سرویس تاریخ جوان آنلاین: آنچه از شهید‌آیت‌الله العظمی سید‌محمد باقر صدر درباره امام خمینی رهبر کبیر انقلاب اسلامی معروف شده، جمله‌ای است که از اولین روز‌های پیروزی انقلاب از شاگردان شهیدصدر در ایران نقل شد و شهرت یافت: «ذوبوا فی‌الامام الخمینی کما ذاب هو فی الاسلام». اما این همه آنچه شهیدصدر درباره امام خمینی گفته، نیست. در نامه‌ها و نوشته‌های شهیدصدر تعابیر گوناگونی درباره انقلاب اسلامی ایران و به‌طور ویژه امام خمینی (ره) وجود دارد که بیانگر مفاهیم ارزشمندی در تاریخ انقلاب اسلامی است. شاید آنقدر حمایت شهیدصدر از امام و انقلاب برجسته و پررنگ بوده است که ظرافت‌ها و آموزه‌های این کنش تاریخی شهیدصدر که برخاسته از عمق معرفتی و فقاهتی او بوده، به‌خوبی نمایان نشده است. به مناسبت ایام سالگرد شهادت شهیدصدر، در ادامه تنها به چند نمونه از تعابیر موجود در اسناد تاریخی اشاره می‌شود.
نهضت ملت ایران به رهبرى آیت‌الله خمینى یکى از بزرگ‌ترین ذخایر و قوای تاریخ معاصر اسلام
شهید‌آیت‌الله العظمی سید‌محمد باقر صدر در آذرماه ١٣۵٧ در پیامی خطاب به ملت ایران می‌نویسد: «صادقانهترین و واقعىترین هویت یک ملت، هویتى است که آن را در عرصه جهاد و ایثار و از خودگذشتگى به نمایش مىگذارد و واضحترین و آشکارترین نمایشى که یک ملت مىتواند از هویت مبارزهاى خود به ظهور برساند، نمایشى است که ملت مسلمان ایران ارائه کرده و در نبردهاى شریف خود، هویت اسلامی‌اش را متجلى ساخته است؛ چه اینکه در تمام این حماسه‌ها بسیج مردم تحت لواى اسلام انجام مىپذیرفت و عواطف و دل‌هاى مردم بر محور اسلام متحد مىگشت و این نیروهاى معنوى و مرجعیت صالح بودند که ملت را در این مبارزه مقدس رهبرى مىکردند. ملت مسلمان ایران همواره هویت جهادى اصیل خود را نشان داده است، اما نهضت زنده و معاصر آن به رهبرى مرجع دینى حضرت آیت‌الله خمینى، به دلیل استمرار روبهرشد و حجم فداکارىها و مقاومتى که از خود بروز داده، بهترین تجلى این هویت است و ما باور داریم که این هویت جهادى مؤمنانه که ملت ایران خود را با آن شناسانده و می‌شناساند، یکى از بزرگ‌ترین ذخایر و قوایى است که اسلام در تاریخ جدید خود به دست آورده است».
سقوط امام خمینی، سقوط همه کیان دینی است!
شادی حاصل از پیروزی انقلاب در نامه‌های شخصی شهید آیت‌الله العظمی سید‌محمد‌باقر صدر نیز بازتاب یافته است. او در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی در نامه‌ای خطاب به پسرعمویش آیت‌الله مستجابی می‌نویسد: «پسرعمو جان! چقدر در این دوران به تجدید آن لحظات و دیدارهایمان احساس نیاز می‌کنم؛ در این دوران سرنوشت‌ساز از تاریخ ایران عزیز و در موج این شادی بزرگی که همه ما را غرق خود کرده است و ما همگی سرمستیم از پیروزی مردم مسلمان ایران و تحقق اهداف عظیم آن در برپایی حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی و همیاری همه نیروهای نیکوکار و علمای اعلام. بیان احساسات نسبت به این پیروزی در کلمات نمی‌گنجد؛ چراکه احساسات امتی است که از دیرباز در انتظار این فتح مبین بوده است...».
