چندین دهه است در کشور از ارتباط صنعت و دانشگاه صحبت به میان می‌آید، اما آنچه مسلم است اینکه تاکنون نتوانسته‌ایم ارتباط مؤثری بین علم، دانشگاه و صنعت به وجود بیاوریم. در ایران ارتباط صنعت و دانشگاه از هر دو سو لنگ است. بخشی از مشکل مربوط به نظام اقتصادی بی‌بازده و بخش دیگر، مشکلات مدیریتی گسترده است؛ مشکلاتی که از بالاترین رده‌ها تا پایین‌ترین‌شان به آن‌ها مبتلا هستند.
سیدمحمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران دیروز در یک نشست خبری با اشاره به برگزاری نخستین نمایشگاه «کار» در این دانشگاه گفت: تلاش ما این است که دانشجویان بخشی از وقت خود را خارج از محیط دانشگاه و در شهرک‌های صنعتی بگذرانند. در شهرک صنعتی اشتهارد ۶هزار فرصت شغلی وجود دارد که اگر همکاری و تعامل بین شهرک صنعتی و دانشگاه برقرار شود، این فرصت‌های شغلی بیشتر هم خواهد شد. ما سعی کرده‌ایم مرز‌های بوروکراتیک را بشکنیم، چراکه دانشگاه بوروکراتیک مانع رسیدن به کارآفرینی می‌شود.
وی افزود: در ۱۵سال گذشته که تعداد دانشگاه‌ها بسیار افزایش یافته و کیفیت آن‌ها نیز شدیداً کاهش یافته است، دو دوره کارشناسی، مهارت‌ها و مباحثی تدریس می‌شوند که در بازار کار به درد نمی‌خورند. این مشکل در تمامی رشته‌ها وجود دارد و در دانشگاه‌های سطح پایین بسیار بدتر می‌شود، زیرا در این دانشگاه‌ها مدرس‌های باسواد کمیاب هستند، در نتیجه آنچه در انتها روی می‌دهد، اتلاف وقت برای دانشجو و هزینه‌های گوناگون اقتصادی برای کشور است، زیرا علاوه بر اینکه افراد حداقل چهار سال دیرتر وارد بازار کار می‌شوند، بلکه به دلیل مدرک‌گرایی بسیار دیر کار پیدا می‌کنند. دیر وارد شدن به بازار کار، در نهایت باعث می‌شود مجموع درآمد آن‌ها تا آخر عمر، کمتر از افراد بدون تحصیلات دانشگاهی باشد.
مقیمی تصریح کرد: در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا مسئله از این هم بغرنج‌تر است. مباحثی که در دنیای علم در همه جهان طرح می‌شوند، چند سال از صنایع دنیا جلوتر هستند، اما صنایع در جهان، با کمال میل روی این موضوعات سرمایه‌گذاری می‌کنند، زیرا می‌خواهند همواره محصول جدید و بهتر تولید کنند و در بین رقبا پیشرو باشند، اما فناوری‌ها و روش‌های مورد استفاده در صنایع ایران معمولاً قدیمی است. محصولات تولیدی نیز به همین سیاق قدیمی هستند و کیفیت پایینی دارند. به زبان دیگر، صنایع در ایران چند‌ده‌سال عقب‌تر از صنایع دست اول جهان هستند. از آنجا که استادان دانشگاه می‌خواهند مقاله چاپ کنند و باید به مباحث روز دنیای علم بپردازند، بین آنچه در دانشگاه و صنعت در جریان است، ده‌ها سال فاصله زمانی وجود دارد. به عبارتی فضای دانشگاه‌ها که فرهنگ چاپ هر چه بیشتر مقالات را ایجاب می‌کند، موجب می‌شود دانشگاهیان علاقه‌ای به همکاری با صنایع نداشته باشند. دانشگاه‌ها در یک دور باطل گیر افتاده‌اند.
