جوان آنلاین: به گفته راضیه میرعلیملک، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده و استاد حوزه و دانشگاه، صبر، مدیریت بحران و معنویت سه رکن اصلی تابآوری زنان ایرانی هستند که نه تنها به حفظ سلامت روان خانواده کمک میکنند، بلکه به کاهش فشارهای اجتماعی و تقویت استحکام خانوادهها نیز منجر میشوند. متن گفتوگو با وی در ادامه میآید.
به نظر شما زنان ایرانی چه ویژگیهایی دارند که خانواده را تابآور نگه میدارند و روحیه تابآوری زنان ایرانی چگونه باعث کاهش فشارهای روانی و اجتماعی خانوادهها شده است؟
یکی از ویژگیهای برجسته زنان ایرانی صبر و استقامت است. در طول تاریخ، از دوره قاجار و پهلوی تا دوران معاصر، زنان ایرانی با صبر و مقاومت خود در مواجهه با مشکلات خانواده و جامعه نقش کلیدی ایفا کردهاند. نمونههای تاریخی متعدد، از مادران شهدا تا زنانی که در سختترین شرایط مانند جانباختن فرزندان خود آرامش خود را حفظ کردند، نشان میدهد که تابآوری زنان ایرانی در زندگی روزمره و بحرانهای اجتماعی و تاریخی تبلور یافته است. در خانواده، آرامش مادر تأثیر مستقیم بر آرامش روانی کل اعضا دارد. مادری که قادر باشد خود را مدیریت کند و در بحرانهای اقتصادی، بیماری یا فشارهای اجتماعی رفتار متعادل داشته باشد، علاوه بر حفظ سلامت روان خود، محیط خانواده را نیز پایدار نگه میدارد. این مدیریت بحران، در سطح گستردهتر، به کاهش فشارهای روانی و اجتماعی در جامعه کمک میکند، زیرا خانواده بهعنوان کوچکترین نهاد اجتماعی نقش الگویی دارد.
یکی دیگر از عوامل مهم تابآوری زنان ایرانی، ایمان و معنویت است. پژوهشها نشان دادهاند باورهای دینی و معنوی، منبع بزرگی برای استقامت و تحمل سختیها هستند. زنانی که صبر و استقامت خود را از ایمان و باورهای قلبی خود میگیرند، میتوانند در برابر مشکلات زندگی مقاومت کنند و تجربه سختیها را با آرامش و امید پشت سر بگذارند. صبر، مدیریت بحران و معنویت سه رکن اصلی تابآوری زنان ایرانی هستند که نه تنها به حفظ سلامت روان خانواده کمک میکنند، بلکه به کاهش فشارهای اجتماعی و تقویت استحکام خانوادهها نیز منجر میشوند.
نقش تربیتی مادران در شکلدهی شخصیت «تابآور» از منظر روانشناسی چیست؟
از منظر روانشناسی، مادران بهعنوان الگوهای واقعی و مؤثر در رفتار و کنشهای فرزندان شناخته میشوند. ویژگیهای شخصیتی و رفتارهای مادر به طور مستقیم بر تابآوری فرزندان تأثیر میگذارد. مادری که افسرده، مضطرب یا وسواسی است، ممکن است بخشی از این فشارها و اختلالات روانی را به فرزندان منتقل کند و آنها درگیر تنشهای روانی شوند، اما برعکس، مادری که خودشناسی و خودباوری دارد، ابعاد مثبت شخصیتی خود را تقویت کرده و در عمل نشان میدهد چگونه با مشکلات و بحرانها مواجه شود، فرزندان او تابآوری بالاتری خواهند داشت. وقتی کودک ببیند مادر در مواجهه با بحرانها استقامت، صبر و مدیریت درست دارد، ناخودآگاه این رفتارها را الگو قرار میدهد و یاد میگیرد چگونه در زندگی با چالشها برخورد کند. به بیان دیگر، مدیریت بحران، خودکنترلی و تصمیمگیری درست مادر، الگوی عملی و ملموسی است که شخصیت تابآور فرزندان را شکل میدهد.
چه ویژگیهایی در تربیت فرزندان باعث مقاوم شدن خانواده در برابر بحرانها میشود؟
از منظر روانشناسی، پرورش فرزندان تابآور و مقاوم مستلزم ایجاد فرصت تجربه و مواجهه با چالشها و اشتباهات کوچک است. در دوران کودکی و نوجوانی، اجازه دادن به فرزند برای تجربه شکستهای محدود و کنترلشده، مانند نمره پایین گرفتن در یک آزمایش مدرسه یا عدمموفقیت در یک فعالیت، به او کمک میکند سطح تحمل و تابآوری خود را افزایش دهد. ویژگی مهم دیگر، ایجاد اعتمادبهنفس واقعی و متعادل است. خانواده نقش کلیدی در تقویت اعتمادبهنفس فرزند دارد، به او جسارت شروع دوباره پس از شکست را میدهد و مهارتهای خودکنترلی، تمرکز و توجه به جزئیات را تقویت میکند. چنین تربیتی باعث میشود کودک یاد بگیرد ناکامی پایان مسیر نیست و با تلاش و تمرین میتواند موفقیتهای بیشتری کسب کند.