شهید آیت‌الله العظمی سید‌محمد‌باقر صدر در همان ایام در نامه دیگری خطاب به آیت‌الله مستجابی می‌نویسد: «در اواسط ماه محرم بیانیه‌ای درباره رویداد‌های ایران آماده کردیم، ولی، چون همانطور که شما هم گفتید ابزار‌ها در اختیار ما نبود، ترجیح دادیم که بیانیه را از طریق تماس تلفنی به بیت آقای خمینی در پاریس برسانیم. بیانیه را کاملاً پشت تلفن خواندیم و گفتیم که این بیانیه در اختیار شماست و می‌توانید آن را به فارسی هم ترجمه و به هر دو زبان چاپ کنید... من احساس کردم که آقای خمینی در شرایطی حساس و تعیین‌کننده قرار گرفته و باید بدون در نظر گرفتن هرگونه ویژگی شخصی و از جنبه دینی از او حمایت کرد؛ چراکه در شرایط فعلی سقوط او - خدایی نکرده - به‌معنای سقوط همه کیان دینی است».
آیت‌الله العظمى خمینى و هدایت کشور از ظلمات جهل به نور اسلام
شهید‌آیت‌الله العظمی سید‌محمد‌باقر صدر همچنین در هنگامی که امام خمینی (ره) قصد بازگشت به ایران را داشتند و بختیار فرودگاه‌های کشور را برای جلوگیری از ورود ایشان بسته بود، در پیامی اعتراضی خطاب به او می‌نویسد: «جناب آقاى دکتر بختیار، به نمایندگى از مرجعیت و علماى نجف اشرف، اقدام شما در بستن فرودگاه‌هاى کشور را در زمانى که آیت‌الله‌العظمى خمینى قصد بازگشت به ایران دارند، بهشدت محکوم مىکنم. این اقدام در حالى صورت مىپذیرد که میلیونها نفر از برادران مسلمان در ایران و سراسر جهان منتظر بازگشت ایشان هستند تا ایشان نقش رهبرى ملت را به عهده بگیرند و مسئولیت تاریخى و اسلامى عظیم خود را ایفا کنند و کشور را از ظلمات جهل و بىدینى به نور اسلام و پرتوهاى ایمان هدایت فرمایند».
همه وجود و امکانات خود را در خدمت آن وجود بزرگ و نهضت مقدس اسلامى مىگذاریم
شهید‌آیت‌الله العظمی سید‌محمد‌باقر صدر پس از ورود امام‌خمینی (ره) به ایران در ١۶ بهمن ١٣۵٧ پیام تبریکی به ایشان صادر کرده و در بخشی از آن چنین می‌گوید: «حضرت آیت‌الله العظمى الإمام المجاهد الخمینى دام‌ظله
این نامه را به حضرتعالى در یکى از حساسترین لحظات تاریخ اسلام مىنویسم تا بدین وسیله اعتماد و مباهات بىنهایت خود را نسبت به پیروزىهاى بزرگ ملت مسلمان ایران اظهار کنم؛ پیروزىهاى پىدرپى و چشمگیرى که با رهبرى خردمندانه آن حضرت صورت گرفت و برنامه نجاتبخش اسلامى را به جاى دو تمدن و ایدئولوژى متقابل شرق و غرب به بشریت عرضه داشت؛ پیروزى شکوهمندى که با همت بلند ملت مسلمان ایران به رهبرى حکیمانه آن حضرت تحقق پیدا کرد و این سرزمین اسلامى را از لوث شبح طاغوت زمان پاک کرد و شرافت و کرامت جریحهدار شده ملت مسلمان ایران را از نو احیاء و زنده کرد... در این هنگام که با امید و دعاى فراوان از درگاه الهى چشم به راه مراحل بعدى پیروزى این نهضت عظیم اسلامى هستیم، همه وجود و امکانات خود را در خدمت آن وجود بزرگ و نهضت مقدس اسلامى مىگذاریم و از خداوند متعال خواستاریم که در عمر و عزت آن حضرت بیفزاید و آرزوهاى دیرینه و بزرگ ما را در سایه مرجعیت و رهبرى آن حضرت محقق بفرماید؛ ان‌شاء‌الله».
