جوان آنلاین: چاه‌هایی که قرار بود مرهمی باشند، حالا خود به زخم‌هایی عمیق در بستر خشکیده تهران تبدیل شدند. حفر بی‌رویه چاه در پایتخت، شبیه به خارش پوستی ترک‌خورده، ادامه دارد؛ بی‌وقفه، دردناک و بی‌توجه به هشدار‌هایی که داده می‌شود. به تازگی، دو مقام مسئول از مدیریت شهری و فرمانداری، با لحنی جدی نسبت به تبعات این روند هشدار دادند؛ یکی به تهدید‌های زیست‌محیطی اشاره کرد و خواستار توقف فوری حفر شد، دیگری وعده داد با چاه‌های غیرمجاز، برخورد خواهد کرد.
تهران، همان شهری که روزگاری با قنات‌هایش زندگی می‌کرد و با رودهایش نفس می‌کشید، حالا زیر بار تشنگی فرو می‌ریزد. زمین زیر پای این شهر ۸ میلیونی، نه‌تنها با افت آب‌های زیرزمینی، بلکه با فرونشستی تدریجی و نگران‌کننده در حال پاسخ دادن به سال‌ها بی‌توجهی است؛ بحرانی که امروز پایتخت را در خود گرفته، حاصل انباشت تصمیم‌های کوتاه‌مدت، نگاه‌های بخشی و غفلت از منابعی است که قرار بود پایدار بمانند.
اکنون تهران دیگر از کم‌آبی عبور کرده است. این شهر حالا در آستانه‌بی‌آبی مزمن ایستاده، جایی که هر چاه تازه نه‌تنها آبی از دل زمین نمی‌کشد، که جان زمین را هم به تحلیل می‌برد، اما چه شد که تهران از همزیستی با آب، به نبردی بی‌پایان با تشنگی رسید؟!
تهران در عطش
بررسی وضعیت منابع آبی استان تهران نشان می‌دهد که پایتخت با یکی از شدیدترین بحران‌های آبی چند دهه اخیر مواجه شده‌است. داده‌های رسمی حاکی از آن است که حجم آب ذخیره‌شده در سد‌های تهران تنها به ۱۴ درصد ظرفیت مخازن رسیده‌است؛ رقمی که در مقایسه با سال گذشته و میانگین بلندمدت، کاهش بی‌سابقه‌ای را نشان می‌دهد.
این افت شدید، نتیجه ترکیبی از خشکسالی ممتد، کاهش بارندگی‌های فصلی و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی است. تهران اکنون برای پنجمین سال متوالی با شرایط کم‌بارش مواجه است؛ به‌طوری‌که میزان بارندگی ثبت‌شده از ابتدای سال آبی جاری تنها ۱۵۳ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت، بیش از ۴۰درصد کاهش داشته‌است. اردیبهشت‌ماه نیز با ۹۰درصد کاهش بارش نسبت به متوسط درازمدت، یکی از خشک‌ترین ماه‌های ثبت‌شده در تاریخ اقلیمی استان بوده‌است.
در همین حال، افت سطح آب‌های سطحی و زیرزمینی به‌عنوان نشانه‌ای از تداوم خشکسالی‌های سال‌های اخیر، تهران را در زمره استان‌هایی با کمترین ورودی آب به مخازن سد‌ها قرار داده‌است. مسئولان هشدار می‌دهند که در صورت ادامه روند فعلی، سد ماملو ظرف یک ماه آینده از مدار خارج خواهد شد و به‌دنبال آن، سد‌های لتیان، لار و کرج نیز در معرض خروج قرار دارند.
در همین حال، شورای شهر تهران، نسبت به نبود اراده سیاسی برای اجرای سیاست‌های اصلاحی اشاره می‌کنند و خواستار اقدام فوری برای نجات منابع آبی و فضای سبز شهری هستند.
هشدار تخریب زیست‌محیط
در امتداد بحران کم‌آبی و کاهش شدید ذخایر سد‌های تهران، نگاه‌ها به سمت مدیریت مصرف و جلوگیری از برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی معطوف شده‌است. هفته گذشته محمدصابر باغخانی‌پور، مدیر کل محیط زیست شهرداری تهران، در جریان بازدید از منطقه ۱۰، با لحنی هشدارآمیز خواستار توقف کامل حفر چاه‌های جدید در سطح شهر شد.
او با اشاره به پیامد‌های زیست‌محیطی این اقدام گفت: «ایجاد چاه جدید در سطح شهر تهران باعث ایجاد مشکلات زیست‌محیطی، فرونشست زمین و معضلات دیگر می‌شود.»
این مقام مسئول در ادامه با اشاره به سیاست‌های مدیریت شهری سال ۱۴۰۴، بر استفاده از منابع سطحی به‌جای برداشت از سفره‌های زیرزمینی تأکید کرد: «باید برای تأمین آب به فکر برداشت از منابع سطحی باشیم که این موضوع قطعاً میسر خواهد بود.»
