جوان آنلاین: دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین حوضچه آبی داخل خشکی در مرز قاره آسیا و اروپا واقع است که پنج کشور جمهوری اسلامی ایران، جمهوری آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان پیرامون آن قرار گرفته‌اند. دریای خزر با حدود ۳۷۱هزارکیلومتر مربع، بزرگ‌ترین دریاچه جهان است. این دریاچه از نظر تنوع زیستی حدود ۴۰۰گونه آبزی بومی دارد و افزون بر منابع زنده، از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیر بستر این دریا پس از خلیج‌فارس و سیبری، مقام سوم را به خود اختصاص داده است.
در سال۱۳۸۲ (۲۰۰۳میلادی) پنج کشور ساحلی پیرامون خزر (جمهوری‌آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان)، کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران را امضا کردند و در تاریخ ۱۲آگوست۲۰۰۶ برابر با ۲۱مرداد ماه ۱۳۸۵ متعهد شدند مفاد این معاهده‌نامه را رعایت کنند و از آن به بعد این روز به عنوان «روز دریای خزر» نامیده شد.
کاهش سطح آب دریای خزر سالانه ۲۳سانتیمتر برآورد شده و طبق تحقیقات پژوهشگران قزاقستانی سطح دریای خزر هم اکنون ۲۹متر کمتر از سطح متوسط دریا‌ها و اقیانوس‌هاست.
به گزارش ایلنا، در سال‌های اخیر کاهش سطح آب خزر سرعت بیشتری گرفته، به طوری که سالانه ۲۳سانتیمتر برآورد شده و طبق تحقیقات پژوهشگران قزاقستانی سطح دریای خزر هم اکنون ۲۹متر کمتر از سطح متوسط دریا‌ها و اقیانوس‌هاست.
بر اساس این پژوهش تغییرات آب و هوایی، گرم‌شدن هوا، بهره‌برداری بی‌رویه از رودخانه‌های بالادست و ساخت سد روی آن‌ها از عوامل کاهش تراز بزرگ‌ترین دریاچه جهان بیان شده است.
سرنوشت تلخ دریای خزر در نبود مدیریت منطقه‌ای
استاد پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی گفت: دریای خزر بزرگ‌ترین بدنه آبی محصور در خشکی است که سبب تعدیل آب و هوای سواحل پیرامونی می‌شود. این دریا باعث سرسبزی سواحل جنوبی خزر بوده است که بستر شبکه ترابری دریایی کشور‌های پیرامونی را ایجاد می‌کند و از دل آن منابع نفت و گاز استخراج می‌شود.
حمید علیزاده افزود: دریای خزر در چند سده اخیر از سوی ایران، روسیه و سپس شوروی مدیریت می‌شد. در سده بیستم میلادی تحولات منطقه‌ای و جهانی روی داد که به چگونگی بهره‌برداری از منابع دریای خزر اثر گذاشت. این تحولات عبارتند از: جنگ جهانی اول، انقلاب روسیه، جنگ جهانی دوم، انقلاب اسلامی در ایران و فروپاشی شوروی.
وی افزود: نگران تراز آب و خشک‌شدن دریای خزر نباشید. در گذشته تراز آب خزر بیشتر از این هم نوسان داشته و اکوسیستم (مجموعه موجودات زنده) آن پایدار مانده است. آنچه اکنون در دریای خزر در حال رخ دادن و نگران‌کننده است، بسیار فراتر از نوسان تراز آب به نظر می‌رسد و آن هم مسئله کم‌اکسیژنی و افزایش سولفید هیدروژن به دلیل گرمایش جهانی در بدنه اصلی دریای خزر است که اکنون در حال گسترش است.
استاد پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی اضافه کرد: صید و شکار بیش از ظرفیت نیز یکی دیگر از مسائل مهم در حوزه دریای خزر به شمار می‌رود، در این شرایط لازم است توافقات انجام‌شده از سوی تک‌تک کشور‌ها اجرا و سیستمی برای پایش اجرا گذاشته شود، ضمن اینکه بازخورد اجرا برای مردم کشور‌های پیرامونی تشریح شود، وگرنه با کاهش شدید ذخایر زیستی خزر، انقراض گونه‌ها و گسترش شکوفایی جلبکی روبه‌رو خواهیم شد که پدیده‌ای تلخ برای دریا و ساکنان سواحل آن خواهد بود.
تلاش برای جلب مشارکت مردم به منظور حفاظت از دریای خزر
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفت: با توجه به اینکه کشورمان در منطقه گرم و نیمه‌گرم قرار دارد، مردم مشکلات واقعی را از نزدیک حس می‌کنند، به همین دلیل با جلب مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها، جامعه با تعهد بیشتری در کار‌ها دخالت می‌کند.
به گزارش ایسنا، مجتبی ذوالجودی اظهار کرد: کنوانسیون تهران بیش از دو دهه است جهت حفظ اکوسیستم منحصربه‌فرد دریای خزر از طرف کشور‌های حاشیه این دریا به تصویب رسیده است. این کنوانسیون منطقه‌ای تنها معاهده زیست‌محیطی مورد توافق پنج کشور حاشیه دریای خزر و تنها بستر همکاری جهت حفاظت و نجات اکوسیستم منحصربه‌فرد دریای خزر است و به این دلیل اهمیت بسیار بالایی دارد.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: مردم بومی و جوامع محلی رابطه دیرین با سرزمین خویش دارند و عموماً ساکنان اصلی این سرزمین‌ها هستند. حضور آگاهانه و آزادانه مردم و دخالت مستقیم در سرنوشت خود، برآوردن نیازها، ارزیابی و تحلیل وضعیت موجود و اثرگذاری در تصمیم‌گیری‌ها که در نهایت به افزایش خودباوری، رضایت اجتماعی، ایجاد حس تعهد در اجرای امور، کاهش تصدی دولت در امور، به کارگیری خرد جمعی، نوآوری در نگرش‌های سنتی، در نظر گرفتن منافع جمعی، هویت‌بخشی به جامعه، افزایش خلاقیت و حداکثر استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های جامعه در انجام امور منجر می‌شود، مبنای مشارکت مردمی را تشکیل می‌دهد. وی اضافه کرد: با توجه به اینکه کشورمان در منطقه گرم و نیمه‌گرم قرار دارد، مردم مشکلات واقعی را از نزدیک حس می‌کنند، اولویت برنامه‌ها را می‌شناسند و راه‌حل‌های مناسبی ارائه می‌دهند. با جلب مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها، جامعه با تعهد بیشتری در کار‌ها دخالت می‌کند.