هر‌چه توان، ظرفیت و استعداد دارید در راه این انقلاب خرج کنید
اندکی پیش از پایان سال ١٣۵٧ شهید آیت‌الله‌العظمی سید‌محمد‌باقر صدر در نامه‌ای به شاگردانش که پیش از این از عراق اخراج شده بودند، آن‌ها را به حمایت همه‌جانبه از ایران فراخوانده و به آن‌ها دستور می‌دهد که با تمام وجود در خدمت انقلاب و امام باشند: «فرزندان و عزیزانم! خداوند شما را با چشمان همواره بیدارش حفظ کند. السلام علیکم جمیعاً و رحمه الله و برکاته
این نامه را در این لحظات باعظمت براى شما مىنویسم؛ لحظاتى که اسلام به دست ملت مسلمان ایران و به رهبرى امام خمینى دام‌ظله و همکارى دیگر نیروهاى نیکوکار و علماى اعلام، به پیروزى قاطع و بىنظیرى دست یافته است؛ زمانى که رؤیا‌ها به حقیقت بدل شدند و آرزو‌ها محقق گشتند و اندیشه‌ها مانند آتشفشانى بر سر ستمگران فرود آمدند تا صورت عمل به خود گرفته و حکومت حق و اسلام را روى زمین به‌پا نمایند و اسلامى که ظالمان و استعمارگران آن را در شیشه محبوس کرده بودند، به قدرت بازوان ایرانى‌های جوانى که از مرگ نمىهراسند و خشونت طاغوتها عزمشان را سست نکرده است، این شیشه را شکسته و از آن بیرون آمده است تا زمین را زیر پاى همه ظالمان به لرزه درآورد و در دل همه مسلمانان در شرق و غرب زمین، روحى نو و امیدى تازه، بدمد. تکلیف هر یک از شما و هر کسى که بخت با او یار شده تا در سایه این تجربه اسلامى پیشگام، زندگى کند، این است که هر چه توان، ظرفیت و استعداد دارد در راه این انقلاب خرج کند؛ چراکه وقتى بنایى براى اسلام به‌پا مىشود، هزینه کردن براى آن پایانى ندارد و آنگاه که نهضتى با قدرت اسلام، پرچم مىافرازد، بذل و فداکارى حد و اندازه نمىشناسد و عملیات ساخت بناى جدید به ظرفیتهاى هرچند ناچیز همه، نیاز دارد. همچنین لازم است روشن باشد که همگى باید گرد مرجعیت امام خمینى که آرزوهاى اسلام را امروز در ایران محقق کرده است، جمع شوید و براى آن فداکارى و از منافع آن دفاع کنید و همان که آن مرجعیت خود، در هدف بزرگش ذوب شده است، شما نیز در آن ذوب شوید که مرجعیت صالح یک شخص نیست، بلکه یک هدف و راه است و هر مرجعیتى که این هدف و راه را محقق کند، همان مرجعیت صالح است که باید با اخلاص کامل، براى آن کار کرد. میدان و عرصه مرجعیت در ایران باید از هر چیزى که مىتواند مرجعیت حکیمانه رهبرى را تضعیف کند یا نقشى در حراست از آن نداشته باشد، دور بماند».
در این حوادث ایمان ملت به رهبری حکیمانه شما بیشتر می‌گردد
در ١٢اردیبهشت ١٣۵٨ آیت‌الله مطهری به شهادت رسید. شهید آیت‌الله العظمی سید‌محمد‌باقر صدر که از هر فرصتی برای ابراز حمایت از انقلاب بهره می‌گرفت به این مناسبت اولین ـ و به بنا بر برخی منابع تاریخی تنها ـ مراسم ختم برای این اندیشمند بزرگ را در نجف اشرف برگزار کرد. در این ایام شهیدصدر مرحوم آیت‌الله سید‌محمود هاشمی شاهرودی را به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار خود به ایران فرستاده و به او اجازه داده بود که در صورت لزوم، هر پیام یا تلگرامی که صلاح دانست، از طرف شهیدصدر صادر کند. آیت‌الله شاهرودی نیز بلافاصله پس از ترور شهید مطهری پیامی صادر می‌کند که وقتی متن آن به اطلاع شهیدصدر می‌رسد، می‌گوید: «سید محمود بسیار کار خوبی کرده است». متن آن پیام نیز که خطاب به امام خمینی صادر شده، به