جوان آنلاین: امسال نمایشگاه کتاب تهران یک میهمان ویژه داشت؛ میهمانی که این روز‌ها همه جا حرف از اوست و عده‌ای از مخاطرات و عده‌ای دیگر از محسناتش صحبت می‌کنند. ورود «هوش مصنوعی» به سی و ششمین نمایشگاه کتاب تهران از نخستین روز برگزاری به سوژه‌ای داغ برای بازدیدکنندگان و نویسندگان تبدیل شد و تا روز آخر نیز بحث‌ها پیرامونش باقی ماند.
ترجمه ۱۰ کتاب توسط هوش مصنوعی
بحث جدی ورود هوش مصنوعی به حوزه نشر چند روز قبل از شروع نمایشگاه کتاب مطرح شد. دقیقاً به فاصله دو روز مانده تا شروع سی و ششمین نمایشگاه کتاب، نشر هرمس از ۱۰عنوان کتاب در زمینه‌های فلسفه و روان‌شناسی و علم که با استفاده از هوش مصنوعی ترجمه شده بودند، رونمایی کرد.
محمد قلی‌پور در جلسه رونمایی از این کتاب‌ها، درباره فرایند ترجمه این آثار چنین گفت: زمانی که این پیشنهاد به من داده شد، بسیاری گفتند قمار بزرگی است، ولی نگاه ما به این فرایند مانند پروژه‌ای کارآمد بود و نتایج توجیه‌پذیری برای ما به همراه داشت. در ترجمه این کتاب‌ها از ابزار‌های مختلف هوش مصنوعی مانند چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) استفاده شده است.
وی درباره میزان پیشرفت هوش مصنوعی در ترجمه کتاب گفت: هوش مصنوعی برای زبان فارسی کارآمد نیست و معتقدم فاقد روح انسانی است. به تکامل تدریجی فناوری باور دارم و معتقدم نقش مترجم، همانطور که از ابتدا ثابت نبوده در ادامه هم ثابت نخواهد ماند و تغییر خواهد کرد، اما این به معنای حذف مترجم نیست. قلی‌پور درباره نتیجه این آزمایش گفت: متن ترجمه شده با هوش مصنوعی با ترجمه مترجمان حرفهای بین ۶۰ تا ۷۰ درصد اختلاف داشت. این آمار برای دانشجویان دانشگاه تهران به ۳۰ تا ۵۰ درصد و برای دانش‌آموختگان آموزشگاه‌های زبان انگلیسی به ۱۰ تا ۱۵ درصد رسید.
با اینکه این کتاب‌ها توسط هوش مصنوعی ترجمه شده‌اند، اما به گفته مرتضی کاردر، مدیرعامل نشر هرمس زیر نظر نیروی انسانی سه بار ویرایش شده‌اند، زیرا ترجمه زبان فارسی با هوش مصنوعی تاکنون از حالت ماشینی خارج نشده است.
آمدن هوش مصنوعی به نمایشگاه کتاب
حرفهای کاردر نشان می‌دهد هنوز در این حوزه نمی‌توان به صورت مطلق به هوش مصنوعی اتکا کرد. هوش مصنوعی، فناوری جدید و تازه‌ای است که شاید برای کارهای کوچک‌تر کارآمدی بیشتری داشته باشد، ولی نمی‌توان کارهای بزرگی مثل ترجمه کتاب را به آن سپرد. نمایشگاه کتاب سی و ششم با چنین پیش‌زمینه‌ای از هوش مصنوعی کارش را آغاز کرد. در این دوره حتی غرفه‌ای مرتبط با هوش مصنوعی فعالیت می‌کرد و مخاطبان با جواب دادن به سؤال‌های هوش مصنوعی مثل محدوده سنی و روحیات شخص به او دو کتاب را معرفی می‌کرد. چنین چیزی برای اولین بار بود که به نمایشگاه کتاب می‌آمد.
حضور پررنگ هوش مصنوعی و چشم‌های کنجکاو بازدیدکنندگان موجب شد در این دوره از نمایشگاه کتاب هم کتاب‌های زیادی حول محور هوش مصنوعی منتشر شود و هم چندین نشست در این رابطه برگزار شد. هوش مصنوعی برای بیشتر بازدیدکنندگان پدیده‌ای نو، هیجان‌انگیز و همچنان ناشناخته بود.
