سرویس سیاست جوان آنلاین: در طول سال‌های گذشته یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های نظام جمهوری اسلامی ایران تلاش برای گسترش علم و فناوری و همچنین توسعه علوم راهبردی در داخل کشور بوده است. توسعه این علوم از آنجا که به شدت سبب افزایش امنیت کشور می‌شود و به تثبیت قدرت سیاسی می‌انجامد با تحریم‌ها و مانع تراشی‌های یکجانبه و چندجانبه قدرت‌های غربی روبه‌رو می‌شود.
به عنوان مثال امروز برنامه‌های علمی ایران در زمینه‌های گوناگون با فشار‌های بی‌مانندی چه در خرید تجهیزات و چه در تبادل دوجانبه روبه‌رو می‌شود و اغلب نیز چنین اقداماتی بهانه‌های سیاسی همچون توسعه سلاح‌های کشتار جمعی دارد. در طول سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین برنامه‌های امنیت‌ساز در حوزه فناوری توسعه بومی برنامه هسته‌ای کشورمان بوده است. برنامه‌ای که در نهایت به یکی از مجادله برانگیز‌ترین پرونده‌های بین‌المللی کشورمان تبدیل شد.
برنامه‌ای که ابتدا با وابستگی شروع شد
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رغم اینکه در سال‌های پایانی رژیم شاهنشاهی و با افزایش درآمد‌های نفتی بحث توسعه انرژی اتمی مطرح شد، اما این توسعه اغلب ماهیتی وابسته به واردات فناوری از سایر کشور‌ها داشت.
به عنوان مثال ایران برای توسعه برنامه غنی‌سازی خود متکی به سرمایه‌گذاری در تأسیسات غنی‌سازی خارج از ایران بود و در سال ۱۹۷۵ ایران ۱۰ درصد از سهام مجتمع غنی‌سازی اورانیوم به نام یورودیف را خرید که قرار بود در منطقه تریکاستن فرانسه احداث شود. این سهام بخشی از یک کنسرسیوم فرانسوی، بلژیکی، اسپانیایی و ایتالیایی بود و ایران به موجب موافقتنامه‌ای که شاه آن را امضا کرد می‌توانست به فناوری غنی‌سازی یورودیف دسترسی یابد. همچنین موافقت شد ایران مقدار مشخصی از اورانیوم غنی شده از کارخانه مذکور را که به شدت برای تولید رادیو ایزوتوپ‌های رآکتور‌های خود و عمدتاً برای استفاده های پزشکی نیاز داشت دریافت کند. با این حال پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل سیاست‌های خصمانه غرب حتی یک گرم اورانیوم غنی شده نصیب ایران نشد. در نهایت نیز ایران مجبور به فروش سهام خود در این تأسیسات به قیمتی پایین‌تر از میزان اصلی خود شد. در حوزه ساخت نیروگاه نیز تمام تلاش ایران مبتنی بر حوزه خرید آماده رآکتور‌ها از خارج از ایران بود.
در مجموع از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ قرارداد ساخت هشت نیروگاه اتمی بین سازمان انرژی اتمی و پیمانکاران خارجی به امضا رسید که مهم‌ترین آن نیروگاه اتمی بوشهر با پیمانکاران آلمانی بود که در نهایت این طرح نیز به دلیل عدم اراده شرکت‌های آلمانی برای پایان آن به جایی نرسید و ایران در نهایت مجبور شد برای تکمیل آن سراغ شرکت‌های روسی برود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با توجه به تحریم دوفاکتوی ایران در حوزه هسته‌ای، نظام جمهوری اسلامی تمام تلاش و همت خود را مصروف توسعه مستقل این صنعت با کمک حداقلی از خارج کرد. بخش اول از این برنامه در دهه ۶۰ شمسی با مجوز حضرت امام (ره) برای تکمیل کردن نیروگاه هسته‌ای بوشهر و در ادامه برای تکمیل چرخه سوخت در ایران صورت پذیرفت. از آنجا که بسیاری از شرکت‌های غربی حاضر به تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر نبودند، ایران به سمت شرکت‌های روسی برای تکمیل آن متمایل شد.
از تکمیل نیروگاه هسته‌ای تا ایجاد چرخه مستقل سوخت
اوایل سال ۱۹۸۹ با سفر هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت به روسیه، موافقتنامه همکاری هسته‌ای میان دو کشور تدوین شد و متعاقب آن در ۲۴ آگوست ۱۹۹۲ موافقتنامه کاملی از همکاری‌های هسته‌ای ایران و روسیه امضا شد. طبق این موافقتنامه روسیه مسئولیت تکمیل نیروگاه بوشهر را به عهده گرفت. روسیه مسئولیت تأمین یک رآکتور ۹۱۵ مگاواتی آب سبک مدل VVER- ۱۰۰۰ مناسب برای تولید برق و نامناسب برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای را بر عهده گرفت. در برابر آن تهران پذیرفت ۸۰ درصد از ارزش قرارداد را به صورت نقدی و ۲۰ درصد باقیمانده را غیر نقدی پرداخت نماید. همچنین ایران به سمت توسعه یک برنامه غنی‌سازی بومی حرکت کرد و بر این اساس با استفاده از ماشین‌های غنی‌سازی که به صورت مخفیانه از خارج از ایران تهیه شده بود، شروع به توسعه ساخت این ماشین‌ها در داخل کشور کرد. در کنار آن ایران یک قرارداد جدی برای توسعه یک مرکز تولید سوخت هسته‌ای با چین امضا کرد. اساساً قرارداد سال ۱۹۹۱ ایران با چین برای خرید ۱۸۰۰ کیلوگرم اورانیوم طبیعی قراردادی بسیار مهم محسوب می‌شد. اورانیوم مذکور در قالب سه محموله ۱۰۰۰ کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم، ۴۰۰ کیلوگرم تترافلوراید اورانیوم و ۴۰۰ کیلوگرم دی اکسید اورانیوم خریداری شد. علاوه بر این یک تأسیسات مهم غنی‌سازی در ایران نیز راه اندازی شد که در نطنز کار خود را آغاز کرد. در دهه ۱۹۹۰ ایران در مورد برنامه هسته‌ای خود به پیشرفتهای قابل ملاحظه‌ای رسید. در سال ۱۹۹۸ ساخت مرکز آب سنگین اراک آغاز شد و همچنین کارخانه UCF اصفهان در نزدیکی نطنز نیز جزو مراکز مهم هسته‌ای ایران به شمار می‌رفت که در حال ساخت بود.
