یکی از اقدامات بسیار مهم در جهت اصلاح نظام مالیاتی، هوشمندسازی نظام مالیاتی است و طی سالیان اخیر به دلیل مشکلات موجود در زمینه تجمیع داده‌ها و نبود اطلاعات جامع از میزان فروش هر شغل، به صورت ممیزمحور و تقریبی مالیات اخذ می‌شد و راه‌های فرار مالیاتی بسیار زیاد بود، اما از سال گذشته و با جدی شدن بحث اصلاح نظام مالیاتی در دولت سیزدهم، دولت به سمت ایجاد یک سامانه جامع و محور در زمینه تجمیع اطلاعات حساب مشاغل رفته است و سامانه مؤدیان در تیر ۱۴۰۱ رونمایی شد و در سال ۱۴۰۲ امکان اخذ کامل اطلاعات مالیاتی و حساب‌های تراکنش مشاغل وجود دارد. همچنین به موازات ساماندهی دستگاه‌های پوز و اتصال هر دستگاه پوز به یک مؤدی مالیاتی نیز در دستور کار قرار گرفت و با تجمیع اطلاعات خروجی حساب فرد و دستگاه پوز هر یک از مشاغل، امکان رصد کامل جریان مالی مشاغل و اخذ مالیات واقعی و دقیق مشاغل به وجود آمده است.
یکی از مزایای اصلی مالیات ستانی هوشمند، امکان نظارت بر تراکنش‌های تجاری در زمان وقوع آن و بررسی برخط آن است. این موضوع به سازمان امور مالیاتی این اجازه را می‌دهد تا مسائل بالقوه عدم انطباق را شناسایی کند و اقدامات اصلاحی را قبل از تبدیل شدن به یک مشکل انجام دهد. به عنوان مثال، اگر یک کسب‌وکار به طور مداوم زیان‌های خود را گزارش می‌کند، مقامات مالیاتی ممکن است برای تعیین اینکه آیا کسب‌وکار درگیر تقلب مالیاتی یا فرار از مالیات است، تحقیق کنند.
یکی دیگر از مزایای مالیات ستانی هوشمند افزایش دقت گزارش مالیاتی است. با نظارت بر تراکنش‌های مالی و تجاری در زمان وقوع، سازمان امور مالیاتی می‌تواند اطمینان حاصل کند که مشاغل درآمد و هزینه‌های خود را به طور دقیق گزارش کنند. همچنین مالیات ستانی هوشمند می‌تواند بار اداری مالیات‌دهندگان را کاهش دهد. با خودکارکردن فرآیند گزارش‌دهی مالیاتی، مالیات‌دهندگان می‌توانند در زمان و هزینه فعالیت‌های مربوط به رعایت قوانین را صرفه‌جویی کنند که این می‌تواند منابعی مالی و زمانی را آزاد کند و می‌توان از آن‌ها برای سرمایه گذاری در رشد و توسعه کسب و کار استفاده کرد. علاوه بر این، مالیات ستانی هوشمند می‌تواند شفافیت و عدالت را در سیستم مالیاتی ارتقا دهد. با فراهم کردن دسترسی همزمان به مؤدیان مالیاتی جهت مشاهده اطلاعات مالیاتی بر خط خود، می‌توانند دید بیشتری نسبت به فرآیند مالیاتی داشته باشند و نحوه محاسبه مالیات‌های خود را درک کنندکه این می‌تواند به ایجاد اعتماد بین مالیات دهندگان و دولت کمک کند و برای موفقیت بلندمدت سیستم مالیاتی ضروری است.
در این راستا تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم بستر اصلی مالیات‌ستانی آسان و هوشمند است که ممیزمحوری را نیز از بین خواهد برد و با معافیت‌های مناسبی که برای هر کسب‌وکار در نظر گرفته است، حداقل میزان مالیات را براساس حساب‌های معرفی شده مشاغل از صاحبان مشاغل اخذ خواهد کرد.
افزایش ۱۰۰ برابری سقف شمول تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم
در سال ۱۴۰۱ با پیگیری سازمان امور مالیاتی از مراجع قانونی ذی‌صلاح، سقف شمول استفاده از تبصره ۱۰۰ ق. م. م، ۱۰۰ برابر معافیت موضوع ماده (۸۴) قانون مالیات‌های مستقیم برای عملکرد سال ۱۴۰۰ تعیین شد. بر این اساس صاحبان مشاغل موضوع تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم با جمع فروش (درآمد) تا مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰/۴۸ ریال امکان پرداخت مالیات مقطوع تعیین شده در راستای تبصره فوق را خواهند داشت که این مسئله باعث افزایش ۵۰ درصدی متقاضیان پرداخت مالیات مقطوع موضوع تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم نسبت به سال گذشته شد.