این شرح است: «اقدامات تجاوزکارانه مستمری را که نسبت به چهره‌های برجسته این شجره مبارک و قله‌های فکری و علمی انقلاب اسلامی ظفرمند شما شده را شدیداً محکوم و تأکید می‌کنیم که حاصل این حوادث چیزی جز این نیست که ایمان ملت مسلمان ایران عزیز به اسلام و به رهبری حکیمانه شما بیشتر می‌گردد و پایبندی‌شان به راه خداوند متعال فزونی می‌گیرد. خداوند ما را به دوام عمر شریف شما بهره‌مند گرداند و دیگر شما را به داغ فرزندان عزیز و مجاهدتان ننشاند. والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته. النجف الأشرف- محمّد باقر الصدر»
نور اسلام بار دیگر به دست شما تابیدن گرفته است
امام خمینى (ره) در اوایل خرداد ١٣۵٨ به دلیل شایعاتى که درباره تصمیم شهید‌آیت‌الله العظمی سید‌محمد‌باقر صدر براى خروج از نجف، به وجود آمده بود، تلگرامى به شهیدصدر فرستاد. شهیدصدر نیز به‌رغم همه خطرات و تهدیداتی که از جانب حزب بعث برای او وجود داشت در پاسخ به امام نوشت: «محضر امام مجاهد، حضرت آیت‌الله العظمى سید‌روح‌الله خمینى دام‌ظله
تلگرام کریمانه شما را که تجلىگر پدرى و عنایت معنوى شما نسبت به نجف اشرف بود، دریافت نمودم. این شهر از لحظه جدایى از شما در فضاى پیروزىهاى بزرگ‌تان زندگى می‌کند. من از رهنمود شریف شما نفحهاى روحانى مىگیرم و همچنین به عمق مسئولیت حفظ کیان علمى نجف اشرف پیمىبرم. مایلم به این مناسبت سلام و تحیت میلیونها نفر از مسلمانان و مؤمنان عراق عزیزمان را به اطلاعتان برسانم؛ اینان که در نور اسلام که بار دیگر به‌دست شما تابیدن گرفته است، پرتوى هدایتگر براى تمام جهان یافته‌اند و نیز نیرویى معنوى براى درهمکوبیدن استعمارگران کافر و به‌طور خاص استعمار امریکایى و آزادسازى تمام جهان از همه انواع جنایتهاى آن و در رأس همه آن‌ها جنایت اشغال سرزمین مقدسمان فلسطین. از خداوند متعال مسئلت مىکنم که ما را به بقاى وجود گرانبهاى شما بهره‌مند فرماید. والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته».
امام‌خمینى، رهبر بزرگ جهان اسلام
در چهارم خرداد‌ماه نیز شهیدصدر در واکنش به ترور آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، پیامی صادر کرد: «سوء‌قصد جنایت‌بار به آن مجاهد نستوه و آن عزیزى که زندگانی‌اش با مبارزه علیه طاغوتیان عجین گشته، باعث تأثر بیش از حد اینجانب شد. مى‌دانم که روحیه انقلابی آن رزمنده عزیز را هیچ نیرویى نمى‌تواند بشکند و بندگان صالح خدا که با تمام نیرو در راه خدا قدم برداشته‌اند و دل به او بسته‌اند از هیچ خطر و رنجى ابا ندارند. من وجود چنین روحانیت والایی را به آن مجاهد روحانى عزیز و فرزند گرانقدر رهبر بزرگ جهان اسلام امام‌خمینى تبریک گفته، سلامت و بقاى آن جناب را از خداوند متعال مسئلت دارم».
همه ظرفیتها در چارچوب رهبرى حکیمانه امام‌خمینى ریخته شود
شهید‌آیت‌الله العظمی سید‌محمد‌باقر صدر در اواسط خرداد ١٣۵٨ و در واکنش به جنجال‌های قومگرایى که رژیم عراق، اندکى پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران در منطقه خوزستان به‌پا کرده بود، پیامی به ایرانیان عرب‌زبان ساکن خوزستان نوشته و در آن‌ها را به گردآمدن حول محور امام خمینی فراخواند: «ملت عزیز مسلمان و مجاهد عرب ایران! السلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته.