چالش‌های هوش مصنوعی در نشر
در یکی از همین نشست‌ها با موضوع «از نویسندگان مصنوعی تا کتاب‌های هوشمند» محمود متین‌فر مدرس، مشاور و منتور چابک درباره فعالیت هوش مصنوعی در صنعت نشر گفت: ناشرانی که در حوزه ترجمه فعالیت می‌کنند باید بخشی از ترجمه را به هوش مصنوعی اختصاص بدهند که جای کار دارد. به نظرم هوش مصنوعی می‌تواند دستیار خوبی باشد، چراکه سرعت را بالا می‌برد و ایده‌پردازی خوبی به همراه دارد.
به گفته متین‌فر، هوش مصنوعی تولید کار دارد و مولد است، اما در عین حال، شغل نویسندگی را دچار چالش می‌کند، سرقت ادبی می‌شود و احساس انسانی لحظه‌ای هم ندارد.
او هوش مصنوعی را به عنوان ابزار خوب در مطالعه عنوان کرد و گفت: گرافیک‌های خوبی در کتاب‌های هوشمند دیده می‌شود که می‌توان از آن در تصویرسازی دیگر کتاب‌ها استفاده کرد، چون به نویسنده در نویسندگی و ناشران کمک می‌کند. همانطوری که از صحبت‌ها پیداست، هوش مصنوعی شاید در برخی زمینه‌های فنی بتواند کمک کند، ولی در موضوع نوشتن و خلاقیت ادبی فعلاً نمی‌تواند از انسان پیشی بگیرد. برخی صاحب‌نظران حوزه نشر، اما از جنبه‌های دیگری به موضوع نگاه می‌کنند.
بنا به نظر برخی از کارشناسان با وجود فرصت‌های قابل توجه به واسطه هوش مصنوعی، تهدید‌هایی نیز در این میان وجود دارد. یکی از این تهدیدها، سهولت انتشار کتاب توسط افراد غیرحرفه‌ای یا ناشران ضعیف است که می‌تواند منجر به افزایش بی‌کیفیت آثار منتشر شده شود. همچنین نویسندگان می‌توانند بدون گذراندن مراحل معمول نشر، مستقیماً اقدام به انتشار کتاب خود کنند. با این حال، کارشناسان معتقدند این تهدید با آموزش و ارتقای سطح دانش فعالان بازار قابل‌کنترل و بهبود است و بخش حرفهای بازار می‌تواند به‌خوبی آن را مدیریت کند.
لزوم توجه به هوش مصنوعی
عبدالحسین آذرنگ از نویسندگان و پژوهشگران باسابقه هم معتقد است در صورت بی‌توجهی به فناوری هوش مصنوعی با ورشکستگی بزرگی در حوزه انتشارات مواجه خواهیم بود. آذرنگ، محصولات و ابزار‌های فناورانه مبتنی بر هوش مصنوعی مثل اپلیکیشن‌های کتابخوانی، کتاب‌های صوتی و کتاب‌های الکترونیکی را نمونه‌هایی از تغییر ماهیت سنتی انتشارات و کتاب دانست. هوش مصنوعی همانند هر فناوری جدیدی سویه‌های مثبت و منفی خودش را دارد. این فناوری هنوز مثل کودکی است که به‌طور دقیق نمی‌توان مختصات کاری و تأثیرگذاریش را در صنعت نشر پیش‌بینی کرد، اما قطعاً هرچه بگذرد، این کودک نوپا به شکلی بالغانه‌تر و پخته‌تر رفتار خواهد کرد.
همانگونه که در نمایشگاه کتاب امسال ورود هوش مصنوعی شکلی جدی‌تر از قبل به خود گرفته بود، حتماً در دوره‌های بعدی شکلی پررنگ‌تر در نمایشگاه کتاب و رویداد‌هایی از این دست خواهد داشت. به‌طور یقین هوش مصنوعی تأثیرش را بر صنعت نشر خواهد گذاشت و شکل برخی کار‌ها را تغییر خواهد داد. پس بهتر است که ناشران نسبت به فرصت‌ها و تهدید‌های این فناوری جدید آگاهی داشته باشند و بتوانند به شکلی صحیح و درست آن را هدایت کنند.