برای تکریم مؤدیان و در نظر گرفتن شرایط پاندمی کرونا و تأثیر آن بر کسب و کار اصناف، علاوه بر افزایش حد شمول استفاده از تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، ضریب سودآوری فعالیت‌صاحبان مشاغل، ۵۰ درصد کاهش یافت که این اقدام مهم موجب شد در خرداد و تیر ۱۴۰۱ برای پرداخت مالیات عملکرد سال ۱۴۰۰ به نسبت سال قبلش شاهد افزایش ۸۰ درصدی مؤدیان شخص حقیقی و افزایش ۵۰ درصدی متقاضیان پرداخت مالیات مقطوع موضوع تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم باشیم.
در سال ۱۴۰۱ تعداد مؤدیان مالیاتی که اظهارنامه داده بودند، افزایش اندکی یافت (افزایش ۴۰ هزار نفری)، ولی تعداد مؤدیان استفاده کننده از تبصره ماده ۱۰۰، تقریباً ۴/۲ برابر شد و از حدود ۲/۱ میلیون نفر به حدود ۳ میلیون نفر رسید
تحقق عدالت مالیاتی در دریافت مالیات مقطوع موضوع تبصره ماده ۱۰۰ ق. م. م
مالیات مقطوع موضوع تبصره ماده ۱۰۰ ق. م. م حدود ۱,۸۰۰,۰۰۰ مؤدی اشخاص حقیقی، (با حدود ۵۷ درصد از کل مؤدیان) صفر بوده است.
حدود ۷/۸۵ درصد از مؤدیان اشخاص حقیقی موضوع تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم کمتر از ۵ میلیون تومان در سال پرداخت کرده‌اند که در مجموع با پرداخت حدود ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ میلیون ریال ۷/۱۹ درصد از کل مالیات مقطوع عملکرد سال ۱۴۰۰ را پرداخت کرده‌اند.
تعداد مؤدیان، میزان درآمد حاصله و سرانه مالیات پرداختی در بخش اصناف هم در جدول آمده است.
در همین رابطه و پیرامون اخذ مالیات هوشمند و عادلانه از طریق گسترش استفاده مؤدیان از تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم و اخذ هوشمندانه مالیات بدون دخالت ممیزان مالیاتی با دو عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس به گفتگو پرداختیم که در ادامه خواهید خواند.
نظام مالیاتی ممیز محور حذف خواهد شد
حسینعلی حاجی دلیگانی عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در گفتگو با «جوان» با اشاره به تأثیر اصلاح نظام مالیاتی مبتنی بر افزایش درآمد‌های مالیاتی بر مهار تورم اظهار کرد: «در مالیات ستانی هوشمند در زمان معاملات یا عملیات مالی، برابر قانون مالیات به فرد تعلق می‌گیرد و همان موقع مالیات اخذ می‌شود. افزایش درآمد‌های مالیاتی به طور مستقیم بر کاهش کسری بودجه و مهار تورم نیز اثرگذار است.»
وی افزود: «در روش مالیات‌ستانی هوشمند از افرادی که مالیات گرفته می‌شود، به سبب آنکه همان موقع مطلع می‌شوند، فشار وارد نمی‌کنند و از آن طرف فرد آگاه می‌شود که چه نوع عملیاتی باعث پرداخت مالیات می‌شود و فرد می‌تواند با آگاهی به فعالیت خود ادامه دهد.»
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با بیان اینکه تراکنش‌های مالی روش راحت‌تری نسبت به دیگر روش‌ها برای اخذ مالیات است، گفت: «با روش مالیات‌ستانی هوشمند، برحسب تراکنش‌های مالی مالیات کسر می‌شود. حال مالیات‌دهنده رفتار جابه‌جایی پول را تا حد امکان اصلاح می‌کند که در نهایت این امر در پرداخت به موقع مالیات تأثیر به سزایی دارد. مبتنی بر مالیات ستانی هوشمند، مالیات علی الرأس و همچنین نظام مالیاتی ممیز محور نیز حذف خواهد شد و براساس یک نظام مالیاتی شفاف و هوشمند، بستری برای عادلانه شدن نظام مالیاتی فراهم خواهد شد.»
وی درباره تأثیر راه‌اندازی سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی بر مالیات ستانی هوشمند بیان کرد: «اگر باقیمانده قانونی که دولت در نظر دارد، اصلاح کند، بی‌شک راه‌اندازی این سامانه در افزایش درآمد‌های مالیاتی و دریافت عادلانه مالیات تأثیر به سزایی دارد.»
