جوان آنلاین: تقارن سال تحصیلی امسال با میلاد بزرگ‌ترین معلم بشریت حضرت محمد (ص) و رئیس مذهب شیعه امام‌جعفر صادق (ع) فرصت مغتنمی است تا با مطالعه و تحقیق در منش و شیوه تربیتی آن دو بزرگوار، آموزش و پرورشی صحیح برای تربیت نسلی با هوش معنوی و اخلاقی در پیش گرفت. در کنار همه زیبایی‌های شروع سال تحصیلی، اما نمی‌توان از دلواپسی‌ها سخن نگفت؛ دلواپسی از گذران ساعت‌ها عمر فرزندان‌مان در مکان و کنار افرادی که بخشی از آینده‌شان در گرو سپری‌شدن همین ساعت‌ها و گذران اوقات با آنهاست. شاید به ظاهر، هدف از راهی‌کردن نونهالان‌مان به مدرسه آموختن الفبا، عدد و ارقام باشد، اما به واقع آروزی هر خانواده‌ای آن است که بعد از سال‌ها رفت و آمد فرزندان‌شان به مدرسه و دانشگاه، خروجی‌شان انسان‌هایی با سواد به همراه شخصیتی وارسته و شایسته باشد. بنابراین می‌طلبد نظام آموزشی‌مان توأم با پرورش و کسب مهارت‌های اعتقادی، ارزشی و در یک کلام علم آموزی همراه با اخلاق باشد.
آموزش توأم با اخلاق و پرورش
بی‌تردید بزرگ‌ترین معلم اخلاق و مربى نفوس انسانى و منبع تمام فضائل، ذات پروردگار است و نزدیکی و قرب به او جز از طریق خو گرفتن به اخلاق الهى امکان‌پذیر نیست. بنابراین هر فضیلت اخلاقى رابطه‌اى میان انسان و خدا ایجاد مى‌کند و او را گام به گام به ذات مقدسش نزدیک‌تر مى‌کند. زندگى پیشوایان دینى نیز سرتاسر بیانگر همین مسئله است و آن‌ها در همه جا انسان‌ها را به فضائل اخلاقى دعوت مى‌کردند و خود الگوى زنده و اسوه حسنه‌اى در این راه بودند. همین بس که قرآن مجید به هنگام بیان مقام والاى پیامبر اسلام (ص) مى‌فرماید: «انَّک لَعَلى‌خُلُقٍ عَظِیم» تو اخلاق عظیم و برجسته‌اى داری.
پیامبر اکرم (ص) جامعه خودش و تمام انسان‌ها را با اخلاق نیکو و صبر جمیل به اسلام دعوت می‌کرد و آنقدر نگاه و زندگی‌شان زیبا بود که بشریت امروز همچنان از زیبایی‌های زندگی ایشان الهام می‌گیرد. از این رو معلمان دیروز و امروز به این نتیجه رسیده‌اند که علم بدون اخلاق نه تنها مؤثر نیست، بلکه پایدار هم نمی‌ماند.
در قرآن، ۴۶ مرتبه از ضلالت، گمراهی و انحراف سخن به میان آمده است. با یک نگاه کوتاه می‌توان دریافت پیامبر اکرم (ص) با تعلیم و تربیتی صحیح، مردم را از فرزندکشی به فرزند دوستی، از جهل به علم، از غارت اموال دیگران به ایثار و گذشت، از رباخواری به کسب‌و‌کار حلال، از شرک به توحید، از تفرقه به وحدت، از خرافات به حقیقت، از ذلت به عزت هدایت کرد.
بنا بر آنچه گفته شد خاتم‌الانبیا حضرت محمد‌مصطفی (ص) اسوه اخلاق و رفتار تمام مسلمانان و طبق آیات قرآن خود معلم بشریت و از دعوت‌کنندگان به علم‌آموزی بوده‌اند، بنابراین بر متولیان تعلیم و تربیت واجب است با نگاهی دقیق و بررسی عمیق سیره زندگی حضرت رسول (ص)، مکتب تعلیم و تربیت و شیوه‌های معلمی را از رفتار ایشان استخراج کنند تا با آموزشی توأم با اخلاق و پرورش، دانش‌آموزان را به راه اصلی زندگی رهنمون سازند.
