جوان آنلاین: در دهه ۴۰ و با مستقل‌شدن دهقانان، کشاورزان برای تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی شروع به حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز کردند، اما ادامه این روند رو به رشد برای استفاده از آب‌های زیرزمینی سبب بروز مشکلات زیادی برای دریاچه ارومیه و حتی کشاورزی آذربایجان‌غربی و شرقی شد. بر همین اساس در دهه ۹۰ که حال دریاچه رو به وخامت گذاشت، اعلام شد کنترل و کاهش برداشت از منابع آبی سطحی و زیرزمینی حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از راهکار‌های مصوب ستاد احیای این دریاچه برای جلوگیری از خشک‌شدن آن است و انسداد چاه‌های غیرمجاز به عنوان یکی از اقدامات صورت گرفته از سوی سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی در دستور کار قرار گرفت. اما حالا با گذشت سال‌ها از این مصوبه هنوز هم مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی چاه‌ها و برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی را مشکل اصلی می‌داند. موضوعی که نشان می‌دهد، در این مدت کار اساسی برای از رده خارج کردن این خوناشام‌های زمین صورت نگرفته است.
آب‌های زیرزمینی یکی از بزرگ‌ترین منابع تأمین آب‌های آشامیدنی در کشور به شمار می‌آیند. با این حال در سال ۲۰۰۵ میلادی، ایران رتبه‌سوم برداشت بیش از حد از منابع زیرزمینی را به خود اختصاص داد. برداشت بی‌رویه آب از طریق چاه‌های مجاز و غیرمجاز طی سال‌های اخیر سبب افت سطح سفره‌های زیرزمینی شده و آنها را با خطر نابودی و آلودگی مواجه کرده است.
به اعتقاد کارشناسان کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی و افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز به‌مراتب بحرانی مهم‌تر از وضعیت خود دریاچه ارومیه است به‌طوری‌که ادامه بی‌توجهی به جلوگیری از این اقدام سبب کاهش ذخایر آبی و فرونشست زمین می‌شود.
از میانه‌های دهه ۹۰ بود که اعلام شد، کاهش برداشت از منابع آبی زیرزمینی حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از راهکار‌های مصوب ستاد احیای این دریاچه است که به اذعان مسئولان و کارشناسان، ظاهراً ارتباط زیادی با شکل‌گیری بحران این اکوسیستم داشته و باید به صورت اضطراری عملیاتی شود.
آماری برای خوش بودن دل‌ها
سال ۹۷ بود که مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفته بود: «روند انسداد چاه‌های غیرمجاز در آذربایجان‌غربی افزایش یافته و از تعداد ۱۷۷ حلقه چاه غیرمجاز در سال ۹۳ به ۵۸۸ حلقه انسداد در سال ۹۴، رسیده و هزارو ۵۴۰ حلقه چاه نیز در سال ۹۵ و هزارو ۵۹۴ حلقه نیز در سال ۹۶ مسدود شده که عمده آن در محدوده آبریز دریاچه ارومیه صورت گرفته است.
این مسئول تأکید کرده بود: «سالانه حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از طریق چاه‌های غیرمجاز در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه برای مصارف کشاورزی برداشت می‌شود و بیشترین حجم نیز در شهرستان‌های ارومیه و میاندوآب است.»
در آن روز چنین استنباط می‌شد که چاه‌های غیرمجاز و حتی مجاز‌هایی که بی‌رویه درحال مکیدن آب منابع زیرزمینی هستند در استان‌های آذربایجان‌غربی و شرقی، یکی پس از دیگری مسدود خواهد شد، اما حالا و در شرایطی که دریاچه ارومیه کاملاً خشکیده است، دوباره همان حرف‌های تکراری به گوش می‌رسد و بیانگر بی‌توجهی بسیاری از مسئولان به این امر است.
بارگذاری‌های غلط و توسعه بدون برنامه
امروز آذربایجان‌شرقی که بخشی از دریاچه ارومیه را در دل خود جای داده با نگرانی نظاره‌گر خشک شدن این اکوسیستم است و حالا مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای این استان با بیان اینکه تنها ۲۰ تا ۳۰درصد بحران دریاچه ناشی از سدسازی است، گفته: «بخش عمده مشکلات که نزدیک به ۷۰درصد است مربوط به برداشت‌های بی‌رویه و کنترل‌نشده از رودخانه‌ها و سفره‌های زیرزمینی است که موجب تخریب منابع آب پایدار شده است.»
یوسف غفارزاده با اشاره به نقش برداشت‌های بی‌رویه آب و ضعف نظارت در بحران دریاچه ارومیه، تأکید کرد: «بخش عمده مشکلات کنونی ناشی از بارگذاری‌های غلط و توسعه بدون برنامه در حوزه آب و کشاورزی است.»
به گفته این مسئول، هم اکنون از میان ۶۵۰هزار حلقه چاه کشور، بیش از ۲۰۰هزار حلقه غیرمجازند، همین چاه‌ها و برداشت‌های کنترل‌نشده باعث تخریب منابع آب پایدار شده است.
وی با اشاره به تجربه بازدید از دریاچه‌وان همراه با مدیر آب استان وان ترکیه گفت: «زمانی که کنار دریاچه قدم می‌زدیم، به او گفتم چرا در آن منطقه کشاورزی توسعه پیدا نمی‌کند. او پاسخ داد که نیاز به کشاورزی ندارند؛ زیرا درآمد مردم از محل گردشگری دو تا سه برابر کشاورزی است، بنابراین دلیلی ندارد وارد کار سخت کشاورزی شوند.»
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی تصریح کرد: «در کشور ما، اما به‌دلیل سیاستگذاری‌های اشتباه و ایجاد تقاضای مصنوعی، مردم به سمت حفر چاه‌های غیرمجاز و تبدیل مراتع به زمین کشاورزی حرکت کرده‌اند، این درحالی است که کشاورزی در بسیاری از مناطق درآمد قابل‌توجیهی ندارد و عملاً پایداری اقتصادی و زیست‌محیطی را از بین می‌برد.»
غفارزاده با اشاره به اهمیت الگوی درست بهره‌برداری از آب گفت: «سه ماه پیش در استان قم از باغ ۱۱۰هکتاری پسته‌ای بازدید کردم، صاحب باغ، با تنها ۲ هزارو ۲۰۰ متر مکعب آب در هر هکتار محصول تولید می‌کرد و همه مراحل بسته‌بندی را نیز خودش انجام می‌داد، این در حالی است که در حوزه دریاچه ارومیه برای برخی محصولات تا ۷ هزارو ۸۰۰ متر مکعب آب مصرف می‌شود.»
وی افزود: «این مقایسه نشان می‌دهد، با تغییر الگوی کشت و اصلاح روش‌های بهره‌برداری، می‌توان مصرف آب را به یک‌سوم کاهش داد و همچنان تولید اقتصادی داشت، به همین دلیل معتقدم احیای دریاچه ارومیه نیازمند یک انقلاب کشاورزی و تصمیم‌گیری‌های انقلابی در سطح ملی است.»