حاجی دلیگانی انتقاد کارمندان و کارگران نسبت به پرداخت مالیات در ابتدای هرماه و فرار مالیاتی مشاغل خاص را امری درست تلقی کرد و گفت: «با توجه به الکترونیکی و هوشمندشدن مالیات، به مرور مابقی مالیات‌دهندگان مشابه کارکنان دولت می‌شوند که در نهایت سبب قرارگرفتن کارمندان، کارگران و سایر مشاغل در شرایط مشابه، شکاف کارکنان دولت با دیگر افراد جامعه کاهش می‌یابد. مالیات ستانی از مشاغل خاص با فرار مالیاتی بالا مبتنی بر مالیات ستانی هوشمند بر مبنای تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم منجر به تحقق عدالت مالیاتی و اخذ مالیات واقعی مشاغل خاص نیز خواهد شد.»
مالیاتی ستانی هوشمند جلوی فرار مالیاتی را می‌گیرد
جعفر قادری عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با «جوان» با اشاره به اهمیت سامانه مؤدیان و مالیات‌ستانی هوشمند اظهار کرد: «یکی از مهم‌ترین مسائل کشور ما در زمینه اصلاح نظام مالیاتی، حذف ممیزان مالیاتی و مالیات علی الرأس است. متأسفانه تا پیش از این مالیات به‌صورت علی‌الرأس اخذ می‌شد و تابعی از تشخیص مأمور مالیاتی بود. برای شفافیت در نظام مالیاتی و رفع ابهام برخی غرض‌ورزی‌های مأمور برای دریافت مالیات، نیاز به یک سامانه یکپارچه، جامع و متناسب با درآمد مردم در جامعه احساس می‌شد که در این راستا سامانه مؤدیان تدوین و ایجاد شد.»
وی ادامه داد: «اگر نظام مالیاتی بر مبنای داده‌های سامانه مؤدیان هوشمند باشد و بر مبنای حساب‌های شخص و تراکنش‌های مالی انجام شده توسط افراد، مالیات اخذ شود، موجب می‌شود تا تمام درآمد‌های افراد مورد توجه قرار گیرد و هیچ درآمدی نادیده گرفته نشود. همچنین مالیات‌ستانی هوشمند این امکان را فراهم خواهد کرد که از فعالیت‌های سودآور سوداگرانه، مخرب و واسطه‌ای نیز مالیات اخذ شود که علاوه بر کاهش و کنترل سوداگری، می‌تواند در بخش مهار تلاطمات بازار نیز اثرگذار باشد.»
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در ادامه با اشاره به اهمیت مالیات ستانی هوشمند بر افزایش ریسک و کاهش سود فعالیت‌های غیرمولد افزود: «با اتخاذ رویکرد مالیاتی ستانی هوشمند، دریافت مالیات از مشاغل نیز کاملاً عدالت محور خواهد شد. با افزایش درآمد‌های مالیاتی دولت این امکان را پیدا می‌کند که در بخش‌های مولد اقتصادی نرخ مالیات را کاهش دهد، چراکه با استقرار مالیات ستانی هوشمند علاوه بر افزایش ریسک و کاهش سود فعالیت‌های غیرمولد، امکان کاهش مالیات فعالیت مولد نیز فراهم خواهد شد و بدین ترتیب در نهایت تولید کشور از محل مالیات ستانی هوشمند نفع خواهد برد و به نفع کشور و دولت نیز در انتها خواهد شد. مسئله مشاغل خاص با فرار مالیاتی بالا نیز در این نقطه با تمرکز بر مالیات ستانی هوشمند مبتنی بر تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم به حداقل خواهد رسید و بدین ترتیب امکان اخذ مالیات واقعی و حقه مشاغل خاص با درآمد‌های کلان نیز برای دولت و سازمان امور مالیاتی فراهم خواهد شد و عدالت مالیاتی در بخش مالیات مشاغل نیز رعایت و دیگر شاهد فرار مالیاتی در این بخش نخواهیم بود.»
جمع بندی
به‌نظر می‌رسد دولت سیزدهم در تلاش برای شفاقیت مالیاتی و حذف ممیزمحوری در نظام مالیاتی کشور است. موضوعی که دغدغه‌مندان سال‌های مطالبه آن را داشتند، ولی مع‌الأسف در راهرو‌های هزارتوی دیوان‌سالاری کشور قربانی تعارض منافع برخی مسئولان و البته طبقات خاص می‌شد. حال انتظار می‌رود این رهیافت مالیات‌ستانی هوشمند به شفافیت مالیات‌ستانی و حذف ممیزمحوری در نظام مالیاتی بینجامد.