اما بعد؛ من به نام اسلام با شما سخن مىگویم و شما- و همه مردم بزرگ ایران- را به این فرامىخوانم که روح برادرى اسلامى را متجلى کنید؛ روحیهاى که در تاریخ اسلام بهترین الگوى همبستگى و همکارى را در جامعه پرهیزکاران محقق کرد؛ جامعهاى که در آن هیچ مسلمانى بر دیگرى برترى و فضلى نداشت، مگر به تقوا؛ جامعه عمار بن یاسر و سلمان فارسى و صهیب رومى و بلال حبشى؛ جامعه دلهایى آباد از اندیشه و ایمان و فراتر از همه حد و مرزهاى زمینى و دل‌هاى باز و گشایش یافته به نام اسلام و رسالت آسمان. پس باید همه دلها متحد گردد و همه ظرفیتها ذوب شده و در چارچوب رهبرى حکیمانه امام خمینى و در راه برپایى جامعه اسلامى عظیمى که مشعل قرآن کریم را به همه جهان خواهد برد، ریخته شود».
شما منار و مشعل اسلام هستید و عطای شما براى مسلمانان در طول تاریخ الگوى عظیم مجاهدان خواهد ماند
پس از تشدید فشار‌های حزب بعث به شهید‌آیت‌الله‌العظمی سید محمدباقر صدر، امام خمینی (ره) تلگرام دیگری برای ایشان فرستاد که شهیدصدر آن را از رادیو شنید. شهیدصدر امکان پاسخ از طریق تلگراف را نداشت، از این‌رو در اولین تماسی که از ایران توسط خبرنگار روزنامه «جمهورى اسلامى» با ایشان گرفته شد، به پیام امام پاسخ داد: «محضر امام مجاهد حضرت آیت‌الله العظمى سید روح‌الله خمینى دام‌ظله
تلگرام شما را که تفقد پدرانهاى از من بود، شنیدم، ولى، چون کنج خانه افتادهام و نه مىتوانم کسى را ببینم و نه کسى مىتواند مرا ببیند، نمىتوانم از طریق تلگراف پاسخ شما را ارسال کنم و ازاین‌رو تنها چیزى که از دستم برمىآید این است که از خداوند متعال مسئلت کنم که شما را که منار و مشعل اسلام هستید حفظ فرماید و دین حنیف را به مرجعیت پیشروى شما محفوظ بدارد. همچنین از خداوند متعال مىخواهم سختىهایى را که در راه او متحمل می‌شویم از ما بپذیرد و به ما توفیق حفظ عقیده و آرمانهاى والاى امت را بدهد؛ چراکه حیات هر انسانى تنها به همان اندازهاى است که از وجود و زندگى و افکارش به امت مىبخشد و شما از وجود و حیات و فکرتان آنچنان عطایى براى مسلمانان داشتید که در طول تاریخ الگوى عظیم مجاهدان خواهد ماند. والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته».
ایران هسته اولیه حکومت بزرگ اسلام است
آنچه گذشت بخشی از تعابیر شهیدصدر در اسناد مکتوب است. شهیدصدر در کتاب اسلام راهبر زندگی که آن را اساساً برای جمهوری اسلامی ایران نوشته، به تحلیلی جامع از نقش انقلاب ایران در تاریخ معاصر اسلام و نیز رهبری امام‌خمینی پرداخته است. افزون بر این در خاطرات و گفته‌های شفاهی که از شهید صدر نقل شده است نیز، تعابیر بسیار بلندی درباره انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی نقل شده است. یکی از معروف‌ترین این تعابیر که چند تن از شاگردان شهیدصدر در مجالس مختلف از او شنیده‌اند، این عبارت مشهور است که «اگر امام خمینی به من دستور بدهد که به روستایی در ایران بروم و در آن فعالیت کنم، ذره‌ای درنگ نمی‌کنم». اینگونه عبارات بسیار فراوان است که گردآوری آن‌ها نیاز به پژوهشی مفصل دارد. در پایان به یک عبارت از گفت‌وگوی شهید صدر با سید‌حسن شبر بسنده می‌کنیم: «امام‌خمینی حفظه‌الله هیبت استعمار جهانی را درهم شکسته است و بعد از انقلاب امام، دیگر کشور‌هایی که خود را ابرقدرت می‌دانستند، ابرقدرت نخواهند ماند. پس از این ابرقدرت، حکومتی است که اسلام به پا خواهد کرد و ایران هسته اولیه این حکومت را شکل می‌دهد».
*برای مطالعه اسناد ر. ک: احمد ابوزید العاملی؛ محمدباقر الصدر، السیره و المسیره فی حقائق و وثائق، ج۴و۵.