ذوالجودی با اشاره به اینکه توسعه کشور در گرو حس مسئولیت اجتماعی است و می‌توان رفتار مردم را به منظور توسعه کشور جهت داد، تأکید کرد: موضوع توسعه امری موقتی تلقی نمی‌شود و جزئی از زندگی مردم محلی است.
وی تصریح کرد: بر همین اساس، همه ساله در این روز برنامه‌های متنوعی در کشور جهت آشنایی ساکنان بومی دریای خزر با محیط زیست این دریا، کنوانسیون تهران، فرهنگ‌سازی و ایجاد حس مشارکت مردمی در جهت سالم‌سازی و استفاده درست از دریا، ایجاد انگیزه و آگاهی و ارتقای دانش گردشگران و بهره‌برداران، جوامع محلی و مسئولان و همه ذی‌نفعان به منظور حفاظت از محیط زیست دریای خزر در سه استان ساحلی گلستان، مازندران و گیلان از سوی ادارات کل ساحلی و معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان با همکاری شبکه سمن‌های محیط زیستی این استان‌ها برگزار می‌شود. ذوالجودی با اشاره به آخرین وضعیت پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون تهران اظهارکرد: پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی- پروتکل مسکو- از تاریخ ۱۳نوامبر۲۰۲۳ (۲۲ آبان ماه۱۴۰۲) لازم‌الاجرا شده است.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه اظهار کرد: از جمله دیگر پروتکل‌های کنوانسیون تهران پروتکل حفاظت
تنوع زیستی- پروتکل عشق‌آباد است که همه کشور‌ها به جز جمهوری‌آذربایجان این پروتکل را در مجالس خود تصویب کرده‌اند.
وی افزود: پروتکل «ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی» نیز از جمله دیگر پروتکل‌هاست که در جلسه فوق‌العاده اعضای متعاهد به کنوانسیون تهران در خردادماه۱۳۹۷در شهر مسکو به امضا رسید و در حال حاضر تحت بررسی جهت تصویب در مجلس شورای اسلامی است. همه کشور‌ها به جز ایران این پروتکل را در مجلس خود تصویب کرده‌اند.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به پروتکل «پایش، ارزیابی، دستیابی و تبادل اطلاعات» گفت: تهیه پیش‌نویس این پروتکل بر اساس تصمیم اتخاذشده در پنجمین نشست کشور‌های عضو که از تاریخ هفتم تا نهم خرداد۱۳۹۳ در کشور ترکمنستان برگزار شد، انجام گرفت. این پروتکل هنوز در مراحل اولیه کارشناسی در منطقه است.
ذوالجودی با تأکید بر مهمترین برنامه‌ها و اقدامات انجام‌شده در حوزه محیط زیست دریایی خزر گفت: افزایش توان و دامنه پایش منابع آلاینده محیط زیست دریایی و سواحل دریای خزر، گسترش کمی و کیفی برنامه پایش آلودگی‌های میکروبی سواحل و شناگاه‌های دریای خزر، تدوین و ابلاغ ضوابط تخلیه پسماند و سایر مواد در دریا در جهت نظام‌مند‌سازی تخلیه پسماند به دریا مطابق ضوابط محیط زیستی و تکمیل و نهایی‌سازی مرحله اول برنامه منطقه‌ای پایش و ارزیابی محیط زیست دریای خزر در چارچوب برنامه‌های کنوانسیون تهران از جمله این اقدامات بود.
وی همچنین تصریح کرد: همکاری در تهیه سند قانونی الزام‌آور (کنوانسیون) برای پایان دادن به آلودگی پلاستیکی و میکروپلاستیک‌ها و مطالعات پایش و مدیریت زائدات پلاستیکی دریایی و کاهش آلاینده در سواحل جنوبی دریای خزر از جمله مهمترین برنامه‌ها و اقدامات در این زمینه است.
ذوالجودی تأکید کرد: برنامه‌هایی از جمله پایش جامع محیط زیست دریای خزر (سواحل جنوبی) شامل اندازه‌گیری پارامتر‌های فیزیکو شیمیایی، نوترینت‌ها، آلودگی‌های فلزات سنگین، نفتی و سموم و میکروپلاستیک، همچنین بررسی وضعیت فیتو و زئوپلانگتون و شانه‌دار خزر شامل ۶۰ ایستگاه، تدوین برنامه اقدام پایش و مدیریت آلودگی‌های پلاستیک و میکروپلاستیک در محیط زیست دریایی، تدقیق و به‌روزنمایی استاندارد‌ها و ضوابط تخلیه به دریا (خزر) و برگزاری هفتمین اجلاس طرف‌های متعاهد کنوانسیون تهران از جمله اقداماتی است که برای انجام آن برنامه‌ریزی‌های لازم انجام گرفته است.