خانوادههای مقاوم با خانوادههای شکننده در برابر بحران چه تفاوتی دارند؟
یکی از ویژگیهای کلیدی خانوادههای مقاوم ثبات نقشها همراه با انعطافپذیری است. نقش مادر، پدر و فرزند مشخص است، اما در مواقع بحرانی امکان تغییر و جابهجایی وظایف وجود دارد. برای مثال، اگر مادر بیمار شود، پدر یا فرزندان با کمک به وظایف او، نقشهای جدیدی برعهده میگیرند. در خانوادههای شکننده، اعضا بیشتر به منافع و راحتی شخصی خود میاندیشند و همکاری و انعطاف وجود ندارد. در خانوادههای مقاوم، اعضا با همفکری و گفتوگو مشکلات را مدیریت میکنند. آنها نگرانیها و ترسهای خود را بیان میکنند، راهکارهای ممکن را بررسی و تصمیم جمعی میگیرند. برعکس، در خانوادههای شکننده ارتباط و انسجام وجود ندارد، هر کس مسیر خود را میرود و به تعامل سازنده نمیپردازد. ویژگی دیگر خانوادههای مقاوم، همراهی، همدلی و مثبتاندیشی در بحران است. آنها تلاش میکنند هیجانات خود و دیگر اعضا را مدیریت کنند و اضطراب را منتقل نکنند. در خانوادههای شکننده، استرس و ناامیدی غالب است و اعضا همدیگر را درگیر مشکلات میکنند. در مجموع، مدیریت هیجانات، همفکری، انعطافپذیری و همکاری اعضا، شاخصهای اصلی خانوادههای مقاوم در مواجهه با بحران هستند و این خانوادهها در حل مشکلات موفقتر از خانوادههای شکننده عمل میکنند.
چگونه تابآوری زنان ایرانی بر انسجام اجتماعی، امنیت روانی خانوادهها و پایداری جامعه تأثیر گذاشته است؟
یک زن ایرانی، به عنوان بخشی از جامعه که نیمی از جمعیت را تشکیل میدهد و بر نیم دیگر نیز تأثیرگذار است، نقشهای متعددی در خانواده و اجتماع دارد. او در هر نقشی که حضور داردمیتواند مسائل مختلف را مدیریت کند و تأثیرات مهمی بر خانواده و جامعه داشته باشد. در سطح خانواده، زنان تابآور با ایجاد ارتباطگیری مؤثر و همدلی با اعضای خانواده، ارائه راهکارهای متنوع برای مشکلات اقتصادی و اجتماعی و مدیریت فشارهای روانی، میتوانند آرامش و ثبات روانی خانواده را حفظ کنند. برای مثال، اگر خانواده دچار مشکلات اقتصادی شود، زن میتواند با راهاندازی کسب و کارهای خانگی، مدیریت هزینهها و برنامهریزی هوشمندانه، هم از منابع موجود بهره ببرد و هم آرامش خانواده را حفظ کند. در سطح جامعه، زنان تابآور قادرند با ایجاد گروههای حمایتی، هدایت افکار و منابع و تعامل با خیرین و نهادهای اجتماعی، تأثیر قابل توجهی بر پایداری و انسجام اجتماعی داشته باشند. نمونههای تاریخی این نقش، مانند حضور فعال زنان در جنگ ۱۲روزه، نشان میدهد زنان میتوانند با هدایت و مدیریت گروههای مختلف، ارائه کمکهای مالی و اجتماعی و ایجاد شبکههای حمایتی، نقش مؤثری در کاهش فشارهای اجتماعی و تقویت همبستگی جامعه ایفا کنند، بنابراین وقتی زن به خودباوری و درک اثرگذاری خود برسد و بداند که میتواند نه تنها خانواده، بلکه جامعه را نیز تحت تأثیر مثبت قرار دهد، تابآوری او به انسجام خانواده، کاهش فشار روانی اعضا و پایداری جامعه منجر میشود. توانمندی زنان تابآور باعث میشود خانوادهها با آرامش بیشتری بحرانها را پشت سر بگذارند و جامعه نیز در مواجهه با مشکلات اجتماعی و اقتصادی مقاومتر عمل کند؛ و سخن پایانی؟
برای افزایش سطح تابآوری در بین زنان و ارتباط آن با انسجام اجتماعی، چند محور مهم وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. اول، افزایش آگاهی زنان در حوزه تابآوری و مسائل روانی است. باید به زنان کمک کنیم تا بتوانند نسبت به بحرانها و فشارهای زندگی رویکرد مناسب و مؤثر اتخاذ کنند. دوم، استفاده از زنان موفق و مقاوم به عنوان الگو. زنانی که توانستهاند در شرایط سخت، خانواده خود را حفظ کنند، فرزندان خود را تقدیم انقلاب یا نظام کردهاند یا در برهههای اقتصادی دشوار خانواده را از تلاطم نجات دادهاند، میتوانند نمونههای واقعی قدرت تابآوری باشند. سوم، توجه جامعه به نقش زنان و ارزشگذاری بر فعالیتهای آنها. زنان باید احساس کنند که قشر مهم و اثرگذار جامعه هستند و عملکردشان در خانواده و اجتماع مورد توجه و احترام است. چهارم، آموزش صحیح نقشهای جنسیتی در چارچوب دینی و اخلاقی. باید زنان با رویکردهای واقعی اسلام در حوزه نقشهای جنسیتی آشنا شوند، نه با افراط یا تفریط و نگاههای تکبعدی. این آموزش کمک میکند که زنان بدانند برای چه نقشهایی آفریده شدهاند و باید در چه حوزههایی تمرکز کنند. پنجم، تأکید بر نقشهای اجتماعی و سیاسی زنان است. الگویی که معرفی میشود نباید تنها محدود به نقش سنتی یا خانوادگی باشد. زنان میتوانند در کنار مادری و تربیت فرزندان، نقشهای اجتماعی و سیاسی مؤثر نیز داشته باشند و این نقشها با یکدیگر همپوشانی مثبت ایجاد کنند.
