگان و صنایع همگی میتوانند عامل تخریب یا برعکس حافظ خاک باشند.
وی با اشاره به وضعیت نگرانکننده بارشها و آثار تغییر اقلیم میافزاید: تغییر اقلیم بزرگترین چالش بخش کشاورزی است. میانگین بارش بلندمدت کشور ۲۴۰ تا ۲۵۰میلیمتر بوده است، اما سال گذشته به ۱۴۰میلیمتر رسید و امسال نیز پاییز بسیار خشک و کمبارشی داشتهایم. در تهران تنها حدود یک درصد بارش معمول ثبت شده است.
کاهش ۲۰میلیون تنی تولید محصولات کشاورزی
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی تأکید میکند: منابع آبی تخصیصی به بخش کشاورزی امسال حدود ۵۰میلیارد مترمکعب است، در حالی که در سالهایی ۷۰ تا ۹۰میلیارد متر مکعب در اختیار بود. اگر الگوی کشت اصلاح نشود و تحویل حجمی آب و مدیریت بهرهوری بهطور جدی اجرا نشود، امنیت غذایی کشور آسیب خواهد دید. کاهش ۲۰میلیارد مترمکعب آب به معنای کاهش حدود ۲۰میلیون تن تولید محصولات کشاورزی است.
نیازیشهرکی میافزاید: مسئله اصلی کشاورزی بعد از تغییر اقلیم، سرمایهگذاری است. ما هنوز در نیمههای زیرساختها هستیم و عملیات خاکی سنگین انجام نشده است.
نیازیشهرکی درباره وضعیت آب و خاک کشور و تکالیف بخش کشاورزی در برنامه هفتم توسعه اظهار میدارد: برای ما در حوزه آب و خاک هدفگذاری مشخصی انجام شده است. طبق برنامه هفتم، هر سال باید ۲۰۰هزار هکتار سامانه آبیاری نوین اجرا شود، در کنار آن سالانه ۱۵۰هزار هکتار آبیاری زیرسطحی که پیشرفتهترین فناوری آبیاری تحت فشار با راندمان ۹۷ تا ۹۸درصد محسوب میشود.
وی میافزاید: علاوه بر این، سالانه باید ۷۰هزار هکتار شبکههای فرعی آبیاری اجرا شود؛ همان شبکههایی که شبکه اصلی آنها از سوی وزارت نیرو تکمیل شده و شبکه فرعی باقی مانده است، همچنین مرمت سالانه ۳ هزارکیلومتر قنات نیز از تکالیف مستمر ماست، در حالی که لایروبی با مشارکت کشاورزان انجام میشود. اینها برای ۱۰سال زمان میبرد، اما بدون بودجه کافی، فاجعهبار است.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی میگوید: این مجموعه اقدامات در سال حدود ۱۷۵همت اعتبار نیاز دارد، اما اعتباری که امسال در اختیار ما قرار گرفته کمتر از یک همت بوده است، یعنی حدود ۷۵/۱ درصد نیاز و سال گذشته نیز از ۱۴۰همت اعتبار مورد نیاز، تنها حدود ۳ همت تأمین شد و تحقق اهداف زیرساختی در حوزه آب و خاک به حدود ۲ درصد رسید. این وضعیت بسیار نگرانکننده است.
عملیات آب و خاک ۱۵میلیارد دلار اعتبار نیاز دارد
وی با تأکید بر اینکه امنیت غذایی بدون سرمایهگذاری در بهرهوری آب ممکن نیست، تأکید میکند: بزرگترین چالش کشاورزی امروز کشور، آب است و با کاهش بارشها و شور شدن منابع آبی، ارتقای بهرهوری ضروری است. سه رکن اساسی عملیات بهنژادی، عملیات بهزراعی و عملیات آب و خاک برای این موضوع وجود دارد که بخش سوم، یعنی زیرساختهای آبی و خاکی، بیشترین نقش را در افزایش راندمان آبیاری و پایداری تولید دارد.
نیازیشهرکی میگوید: اگر بخواهیم عملیات آب و خاک را در کل اراضی کشور به طور کامل اجرا کنیم، به حدود ۱۵میلیارد دلار منابع نیاز است. با توجه به محدودیت بودجه دولتی، باید روشهای تأمین مالی جدید مانند سرمایهگذاری داخلی، خارجی و فاینانس را فعال کنیم.
وی با اشاره به ضرورت تکمیل مطالعات خاکشناسی میافزاید: مطابق قانون حفاظت از خاک، دولت مکلف بود طی پنج سال کل مطالعات خاکشناسی کشور را تکمیل کند؛ کاری بسیار گسترده که حدود ۷ تا ۱۰همت اعتبار میخواهد. در حوزه خاک نسبت به آب هزینهها کمتر است و همین موضوع باعث شده برنامه مطالعاتی پیشرفت خوبی داشته باشد. طبق تکلیف برنامه هفتم باید سالانه ۱۰۰هزار هکتار مطالعه انجام شود و امسال امیدواریم به ۸۰هزار هکتار برسیم.
نیازیشهرکی میافزاید: یکی از تکالیف قانونی ما جمعآوری همه دادههای مطالعات خاکشناسی کشور بود که تقریباً تکمیل شده است. تاکنون ۲۳۳گزارش و بیش از ۱۵هزار موقعیت مکانی مطالعاتی جمعآوری و در سامانه مکانمحور مؤسسه تحقیقات خاک و آب بارگذاری شده یا در حال بارگذاری است.
نیازیشهرکی از پیشرفت طرحهای پایش پنجساله خاک نیز خبر میدهد و میگوید: بر اساس استاندارد، در ۳هزارو۴۰۰ نقطه کشور باید هر پنج سال یکبار پایش خاک انجام شود. زون ساحل شمالی و زون مرکزی کشور تکمیل و برای ادامه پایش در سایر مناطق برنامهریزی شده است.
وی همچنین به اقدامات اجرایی در ارتقای حاصلخیزی و مدیریت تغذیه گیاه اشاره میکند و میگوید: در استانهای خوزستان و گلستان مزارع الگویی از سوی تعاونیها و متخصصان فعال شده و نتایج خوبی در بهبود حاصلخیزی خاک به دست آمده است. امیدواریم با تأمین منابع مالی مناسب و مشارکت دستگاهها و کشاورزان، بتوانیم از چالشهای جدی حوزه آب و خاک عبور کنیم.