دور باطل دانشگاه و صنعت
رئیس دانشگاه تهران گفت: دور باطل دانشگاه و صنعت دلایل متعددی دارد. برخلاف آنچه در دنیا وجود دارد، دانشگاه‌ها در ایران بر پایه نیاز به وجود نیامده‌اند. دانشگاه‌ها در ایران بیشتر یک کپی از دانشگاه‌های غربی بوده‌اند، آن هم یک کپی ناقص. در این میان از آنجا که صنعت به دانشگاه اعتماد ندارد، حاضر نیست برای تحقیق و توسعه هزینه کند. متأسفانه دانشگاه‌ها توانایی لازم را برای تربیت نیروی ماهر برای تخصص مورد نیاز صنعت ندارند و نظام آموزشی ایران، کاربردی نیست. مثلاً یک دانشجو واحد‌های خیلی زیادی را می‌گذراند، اما در نهایت بدون مهارت وارد بازار کار می‌شود. مهارت نداشتن فارغ‌التحصیلان دانشگاه برای صنعت هزینه‌بردار است، از این رو صنعت هم در ایران به صورت سنتی فناوری مورد نیاز خود را از خارج از کشور تأمین می‌کند. جالب توجه اینکه قوانین موجود نیز به این وابستگی فناورانه به خارج از کشور کمک می‌کند. به طور مثال می‌توان به معافیت گمرکی ماشین‌آلات صنعتی اشاره کرد، بنابراین آنچه می‌توان از تحلیل تاریخی روند دانشگاه و صنعت استنتاج کرد، این است که عرضه و تقاضای فناوری دچار مشکل است. در عمل نیاز فناورانه‌ای در صنعت شکل نمی‌گیرد که دانشگاه بخواهد به آن پاسخ بدهد.
دانشجویان به محیط کسب‌وکار متصل می‌شوند
وی افزود: دانشگاه تهران دو سالی است که موضوع اشتغال فارغ‌التحصیلان این دانشگاه را پیگیری می‌کند. در قدم نخست دروس مهارت‌ورزی در رشته‌های مختلف و در مقاطع تحصیلی مختلف مهارت متناسب با نیاز بازار کار و ارتباط با این محیط تقویت شده است. پردیس‌های علم و فناوری دانشگاه تهران هم به طور مشخص همین مأموریت را دنبال می‌کنند.
رئیس دانشگاه تهران در خصوص اعلام برنامه‌های اتصال دانشجویان و دانش‌آموختگان به محیط کسب‌وکار و در نشست خبری نیز گفت: باید در رابطه با موضوع اشتغال فارغ‌التحصیلان خود در دانشگاهی با شعار کارآفرینی راهکار اندیشید. ما از ابتدا چشم‌انداز روشنی را برای این هدف تعیین کردیم. همچنین ما دنبال جهت‌گیری جدیدی در مورد اشتغال فارغ‌التحصیلان خود هستیم. اینکه کسانی که در دستگاه‌های اجرایی هستند، چقدر از تحصیلکردگان بهره می‌برند در حیطه کار ما نیست، اما یک دانشگاه کارآفرین و نسل جدید نمی‌تواند چنین رویکردی داشته باشد.
وی می‌افزاید: همچنین پارک‌های علم و فناوری و پردیس‌های کسب‌وکار را داریم، ضمن اینکه معاونت پژوهش و فناوری ما ارتباط با صنعت را در تعریف محدودی دنبال می‌کند. متأسفانه رویکرد مدیران آموزش عالی در سال‌های گذشته این بود که دانشگاه وظیفه‌ای در قبال اشتغال فارغ‌التحصیلان ندارد. این نگاه واگراست که مسئولیت دانشگاه فقط تربیت دانشجو است، اما اگر نگاه به دانشگاه از دریچه کارآفرینی باشد، فراهم آوردن شرایط اشتغال برای دانشجویان هم بخشی از وظایف دانشگاه خواهد بود.
اردوی مهارتی در شهرک صنعتی اشتهارد
رئیس دانشگاه تهران افزود: ما یک سال قبل رویکرد خود را در حوزه آموزش تغییر دادیم و در مهرماه شاهد این تحول خواهیم بود. در این راستا به زودی هم شاهد اولین اردوی مهارتی در پردیس علم و فناوری شهرک صنعتی اشتهارد خواهیم بود. این کمپ هم خوابگاه دارد، هم محیط ورزشی و تفریحی و هم بحث هنری و نمایشی و سه شبانه‌روز می‌توان در این فضا کمپ دانشجویی داشت و دانشجویان از واحد‌های صنعتی مختلف بازدید خواهند داشت و با مسائل واقعی بازار در قالب گفتگو آشنا می‌شوند. در حال حاضر ۶هزار فرصت شغلی در شهرک صنعتی اشتهارد وجود دارد که گروه‌های مختلفی را مشغول خواهد کرد و دانشجویان می‌توانند با الهام از کار صاحبان کسب‌وکار اشتغال خود را ایجاد کنند.