او با لحنی جدی خطاب به مدیران مناطق شهرداری افزود: «مسئولان اجازه ندهند چاه جدیدی در مناطق تهران حفر و اضافه شود.»
در کنار این هشدارها، برنامه‌هایی برای کاهش وابستگی به منابع زیرزمینی از طریق توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در دستور کار قرار گرفته‌است. باغخانی‌پور به برنامه‌های شهرداری برای توسعه انرژی‌های پاک اشاره می‌کند؛ از جمله راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی با ظرفیت ۲۰۰ کیلووات، که در بلندمدت می‌تواند بخشی از نیاز‌های شهر را به شیوه‌ای پایدار تأمین کند.
البته این اقدامات اگرچه ضروری و سودمند هستند، اما به‌تنهایی کافی نیستند، چراکه عبور از بحران فعلی آب و جلوگیری از آسیب‌های فوری، نیازمند راهکار‌های مکمل و اضطراری نیز هست که باید به آنها توجه شود.
از کنترل قانونی تا فرهنگ‌سازی
در ادامه هشدار‌های زیست‌محیطی و ممنوعیت حفر چاه‌های جدید، فرمانداری تهران نیز با جدیت وارد میدان شده تا با چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های بی‌رویه مقابله کند. حسین خوش‌اقبال، فرماندار تهران، در نشست شورای حفاظت از منابع آب، با اشاره به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، اعلام کرد که یکی از رویکرد‌های اصلی فرمانداری، جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و کنترل دقیق چاه‌های مجاز است.
او تأکید کرد که این اقدامات در چارچوب سیاست‌های ملی و استانی، با همکاری وزارت نیرو، شرکت آب منطقه‌ای، نیروی انتظامی و دستگاه قضایی انجام می‌شود: «فرمانداری تهران با نصب سامانه‌های پایش هوشمند، بازدید‌های میدانی و پیگیری قضایی، به‌طور مستمر با متخلفان برخورد می‌کند.»
این برخورد‌ها شامل جریمه‌های سنگین و در موارد خاص، پیگرد قضایی است؛ اقدامی که به گفته خوش‌اقبال، باعث کاهش چشمگیر فعالیت‌های غیرمجاز در سطح شهر شده‌است.
لزوم مشارکت مردمی
در کنار اقدامات قانونی و نظارتی، مسئولان بر این نکته تأکید دارند که هیچ برنامه‌ای بدون همراهی مردم موفق نخواهد بود. فرماندار تهران با اشاره به نقش شهروندان در مدیریت مصرف گفت: «اگر هر خانوار تهرانی روزانه فقط یک لیتر در مصرف آب صرفه‌جویی کند، می‌توان در طول یک ماه، میلیارد‌ها لیتر آب را ذخیره کرد.»
این مشارکت، نه‌تنها در کاهش مصرف، بلکه در گزارش تخلفات، رعایت الگوی مصرف و حمایت از طرح‌های شهری اهمیت دارد. رسانه‌ها، نهاد‌های آموزشی و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز در این مسیر نقش کلیدی دارند؛ چراکه فرهنگ‌سازی عمومی می‌تواند رفتار‌های مصرفی را تغییر دهد و شهر را برای عبور از بحران آماده کند.
عبور از بحران با اراده همگانی و سیاست‌های پایدار
دیگر بحران آب در پایتخت، تنها یک چالش طبیعی نیست، بلکه به تهدیدی جدی برای زیرساخت‌های شهری، امنیت بنا‌ها و سلامت شهروندان تبدیل شده‌است. فرونشست زمین، کاهش منابع زیرزمینی و ناتوانی سد‌ها در تأمین آب شرب، نشانه‌هایی آشکار از بحرانی هستند که سال‌به‌سال پیچیده‌تر می‌شود.
کارشناسان حوزه آب و محیط‌زیست بر این باورند که عبور از این وضعیت، نیازمند مجموعه‌ای از راهکار‌های همزمان و مکمل است؛ اول، تدوین قانون جامع برای حفاظت از سفره‌های زیرزمینی با شرایط جدید اقلیمی و جمعیتی تهران. دوم، تقویت نظارت و استفاده از سامانه‌های هوشمند در پایش چاه‌ها و مدیریت مصرف در بخش‌های پرمصرف شهری و سوم مشارکت شهروندان و تغییر رفتار مصرفی، چراکه هیچ سیاستی بدون همراهی عمومی به نتیجه نمی‌رسد.
حال اگر این سه‌محور در کنار هم و به شکلی منسجم دنبال شوند، می‌توان امیدوار بود که نه‌تنها تهران از بحران فعلی عبور کند، بلکه می‌تواند به الگویی پیشرو در مدیریت منابع آب شهری برای سایر نقاط کشور نیز تبدیل شود.
