جوان آنلاین: در شرایطی که کم‌آبی نفس تمامی استان‌ها را به شماره انداخته، در این میان، سال‌هاست عنوان می‌شود کشاورزی سنتی بخش اعظمی از آب کشور را نه اینکه استفاده کند، بلکه هدر می‌دهد، دیگر فرصتی برای آزمون و خطا نیست و تمامی طرح‌هایی که در کمترین زمان ممکن در حفظ منابع آبی تأثیر مستقیم دارند، باید به صورت ضرب‌الاجل در دستور کار قرار گیرند. اصلاح الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی، توسعه گلخانه‌ها، حمایت از صنایع تبدیلی و بسته‌بندی صادرات‌محور، تقویت صندوق‌های حمایتی و آموزش بهره‌برداران از جمله برنامه‌هایی است که مسئولان در مورد آنها زیاد حرف زده‌اند، اما تاکنون اقدام مؤثری برای عملیاتی کردن‌شان صورت نگرفته است.
هر روز آماری از خشک‌شدن سد‌های کشور منتشر می‌شود و کم‌آبی به یک چالش جدی و ملی تبدیل شده است. از سال‌ها قبل وزارت جهادکشاورزی، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب را یک ضرورت انکارناپذیر عنوان کرده است؛ شاید حالا که کارد به استخوان رسیده است، وقت حذف محصولات آب‌بر فرارسیده باشد. محصولات زیادی در ایران وجود دارند که تاکنون در استان‌های کم‌آب کشت می‌شدند. مثلاً زعفران به عنوان طلای سرخ ایران، با توجه به نیاز آبی بسیار کم و ارزش اقتصادی بالا می‌تواند گزینه مناسبی برای مناطقی باشد که تازه درگیر کم‌آبی شده‌اند. با توجه به خشکسالی و کم‌آبی‌هایی که دامن تمام استان‌های ایران را گرفته است توسعه کشت زعفران در کردستان می‌تواند یک راهبرد مؤثر برای تغییر الگوی کشت، مقابله با کم‌آبی و ایجاد درآمد پایدار برای کشاورزان باشد.
زعفران پرسود و کم‌آب‌بر
هم‌اکنون ایران خاستگاه اصلی زعفران بوده و ۹۰ درصد تولید جهانی این محصول را به خود اختصاص داده و مدتی است که کشاورزان کردستانی با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و تمایل به کشت محصولات کم آب‌بر به کشت زعفران روی آورده‌اند. حامد غلامیان، کارشناس کشاورزی با بیان اینکه برای از رده خارج کردن محصولاتی که به خاطر مصرف آب بالا دیگر مقرون به صرفه نیستند، باید برنامه درستی وجود داشته باشد، می‌گوید: «گذری به استان‌هایی مثل کرمان و یزد و خراسان‌ها می‌تواند نشان دهد چطور مردمان این سرزمین طی قرن‌ها توانسته‌اند هم کشاورزی کنند و هم آب مورد نیاز خودشان را مدیریت کنند.»
او ادامه می‌دهد: «مثلاً زعفران در مقایسه با محصولات سنتی مانند گندم و سیب‌زمینی، به مقدار آب بسیار کمتری نیاز دارد. دوره رشد این محصول همزمان با فصل پاییز و زمستان است که نیاز به آبیاری در فصل گرم تابستان ندارد.» به گفته این کارشناس کشاورزی با تغییر الگوی کشت، به حفظ منابع آب زیرزمینی کمک می‌کنیم. کاهش برداشت از چاه‌ها و قنوات در ماه‌های گرم سال به تجدیدپذیری و حفظ سفره‌های آب زیرزمینی کمک شایانی می‌کند؛ ضمن اینکه استفاده از محصولاتی که با تغییرات اقلیمی سازگار هستند، بسیار مهم است و در این میان، زعفران در برابر خشکی و شوری خاک نسبتاً مقاوم است که آن را به گزینه‌ای ایدئال برای شرایط آب و هوایی حاضر و آینده تبدیل می‌کند.
