نزدیک به یک دهه است سازمان حفاظت محیط‌زیست در روند احیا و حفاظت از تالاب‌ها رویکرد زیست بومی را پیش گرفته است و در این روش تلاش شده تا از تجربیات موفق کشور‌های دیگر در این زمینه استفاده شود. بر همین اساس سال ۱۳۹۳ بود که پروژه الگوسازی مشارکت مردم برای احیای دریاچه ارومیه با عنوان تمرکز بر استقرار کشاورزی پایدار شروع و تا سال ۱۴۰۰ ادامه داشت. از سال گذشته پروژه بسط و توسعه مدیریت محیط‌زیست و معیشت‌های پایدار در دریاچه ارومیه و تالاب‌های بختگان و شادگان و پایدارسازی فعالیت‌ها و انتقال تجارب به استان‌های فارس و خوزستان نیز آغاز شد.
دنیای امروز، آزمون و خطا را کنار گذاشته و دولت‌ها برای انجام طرح‌ها و برنامه‌هایشان سعی می‌کنند به سراغ کشور‌هایی بروند که تجربه آن کار را داشته و بهترین نسخه را در دست اجرا دارند.
در ایران هم برای احیا و حفاظت از تالاب‌ها برنامه‌ریزی شده تا رویکرد زیست‌بومی پیش گرفته شود و برای این کار هم از تجربیات موفق کشور‌های دیگر استفاده شده است.
در این روش تلاش می‌شود تا جوامع محلی در بهره‌برداری خردمندانه و پایدار نقش مؤثری داشته باشند که در طرح حفاظت از تالاب‌ها هم تمام سعی بر این است، جوامع محلی در برنامه‌ریزی‌ها حضور داشته باشند.
برهمین اساس با شناسایی ذی‌نفعان، دامنه فعالیت هر کدام از آن‌ها مشخص می‌شود تا با همکاری یکدیگر به یک برنامه جامع برای حفاظت از تالاب‌ها برسند.
روز گذشته بود که جلسه برنامه‌ریزی مشترک برای پایدارسازی فعالیت‌های پروژه استقرار کشاورزی پایدار به منظور الگوسازی مشارکت مردم برای احیای دریاچه ارومیه برگزار و اجرای این طرح در ۱۸۳ روستای حوضه آبریز این دریاچه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
در همین رابطه رئیس موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی و رئیس تیم پایش طرح کشاورزی پایدار با بیان اینکه حدود هشت سال است طرح استقرار کشاورزی پایدار در سطح مزرعه روستا‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه در ۱۸۳ روستا اجرایی شده است، می‌گوید: «این تعداد شامل حدود سه‌درصد از کل روستا‌های استان‌های آذربایجان‌غربی و شرقی را شامل می‌شود. تعداد بهره‌برداران تحت پوشش این طرح ۴ هزارو ۵۰۰ بهره‌بردار بوده که در سطح ۵ هزار و ۴۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی روستا‌های این دو استان اجرا شده است.»
حسین دهقانی سانیج با اشاره به اینکه از سال ۹۳ تا سال گذشته این طرح اجرا شد، به تداوم انجام آن در سال‌جاری در قالب فاز هشتم نیز گریزی زده و ادامه می‌دهد: «امسال ۱۹ روستای جدید شامل ۱۱ روستای آذربایجان‌غربی و هشت روستای آذربایجان‌شرقی نیز تحت پوشش این طرح قرار گرفته‌اند.»
صرفه‌جویی در آب‌های کشاورزی
پروژه الگوسازی مشارکت مردم برای احیای دریاچه ارومیه تمرکز بر استقرار کشاورزی پایدار که در قالب پروژه الگوسازی مشارکت مردم برای احیای دریاچه ارومیه پیش می‌رود سال‌هاست کلید خورده و از سال قبل طرح بسط و توسعه مدیریت محیط‌زیست و معیشت‌های پایدار در این دریاچه و تالاب‌های بختگان و شادگان و پایدارسازی فعالیت‌ها و انتقال تجارب به استان‌های فارس و خوزستان هم شروع شده است.