در عرصه دانشگاه دچار بی‌عملی هستیم
رئیس دانشگاه تهران گفت: مشکلاتی که امروز در کشور حس می‌کنیم و رهبری نیز بر آن تأکید دارند، مشکلات اقتصادی است و ما معتقدیم رسالت دانشگاه بسیار مهم است و خانه گفتگو هم با همین هدف پیش می‌رود. در گام اول دنبال ایجاد زبان مشترک هستیم و می‌خواهیم یکدیگر را نقد کنیم و نباید کار‌ها را روی کاغذ محدود کرد. امروز در عرصه دانشگاه به شدت دچار بی‌عملی هستیم. به هر حال مسیر پیچیده و مهمی در پیش داریم و رسیدن به این هدف جز با حمایت و پرسشگری محقق نمی‌شود. قرار است ۴۰۰فرصت شغلی با دانشجویان ما مطرح شود که به طور متوسط پنج شغل را درون خود جا خواهد داد. دانشجویان نیز ایده‌های خود را از طریق نمایشگاه کار ارائه می‌کنند و رابطه برد- برد برای صنعت و دانشگاه ایجاد می‌شود.
مقیمی در مورد مهاجرت نخبگان و نقش این طرح‌های دانشگاهی در ماندگاری سرآمدان علمی در کشور افزود: ایران در صدر کشور‌هایی قرار دارد که نخبگانش به کشورهای جهان اول مهاجرت می‌کنند. ما در کیفیت منابع انسانی و طبیعی سرآمدی داریم، پس چرا نخبگان را به کار نمی‌گیریم و از منابع بهره نمی‌بریم؟ به نظرم نقص کار در مدیریت اتصال و ارتباط منابع باهم است. به عنوان مثال ما یک گروه بیوتکنولوژی در دانشگاه داشتیم که عمدتاً نخبگان آن‌ها که اکثراً دکترای پیوسته بیوتکنولوژی بودند، قبل از اینکه به دکترا برسند مهاجرت می‌کردند و ما زمینه را برای آن‌ها توسعه دادیم و به دانشکده‌ها متصل‌شان کردیم و رشته و گروه‌هایی ایجاد کردیم تا از نخبگان این حوزه بهره ببریم. یکی دیگر از مشکلات ما این است که دانشگاه تهران دچار فقدان آزمایشگاه‌های مجهز است، اینکه استادان ما برای بهره‌گیری از آزمایشگاه‌های مجهز از فرصت‌های مطالعاتی بهره می‌گیرند که بد هم نیست، به خاطر همین فقدان آزمایشگاه است. متأسفانه آزمایشگاه‌های دانشگاه تهران امروز فرسوده و منسوخ شده‌اند.
خرید تجهیزات دانشگاهی با اعتبار ۱۵۰ میلیون یورویی
رئیس دانشگاه تهران تأکید کرد: به کمک بودجه سال‌های۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ و از طریق یکی از بانک‌های داخلی و در تلاش برای دریافت اعتبار ۱۵۰میلیون یورویی از بانکی خارجی برای خرید تجهیزات آزمایشگاهی در حال اقداماتی هستیم. کشور عراق از نظر آزمایشگاه‌ها مجهز است چراکه مثل ما با تحریم مواجه نبوده‌اند، اما از نظر علمی و استادان از ما ضعیف‌تر هستند. قرار است با دانشگاه‌های عراق شراکت استراتژیکی ایجاد کنیم. آن‌ها استاد کافی برای اشراف به وسایل آزمایشگاهی ندارند. یکی دیگر از اقدامات ما تبدیل به احسن دارایی‌های دانشگاه تهران است که می‌خواهیم از آن موارد هم بهره ببریم. این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: لازم است رشته‌ها متناسب با مشاغل آینده تغییر کنند و امیدواریم شاهد این نکته باشیم که بتوانیم بر اساس فناوری‌های دیجیتالی تحولاتی ایجاد کنیم.
