جوان آنلاین: سال‌هاست که در مورد یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین معضلاتی که کشاورزان ایرانی در تمام استان‌ها با آن درگیرند، بحث و صحبت می‌شود. موضوع بالا بودن هدررفت محصولات کشاورزی است که باعث کاهش محصولات نهایی و ضرر و زیان‌های اقتصادی به کشاورز و کل کشور می‌شود. هر چند دلایل بسیاری برای افزایش هدررفت محصولات کشاورزی در ایران عنوان می‌شود، اما شرایط موجود نشان می‌دهد، برای بهبود اوضاع، حداقل کار‌ها هم صورت نگرفته است. هم اکنون و بر اساس آمار‌های رسمی سالانه بین ۴ تا ۶ میلیون تن از محصولات کشاورزی از زمان کاشت تا توزیع و مصرف هدر می‌رود که می‌تواند غذای ۲۰ تا ۳۰ میلیون نفر را تأمین کند. همین امر ثابت می‌کند ارتقای بهره‌وری کشاورزی نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه مسئولیتی ملی برای حفاظت از منابع کشور، افزایش تاب‌آوری غذایی و توسعه پایدار سرزمین است.
آمار و ارقام و حجم محصولاتی که در کشاورزی ایران، از سر زمین تا سفره شهروندان هدر می‌رود آنقدر زیاد است که به یک چالش تبدیل شده و نه تنها به اقتصاد کشور آسیب می‌زند بلکه بر امنیت غذایی هم تأثیرگذار است. با اتخاذ راهکار‌های مناسب و بهینه‌سازی سیستم‌های موجود، می‌توان از هدررفت این منابع ارزشمند جلوگیری کرده و غذای بیشتری در سفره مردم قرار داد. کاری که باید با همکاری دولت، بخش خصوصی و کشاورزان انجام و این چالش به زودی حل شود و ایران به سمت کشت و تأمین غذای پایدار حرکت کند.
آنطور که معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهادکشاورزی می‌گوید: «کاهش ریزش محصولات در فصل برداشت، یکی از اولویت‌های اصلی در ارتقای بهره‌وری کشاورزی است، چراکه موجب هدررفت بخشی از تولید خالص مزارع و باغات می‌شود. در واقع، تمام زحماتی که کشاورز از مرحله کاشت تا رسیدن محصول به مرحله برداشت متحمل شده، با ریزش پیش از برداشت ممکن است به‌طور کامل یا جزئی از بین برود.»
اکبر فتحی توضیح می‌دهد: «این ضایعات که اغلب ناشی از عوامل مدیریتی، تأخیر در برداشت، نامناسب بودن ماشین‌آلات و گاهی شرایط جوی هستند، نه‌تنها تولید خالص را کاهش می‌دهند، بلکه موجب افت بهره‌وری کل زنجیره تولید می‌شوند. بنابراین کاهش این ریزش‌ها از طریق آموزش کشاورزان، ارتقای ماشین‌آلات برداشت، استفاده از ارقام مقاوم به ریزش و تعیین دقیق زمان برداشت، می‌تواند به‌طور قابل توجهی راندمان تولید را افزایش داده و به بهره‌وری منابع آب، خاک، نیروی انسانی و سرمایه در این بخش کمک کند.»
به گفته این مسئول، در کنار این راهبردها، ما بر توانمندسازی اقتصادی کشاورزان، تجمیع اراضی، ترویج کشاورزی قراردادی، تقویت زیرساخت‌های بازاررسانی و صادرات، و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های روستایی نیز تأکید داریم زیرا بهره‌وری، تنها در سایه مشارکت گسترده ذی‌نفعان، تعامل بین‌بخشی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی محقق خواهد شد.
فقدان زیرساخت‌های مناسب
ضایعات کشاورزی یکی از چالش‌های عمده در سیستم‌های غذایی است که نه تنها به منابع طبیعی آسیب می‌زند، بلکه بر معیشت کشاورزان و امنیت غذایی جامعه نیز تأثیر منفی دارد. برآورد‌ها نشان می‌دهد، در ایران حجم قابل توجهی از محصولات کشاورزی از زمان کاشت تا برداشت هدر رفته و به سفره مردم نمی‌رسد.