رئیس تیم پایش طرح کشاورزی پایدار به پایش جامع آب و ردپای کربن در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اشاره کرده و می‌گوید: «در این مدت با اجرای این برنامه شاهد کاهش ۲۷ درصدی مصرف آب آبیاری در سطح مزارع، بین ۵۵ تا ۹۸ درصدی بهبود بهره‌وری آب در مزارع پایلوت بین ۲۰ تا ۵۰ درصدی کاهش عمق آبیاری، بین ۱۰ تا ۵۵ درصدی کارآیی مصرف آب و همچنین کاهش ۲۵ درصد میزان تولید گاز دی‌اکسیدکربن در مزارعی که زیر نظر طرح هستند، بوده‌ایم.»
دهقانی سانیج به میزان کاهش مصرف آب آبیاری در مدت پیاده‌سازی پروژه در اراضی تحت پوشش پروژه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه طی هفت فاز اجرای این طرح گریزی زده و تصریح می‌کند: «مجموع کل صرفه‌جویی در آب آبیاری مزارع ۱۰میلیون مترمکعب بوده که ۴ میلیون مترمکعب آن مربوط به میزان کاهش آب آبیاری در محصولات پاییزه، ۴ میلیون مترمکعب مربوط به میزان کاهش آب آبیاری در محصولات بهاره و ۲ میلیون مترمکعب نیز مربوط به میزان کاهش آب آبیاری در محصولات باغی بوده‌است.»
وی همچنین الگوی استقرار کشاورزی پایدار در سطح روستا را شامل مؤلفه‌های مدیریتی و راهبری، توانمندسازی نیروی فنی و تخصصی در دستگاه‌های دولتی و همکاری بین‌بخشی، پتانسیل نیروی انسانی توانمند، توانمندسازی منابع انسانی در بخش خصوصی و قابلیت پیاده‌سازی پروژه‌های کشاورزی پایدار، ساز‌و کار مشخص جهت پیاده‌سازی و پایش جامع آن و رویه اجرایی در قالب شرح خدمات کشاورزی پایدار و رویه پایش آب، ابعاد اقتصادی و ردپای کربن دانست و بر تجارب کسب شده و اقدامات مشترک برای پایدارسازی آن‌ها تأکید کرد.
رئیس مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی تأکید می‌کند: «برنامه‌ریزی مشترک سازمان جهاد کشاورزی و طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با همکاری فعالان در پایش و اداره کل حفاظت محیط‌زیست برای استقرار کشاورزی پایدار، جلب حمایت معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری در خصوص پایدارسازی پروژه، آگاهی‌رسانی و جلب مشارکت رئیس سازمان برنامه و بودجه استان، تدوین برنامه پیشنهادی برپایه الگو برای شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان، ارتباط با دبیرخانه شورا برای هماهنگی جهت برگزاری جلسه و ارائه برنامه پیشنهادی به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان و اهتمام به تصویب و ابلاغ آن در این راستا هستند.»
لازم به ذکر است، در سال ١٣٩٣ که وضعیت دریاچه ارومیه بحرانی بود، دولت ژاپن در تفاهمنامه‌ای اعلام آمادگی کرد تا در روند احیای این دریاچه همکاری کند. اکنون حدود هشت سال متوالی است که این همکاری ادامه دارد و در این مدت تلاش شده معیشت پایدار جوامع محلی شکل گیرد تا فشار به تالاب در مزارع کاهش یابد.
طرح‌هایی که با هدف محافظت از محیط‌زیست به اجرا در می‌آیند، می‌توانند در دراز مدت ثمرات خوبی به همراه داشته باشند، اما به این معنی نیست که ۱۰ سال مناطقی را به عنوان پایلوت انتخاب و منتظر کسب نتایج ماند تا در نقاط دیگر مورد استفاده قرار بگیرند.