نکته دیگری که بسیار قابل توجه است آنکه یک معلم زمانی موفق خواهد بود که در محیط خانواده موفق باشد و اگر غیر از این باشد جای بسی است. حضرت‌محمد (ص) نیز قبل از اینکه در جامعه بهترین معلم باشند، بهترین معلم در خانواده بودند، از جمله روابط با همسر، روابط با تنها دختر، روابط با تنها داماد و روابط با حسنین (ع) و دیگر عزیزان‌شان.
عصر امام صادق (ع)، عصر جنبش فرهنگی و فکری
از نکات قابل توجه دیگری که امروزه جای آن در بسیاری از مدارس خالی است، فعالیت‌های فرهنگی، تحرک و پویایی دانش‌آموزان است، چراکه یک آموزش و پرورش ایستا نمی‌تواند نیاز نسل جدید را پوشش دهد. گسترش روز به روز فناوری و تأثیرات آن در عرصه‌های مختلف زندگی می‌طلبد توجه بیشتری به تغییرات جدید شود و مدارس و حتی معلمان متناسب با این تغییرات رشد کنند، با این جریان همسو شوند و تلاش زیادی برای ورود شادی و تحرک به مدارس داشته باشند. تنها اهمیت به دروسی مانند ریاضیات، ادبیات، زبان و... و مغفول ماندن دروسی مانند ورزش، هنر و... با تحولات روز در تناقض است و این هشداری است که باید به خانواده‌ها و فعالان فرهنگی در مدارس داده شود؛ لذا مسائل فرهنگی از جمله مهمترین مسائل هر جـامعه به شمار می‌آید. عوامل مختلفی از جمله دین، اعتقادات و باور‌ها در شکل‌گیری و تداوم فرهنگ‌ها تأثیرگذار اسـت. امامان معصوم (ع) به‌عنوان رهـبران دیـنی جامعه، نقش مهمی در شکل‌گیری و پویایی فرهنگ شیعه ایفا کردند. در این میان، نقش امام صادق (ع) به دلیل فرصت‌ها و زمینه‌های موجود برجسته‌تر است. ایشان ساختار فرهنگی جامعه تشیع را ساماندهی و تـحولی شایسته در پیشرفت فرهنگی جامعه اسلامی ایجاد کردند. امام صادق (ع) با طرح‌ها و ابتکاراتی که آفریدند، شئون مختلف جامعه شیعه را مهندسی کردند. از این رو عصر آن حضرت عصر جنبش فرهنگی و فکری بود. پس از دوران پیامبر (ص) فرصتی پیش نیامده بود تا معارف اصیل اسلامی ترویج شود، به‌خصوص قانون منع حدیث و فشار حکام اموی که باعث تشدید این وضع شده بود. امام صادق (ع) با توجه به فرصت مناسب سیاسی و نیاز شدید جامعه، دنباله نهضت علمی و فرهنگی پدرش را گرفت و حوزه علمی وسیعی به وجود آورد و در رشته‌های مختلف علمی و نقلی شاگردان بزرگی تربیت کرد. ایشان از فرصت‌های گوناگونی برای دفاع از دین و حقانیت تشیع و نشر معارف صحیح اسلام استفاده برد. مناظرات زیادی نیز در همین موضوعات میان ایشان و سران فرقه‌های گوناگون انجام پذیرفت که طی آن‌ها با استدلال‌های متین و استوار، پوچی عقاید آن‌ها و برتری اسلام ثابت می‌شد. همچنین فعالیت‌های زیادی در حوزه فقه و احکام از سوی ایشان صورت گرفت، به گونه‌ای که شاهراه‌های جدیدی در این بستر گشوده شد و تاکنون نیز به راه خود ادامه داده است.
بدین ترتیب، با فعالیت‌های بی‌نظیر فرهنگی امام‌صادق (ع) بود که شرایطی مناسب پیش آمد و معارف اسلامی بیش از هر وقت دیگر منتشر شد، به صورتی که بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینه‌ها از امام صادق (ع) نقل شد و مذهب تشیع به نام مذهب جعفری و فقه تشیع به نام فقه جعفری خوانده شد.
