کد خبر: 997554
تاریخ انتشار: ۲۰ فروردين ۱۳۹۹ - ۰۲:۴۵
نظری و گذری بر اثر «زندگینامه سیاسی دکتر منوچهر اقبال»
محمدرضا کائينی
سرویس تاریخ جوان آنلاین: نام خاندان اقبال و به ویژه منوچهر اقبال در دوران پهلوی‌ها، از سوژه‌های در خور تأمل به شمار می‌رود. با این همه کارکرد این خاندان و به‌ویژه چهره شاخص آنان، کمتر مورد توجه پژوهندگان تاریخ معاصر قرار گرفته است. اثری که هم‌اینک در معرفی آن سخن می‌رود، به بازخوانی و تحلیل «زندگینامه سیاسی دکتر منوچهر اقبال» اختصاص یافته و مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نیز آن را منتشر ساخته است. مظفر شاهدی مؤلف این اثر در دیباچه خویش بر آن، در تبیین و تحلیل سوژه این پژوهش چنین آورده است: «همان‌گونه که از عنوان کتاب برمی‌آید، کتاب حاضر به بررسی و تحلیل تاریخی زندگی و حیات، عمدتاً سیاسی دکتر منوچهر اقبال پرداخته است. دکتر منوچهر اقبال، فرزند حاجی میرزا ابوتراب اقبال التولیه (مقبل‌السلطنه)، در سال ۱۲۸۷ ش، در مشهد متولد شد و در ۴ آذر ۱۳۵۶، در تهران درگذشت. خاندان اقبال پیشینه چندانی در تاریخ ایران ندارد و اقبال‌ها در زمره خانواده‌هایی قرار می‌گیرند که همزمان با کودتای ۱۲۹۹ و از قبل قدرت‌یابی رضاشاه و سلسله پهلوی در عرصه سیاسی - اجتماعی ایران شکل می‌گیرند و خودی نشان می‌دهند، اثر پیش‌رو قصد دارد به این پرسش اساسی پاسخ دهد که: روند شکل‌گیری و سپس پایداری و تحکیم موقعیت خاندان اقبال و به‌طور مشخص شخص دکتر منوچهر اقبال (نخست‌وزیر ایران ۱۳۳۶- ۱۳۳۹ ش) بر چه پایه و بنیان‌هایی استوار بوده است؟ و نیز رجال نقش‌آفرین این خانواده در تحولات سیاسی-اجتماعی ایران در عصر پهلوی چگونه و به چه اندازه مؤثر واقع شده‌اند؟ در واقع با توجه به آنکه اقبال‌ها و بیش از همه منوچهر اقبال در مواردی چون: تصمیم‌سازی‌های نفتی، افزودن به نفوذ روز‌افزون امریکا و انگلیس در جریان سیاستگذاری‌ها، تشکیل مجلس مؤسسان، جریان‌سازی در غالب احزاب سیاسی، تغییر پاره‌ای از مفاد قانون اساسی، ایجاد سلطه امنیتی- حکومتی بر مراکز آموزش عالی و موارد پر‌شمار دیگر، نقش بسیار مؤثری در حاکمیت پهلوی داشته‌اند. اثر حاضر در‌صدد آن بر آمده تا با ارائه اسناد و منابع معتبر تاریخی و در قالب ۹ فصل مجزا که ارتباط تنگاتنگی هم با یکدیگر خواهد داشت، پیشینه و کارنامه سیاسی - اجتماعی و اداری خاندان اقبال (به‌طور کلی و مجمل) و شخص دکتر منوچهر اقبال (به‌طور خاص و مفصل) را مورد تجزیه و تحلیل تاریخی قرار دهد و بدین طریق ضمن پاسخ به بعضی شبهات تاریخی و معلوم گشتن زوایای تاریک و ماهیت بسیاری از جریانات سیاسی- اجتماعی در عصر پهلوی دوم، زیان‌های ناشی از ده‌ها سال عملکرد سیاسی- اداری این خاندان را نیز بر مردم ایران معلوم گرداند».