میزان ضایعات کشاورزی در ایران حدود ۲۰تا۳۰درصد از تولیدات است. به عنوان مثال، اگر تولید سالانه محصولات کشاورزی را حدود ۲۰میلیون‌تن در نظر بگیریم، آنگاه بین ۴ تا ۶ میلیون تن از این محصولات در مراحل مختلف از کاشت تا توزیع و مصرف هدر می‌رود. این میزان ضایعات می‌تواند غذای میلیون‌ها نفر را تأمین کند. به طوری که هر تن غذا به طور متوسط می‌تواند پاسخگوی نیاز غذایی حدود پنج‌نفر باشد، بنابراین می‌توان گفت؛ ضایعات کشاورزی ایران می‌تواند غذای ۲۰ تا ۳۰ میلیون نفر را به راحتی تأمین کند.
محسن جودکی، کارشناس کشاورزی با اشاره به علل ضایعات کشاورزی می‌گوید: «فقدان زیرساخت‌های مناسب یکی از مهم‌ترین علت‌های ضایع شدن محصولات کشاورزی است. عدم وجود سیستم‌های نگهداری و حمل‌و‌نقل مناسب و سرمایش ناکافی باعث می‌شود؛ محصولات در حین جابجایی و ذخیره‌سازی آسیب ببینند و فاسد شوند. متأسفانه در اینجا هم ردپایی از مدیریت ناکارآمد به چشم می‌خورد. ضمن اینکه روش‌های نادرست و ناکارآمد در کشت، برداشت و نگهداری محصولات از دیگر علل هدر رفت محصول است.»
وی، آموزش ناکافی به فعالان این عرصه که موجب شده تا کشاورزان، بسیاری از تکنیک‌های بهینه برداشت و نگهداری را نشناسند را یکی دیگر از علت‌های هدر رفت محصولات عنوان کرده و می‌گوید: «همین امر منجر به ضایعات بیشتر می‌شود و کسی هم راهکاری برای آن ندارد. البته شرایط جوی نامناسب و تغییرات آب‌و‌هوایی هم می‌تواند منجر به کاهش کیفیت محصولات و هدر رفت آنها شود.»
این کارشناس کشاورزی با تأکید بر اینکه نباید فراموش کرد در همه جای دنیا کشاورزی بخشی از کار مردم است و حالا راهکار‌های بسیار خوبی برای بالا بردن سطح تولید و بهره‌وری از محصولات ارائه شده، می‌گوید: «برای کاهش ضایعات کشاورزی و افزایش بهره‌وری در این بخش، می‌توان اقداماتی را در دستور کار قرار داد. با افزایش سردخانه‌ها و سرمایش سیستم‌های ذخیره‌سازی نباید اجازه داد؛ محصولات در کمترین زمان گندیده یا پلاسیده شوند. ایجاد و توسعه سردخانه‌ها و تسهیلات نگهداری متناسب با نیاز محصولات، به ویژه برای میوه‌جات و سبزیجات یکی از ضروریات است.»
جودکی، برگزاری دوره‌های آموزشی و سمینار‌هایی با کارگاه‌های ویژه برای کشاورزان به منظور معرفی روش‌های نوین کشت و برداشت را کمک خوبی در بالا بردن سطح اطلاعات آنها عنوان می‌کند.
وی می‌گوید: «آگاه‌سازی عموم مردم درباره جلوگیری از هدررفت مواد غذایی و اهمیت مصرف بهینه اجازه نخواهد داد که بخش زیادی از تولیدات روانه سطل‌های زباله شوند.»
جودکی با اشاره به تقویت زنجیره تأمین، توضیح می‌دهد: «ایجاد ارتباط مؤثر بین کشاورزان و بازار، همچنین بهبود سیستم‌های توزیع کالا در کنار استفاده از فناوری‌های نوین و به‌کارگیری روش‌های پیشرفته کشاورزی، از جمله کشاورزی دقیق و فناوری‌های اطلاعاتی برای ردیابی و مدیریت بهتر محصولات هم باید در دستور کار باشد.»