ایجاد مشاغل روستایی و تشویق جوانان
ایران قطب اصلی تولید زعفران در دنیاست و بهترین نوع از این محصول را به بازار‌های جهانی می‌فرستد، اما در همین زمینه هم مشکل بسته‌بندی و برندسازی وجود دارد و کشورهای دیگر سود اصلی را به جیب می‌زنند. زعفران به خاطر قیمت خوب و بازار‌های داخلی و خارجی، می‌تواند گزینه ایدئالی برای کشاورزان در جهت تغییر الگوی کشت باشد و حتی با زمین‌های خرد هم بتوان به درآمد قابل قبولی رسید. ایجاد اشتغال پایدار به ویژه برای زنان هم از دیگر امتیازات کشت زعفران است، چون مراحل جداسازی و پاک‌کردن گل زعفران کاری است که به خوبی از سوی نیروی کار زنان و در محیط خانه قابل انجام است و در حال حاضر هم در مناطقی که کارشان تولید این محصول است، سهم مهمی در اقتصاد خانوار‌های روستایی دارد. در همین رابطه رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان با اشاره به کاهش وابستگی به محصولات پرریسک می‌گوید: «در بسیاری از مناطق، اقتصاد کشاورزان به یک یا دو محصول پرآب بر و با نوسان قیمت بالا وابسته است، اما زعفران می‌تواند به تنوع بخشی و افزایش ثبات درآمدی آنها کمک کند.»
سعدی نقشبندی با بیان اینکه زعفران نه تنها از نظر اقتصادی اهمیت بالایی دارد، بلکه سازگاری آن با شرایط آب‌و‌هوایی کردستان موجب استقبال کشاورزان از آن شده است، ادامه می‌دهد: «زعفران تنها ۱۰ درصد از میزان آب مصرفی محصولاتی مانند سیب‌زمینی یا صیفی‌جات و هندوانه را نیاز دارد و در فصل تابستان حتی بدون آبیاری نیز قادر به رشد است.»
این مسئول با تأکید براینکه باید به مشاغل روستایی و تشویق جوانان برای داشتن یک شغل پایدار هم توجه شود، تصریح می‌کند: «هم‌اکنون زمین‌هایی وجود دارند که گروهی از کشاورزان استان کردستان روی آن کار کرده و مشغول کشت زعفران هستند. وی توضیح می‌دهد: «در زمین و واحد‌هایی که مشغول کشت زعفران هستند نزدیک به ۴۰ نفر به صورت مستقیم و دائم و بیش از ۳۰۰ نفر به‌طور فصلی مشغول به کار هستند. پس می‌توان نتیجه گرفت که با این محصول استراتژیک که آورده خوبی دارد می‌توان دست به کار‌های بزرگ‌تری زد و با استقرار صنایع تبدیلی و فرآوری مشاغل بیشتری ایجاد کرد.»
از آموزش تا برندسازی
به گفته کارشناسان یکی از مهم‌ترین اقدامات در ترویج یک کار، این است که به صورت علمی و ترویج شیوه‌های نوین پیش برود. آنچه برای یک کشاورز که سال‌ها به صورت سنتی به کشت یک چند محصول عادت کرده است، درآمدزایی خوب محصولات از یک زمین کوچک است. به همین خاطر اگر قرار است زعفران به عنوان محصولی کم‌آب بر جایگزین محصولات دیگر شود، پس نباید اجازه بدهیم یک روستایی کشت زعفران را به صورت سنتی یاد بگیرد. بر همین اساس ارائه بسته‌های کامل آموزشی از فیلم گرفته تا نرم‌افزار و نشریه که تمامی مراحل کاشت، داشت، برداشت و بسته بندی را پوشش دهد، راه‌های صرف هزینه کم درآمدزایی درست را به آنها آموزش بدهیم. این آموزش‌ها باید بر اساس یافته‌های پژوهشی روز باشد.
تشکیل تعاونی‌های محلی برای تهیه و توزیع پیاز زعفران با کیفیت و سازگار با شرایط اقلیمی کردستان، یکی از پایه‌های موفقیت است. در این میان کشاورز باید بداند از روز اول پشتیبانی شده و محصولاتش تضمینی خریده می‌شود. حمایت نهاد‌های دولتی و تعاونی‌ها از طریق اعطای تسهیلات کم‌بهره و ایجاد سیستم خرید تضمینی زعفران، انگیزه و امنیت لازم را برای کشاورزان به ارمغان می‌آورد. ضمن اینکه نباید فراموش کنیم، برندسازی و بازاریابی برای تمام محصولات لازم است و حالا که کردستان قدم در این راه گذاشته، ایجاد برند استانی زعفران کردستان و کمک به بازاریابی و فروش آن در بازار‌های ملی و بین‌المللی، حلقه نهایی موفقیت این زنجیره ارزش است.