اثر مورد معرفی جامع و مطول است و همین نیز آن را خواندنی‌تر ساخته است. تنها مروری بر فهرست مطالب این تحقیق نشان می‌دهد که خواننده پس از مطالعه آن، تا چه حد از مطالب مرتبط با تاریخ معاصر ایران عموماً و خاندان اقبال خصوصاً، دستی پر خواهد یافت: «افول مشروطیت پیش‌گفتار مقدمه فصل اول: پیشینه خانوادگی و روند شکل‌گیری شخصیت سیاسی- اداری دکتر منوچهر اقبال تا پایان دوره حکومت رضاشاه - پبشینه خانوادگی - حاجی میرزا ابوتراب - بازماندگان میرزا ابوتراب مقبل‌السلطنه - زندگی و فعالیت‌های دکتر منوچهر اقبال تا پایان دوره سلطنت رضاشاه (۱۲۸۷- ۱۳۲۰ ش) - تولد و تحصیلات - خدمت نظام وظیفه سربازی - خدمات اداری- پزشکی دکتر اقبال در دوره رضاشاه (۱۳۱۴- ۱۳۲۰ ش) فصل دوم: زندگی سیاسی دکتر اقبال در هفت ساله نخست سلطنت محمدرضاشاه - معاونت وزارت بهداری (۱۷ مرداد ۱۳۲۱- ۱۰ شهریور ۱۳۲۳) - کفالت وزارت بهداری در کابینه محمد ساعد مراغه‌ای (۱۱ شهریور ۱۳۲۳- ۱۸ آبان ۱۳۲۳) - وزارت بهداری در کابینه‌های پنج‌گانه قوام (بهمن ۱۳۲۴- آذر ۱۳۲۶) - کابینه اول - کابینه دوم - کابینه سوم - کابینه چهارم - کابینه پنجم فصل سوم: فعالیت‌های فرهنگی و مناصب اداری- سیاسی دکتر اقبال (از سال ۱۳۲۶ تا پایان دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق) - تدریس در دانشگاه - وزیر فرهنگ در کابینه عبدالحسین هژیر ۱- تعلیمات دینی در مدارس ابتدایی ۲- تز جدایی سیاست از فرهنگ ۳- قانون تحدید مطبوعات - دکتر اقبال در کابینه‌های ساعد مراغه‌ای - دکتر اقبال در کابینه نخست ساعد ۱- دکتر اقبال در وزارت راه ۲- دکتر اقبال وزیر بهداری ۳- دکتر اقبال وزیر فرهنگ ۴- دکتر اقبال وزیر کشور در کابینه ساعد - واقعه سوءقصد به شاه در دانشگاه تهران - برقراری حکومت نظامی و گسترش خفقان - حضور دکتر اقبال وزیر کشور در مجلس شورای ملی و غیرقانونی شدن فعالیت حزب توده - دستگیری آیت‌الله کاشانی - تداوم اختناق و مقدمات تشکیل مجلس مؤسسان - انتخابات مجلسین شورای ملی و سنا ۵- دکتر اقبال در وزارت راه ۶- حضور مجدد دکتر اقبال در وزارت راه کابینه ساعد - دکتر اقبال در کابینه منصورالملک - دکتر اقبال مشمول طرح بند (ج) تصفیه کارمندان دولت - دکتر اقبال استاندار آذربایجان و رئیس دانشگاه تبریز - گزارش از فعالیت‌های دکتر اقبال از شهریور ۱۳۳۰ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ فصل چهارم: زندگی سیاسی- اداری دکتر منوچهر اقبال از سال ۱۳۳۲ تا آغاز سال ۱۳۳۶، ۱-دکتر اقبال در مجلس سنا ۲- دکتر اقبال رئیس دانشگاه تهران - بازگشت استادان اخراجی - خفقان سیاسی دانشگاه - مخالفت با دولت زاهدی - اقدامات رفاهی، عمرانی، تحصیلی و تشریفاتی - اقدامات عمرانی - مسافرت به امریکا - مقالات و نوشته‌های دکتر اقبال پیرامون دانشگاه و دانشگاهیان - ریاست دانشکده پزشکی - پایان ریاست دکتر اقبال بر دانشگاه تهران ۳-دکتر اقبال وزیر دربار شاهنشاهی فصل پنجم: دوران نخست‌وزیری دکتر منوچهر اقبال (۱۳۳۶- ۱۳۳۹ ش) - روند و دلایل نخست‌وزیری - دکتر اقبال نخست‌وزیری فرمانبردار - روابط دکتر اقبال نخست‌وزیر با مجلس شورای ملی - لوایح انقلابی دولت دکتر اقبال - قرارداد‌های نفتی جدید - تشکیل و آغاز فعالیت ساواک – سیاست‌های فرهنگی دولت دکتر اقبال - پیمان بغداد (سنتو بعدی) - مسئله بحرین - روابط ایران و عراق - روابط ایران و اسرائیل - روابط با امریکا - روابط با شوروی - برکناری ابتهاج از ریاست سازمان برنامه - کودتای سرلشکر ولی‌الله قرنی - مخالفان سیاسی - مخالفت علما و روحانیون - اوضاع اقتصادی- تجاری و معیشتی - بحران مدیریت و فساد اداری - بازی دموکراسی - انتخابات حزبی تابستان ۱۳۳۹ ش - پایان دوران نخست‌وزیری دکتر اقبال فصل ششم: مروری بر زندگی و فعالیت‌های سیاسی دکتر اقبال از شهریور ۱۳۳۹ تا آبان ۱۳۴۲ - تداوم انتخابات - دکتر اقبال و بحران در حزب ملیون - تداوم بحران و خروج فرارگونه دکتر اقبال از کشور - حزب ملیون دکتر اقبال در سراشیبی سقوط - دکتر اقبال در خارج از کشور (۱۳۲۰- ۱۳۴۲ ش) فصل هفتم: دکتر اقبال مدیر‌عامل شرکت ملی نفت ایران (۱۳۴۲- ۱۳۵۶ ش) - مدیریت بر شرکت ملی نفت ایران - دکتر اقبال در عرصه تصمیم‌سازی‌های نفتی فصل هشتم: پرده‌هایی دیگر از زندگی و فعالیت‌های دکتر اقبال - دکتر اقبال و شاه – نشان‌های افتخار - همسر و دختران دکتر اقبال - جمعیت یاران - طرح ترور دکتر اقبال - دکتر اقبال و حسنعلی منصور - دکتر اقبال و امیرعباس هویدا - دکتر اقبال و حزب ایران نوین - تلاش دکتر اقبال جهت انتصاب به وزارت دربار - روابط دکتر اقبال با رجالی دیگر - حمایت دکتر اقبال از حزب رستاخیز - عضویت دکتر اقبال در انجمن‌ها، مؤسسات و بنگاه‌های مختلف - اتهام طرفداری دکتر اقبال از سیاست بریتانیا در ایران - دکتر اقبال و فراماسونری - پایان عمر دکتر منوچهر اقبال»
نظر شما
جوان آنلاين از انتشار هر گونه پيام حاوي تهمت، افترا، اظهارات غير مرتبط ، فحش، ناسزا و... معذور است
تعداد کارکتر های مجاز ( 200 )
پربازدید ها
پیشنهاد سردبیر
آخرین اخبار