اگرچه بعد‌ها به علت فشار‌های امریکا پرونده جدی برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران در آژانس گشوده شد و حتی ایران تحت شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفت، اما ایران تا به امروز نه تنها مقابل این فشار‌ها تسلیم نشد بلکه توانست پیشرفت در حوزه هسته‌ای را به مرز‌های تازه‌ای برساند که یکی از نمونه‌های آن توسعه ماشین‌های غنی‌سازی جدید با ظرفیت‌های بسیار بالاست. مسیری که شاید در صورت پیروز نشدن انقلاب اسلامی پیمودن آن ناممکن بود.
برنامه موشکی و فضایی ایران ثمره استقلال راهبردی
یکی دیگر از صنایع پیشرفتهای که با پیروزی انقلاب اسلامی توانست به نقطه بلوغ و افتخاری برای ایران تبدیل شود فناوری موشکی و فضایی بود. ایران تا قبل از پیروزی رژیم شاهنشاهی اساساً فاقد فناوری‌های لازم برای توسعه بخش نظامی بود و مهم‌ترین صنایع نظامی ایران وابسته به خرید‌های خارجی گسترده از کشور‌های غربی بود.
در مقابل این خرید‌ها کشور‌های غربی به خصوص امریکا به شدت مقابل انتقال هر گونه فناوری موشکی یا فضایی به ایران مقاومت می‌کردند. به عنوان مثال تلاش‌های فراوان رژیم شاهنشاهی برای خرید یک موشک بالستیک با برد ۶۰ کیلومتر عملاً با شکست مواجه شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با آغاز جنگ تحمیلی، دشمن بعثی به طرز گسترده‌ای شروع به استفاده از موشک‌های بالستیک علیه ایران کرد و کار به آنجا رسید که حتی پایتخت کشورمان نیز به شدت مورد هدف قرار گرفت. اندوه این واقعه آنچنان است که حتی با وجود گذشت بیش از ۳۰ سال از آن ماجرا رهبر معظم انقلاب اسلامی از آن با تلخی یاد می‌کنند.
بعد از این ماجرا بود که نظام جمهوری اسلامی ایران به صورت جدی توسعه برنامه موشکی خود را دنبال کرد و در مدت کوتاهی توانست با اتکا به توان داخلی خود به درجات بالایی از توسعه این برنامه دست پیدا کند. ابتدا امریکایی‌ها با تحریم شرکت‌های چینی و روسی که سابقه همکاری با ایران داشتند به دنبال مهار تهران در این زمینه بودند. با این حال این حرکت نه تنها متوقف نشد بلکه از سال ۱۹۹۸ و با آزمایش موشک سوخت مایع شهاب ۳ عملاً تل‌آویو و مهم‌ترین پایگاه‌های امریکا در تیررس توان موشکی ایران قرار گرفتند.
پس از آن نیز ایران توسعه جدی موشک‌های سوخت جامد را نیز در دستور کار خود قرار داد تا بتواند مسیر جدیدی را در این حوزه برای خود تعریف کند. استفاده از سوخت جامد در موشک‌های نسل جدید بالستیک ایرانی نه تنها این امکان را فراهم می‌کند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن این تسلیحات آماده شلیک شوند بلکه امکان اختفای طولانی‌مدت آنان را در یک نقطه فراهم می‌کند.
هم اکنون توانایی این برنامه به آن اندازه بالا رفته که یک موازنه جدید در عرصه خاورمیانه تعریف کرده و رقبای منطقه‌ای ایران در تلاش هستند تا با استفاده از حربه تحریم و میز مذاکره ایران را وادار به محدود کردن برنامه هسته‌ای خود کنند. علاوه بر این ایران توانسته است با اتکا به همین صنعت بومی و هسته‌ای خود به دستاورد‌های مهمی در حوزه فضایی نیز برسد. ایران هم اکنون تنها کشور مستقل خاورمیانه است که در حال پرتاب ماهواره در دنیاست و سایر کشور‌های مدعی همچون امارات با پرداخت مبالغ کلان به سایر کشور‌ها می‌توانند ماهواره‌های خود را در مدار قرار دهند.
دستیابی به این توان مهم و راهبردی در سایه تلاش‌های ایران به استقلال علمی و نظامی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ممکن شد و بدون این استقلال امکان دستیابی به این دستاورد‌ها امکانپذیر نبود. امید آن که نظام جمهوری اسلامی ایران در دهه جدید پیش‌روی خود بتواند به دستاورد‌های تازه‌ای برای سربلندی مردم ایران زمین دست پیدا کند.
