جوان آنلاین: در آستانه اربعین حسینی، کاروانی از هنرمندان متعهد بار دیگر عازم مسیری می‌شوند که سال‌هاست نه فقط جایگاه سوگ و دلدادگی، بلکه صحنه‌ای برای بازخوانی حقیقت و پایداری است. «روایت راهیان» حالا به نهمین سال خود رسیده است؛ طرحی هنری که از سال ۱۳۹۵ از سوی گروهی از هنرمندان حوزه هنری شکل گرفت و در آن کاروان‌هایی از تئاتر خیابانی، تعزیه و آیین‌های نمایشی مردمی در مسیر پیاده‌روی اربعین به اجرا می‌پردازند.
«روایت راهیان» فراتر از یک پروژه هنری است؛ این همایش، نه فقط هنر را به میان مردم آورده، بلکه آن را در بستر زنده و بی‌واسطه‌ای قرار داده که میلیون‌ها زائر از سراسر جهان در آن حضور دارند. تلاقی فرم‌های نمایش آیینی با فضای بی‌پیرایه و مؤمنانه اربعین، بستر کم‌نظیری برای تجربه هنری پدید آورده که هم در خدمت پیام است و هم متکی بر فرهنگ مردمی.
تعزیه و تئاتر خیابانی در جغرافیای مقاومت
مسیری که روایت راهیان در آن اجرا می‌شود، نه صرفاً مسیر نجف تا کربلا، بلکه گذرگاهی از حافظه تاریخی شیعه است. هنرمندانی که در این مسیر به اجرا می‌پردازند، می‌دانند با مخاطبانی روبه‌رو هستند که قلب‌شان درگیر معناست؛ مخاطبانی که آمده‌اند تا عهدی ببندند، نه فقط تماشا کنند. از این‌رو، فرم اجراها نیز رنگ و بوی خاصی دارد: بی‌واسطه، عاطفی، مردمی و متکی بر عناصر نمایشی آیینی، چون تعزیه، پرده‌خوانی، نقالی و نمایش میدانی.
تعزیه‌خوانان در میان کاروان‌ها حرکت می‌کنند، در فضا‌های باز، میانه میدان‌ها یا کنار موکب‌ها می‌ایستند و پرده‌ای از عاشورا را مقابل چشم زائران زنده می‌کنند. این شکل از اجرا، برخلاف تئاتر صحنه‌ای به مخاطب اجازه می‌دهد تا خود درون ماجرا باشد و گاه حتی جزئی از روایت شود.
در نهمین دوره، بیش از ۱۲۰ اجرا در قالب نمایش‌های آیینی و تئاتر خیابانی در طول مسیر نجف تا کربلا برگزار خواهد شد. گروه‌های نمایشی از استان‌های مختلف ایران گرد هم آمده‌اند تا در این مسیر نورانی، روایتی تازه از کهن‌ترین داستان پایداری ارائه کنند.
هنر در متن حماسه
آنچه «روایت راهیان» را از سایر همایش‌های نمایشی متمایز می‌کند، پیوند عمیق آن با متن زیست مؤمنانه زائران اربعین است. این اجراها در فضای رسمی و بسته شکل نمی‌گیرند، بلکه در دل حرکت جمعی، در گرمای مسیر، در خاک و عرق و اشک زائران معنا پیدا می‌کنند. تماشاگران این نمایش‌ها، نه مخاطبانی غریبه، بلکه خود شریک غم‌اند، اهل وفاداری و دلباختگی‌اند و هنرمند نیز نه صرفاً بازیگر که گاه روضه‌خوان، مرثیه‌پرداز و ناقل حقیقت است.
بسیاری از آثار اجراشده در سال‌های گذشته، برگرفته از داستان‌های کمتر شنیده‌شده از واقعه عاشورا بوده‌اند یا نگاهی تازه به مفاهیمی، چون فراق، فداکاری، غربت و جهاد داشته‌اند. در واقع «روایت راهیان» نه تنها بازتابی از فرهنگ عاشورا، بلکه نوعی تأویل معاصر از آن است؛ خوانشی که دغدغه انسان امروز را با پیام دیرپای کربلا پیوند می‌زند.
امتداد یک روایت زنده
اربعین تنها مناسکی شیعی نیست، اکنون تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات بشری و یک رسانه عظیم برای بازخوانی حقیقت مقاومت شده است. در این میان، نقش هنرمندان به‌ویژه در قالب‌هایی، چون تئاتر خیابانی، نقشی دوچندان است. آنها روایتگرانی هستند که پیام عاشورا را از دل تاریخ بیرون می‌کشند و در قالبی زنده و قابل لمس به مخاطبان ارائه می‌کنند.
در جهانی که تصویر بر کلمه غلبه یافته و نمایش بر استدلال پیشی گرفته، بهره‌گیری از زبان نمایش خیابانی و تعزیه، راهی مؤثر برای رساندن پیام است. از همین رو «روایت راهیان» را باید بخشی از جریان هنر مقاومت دانست؛ جریانی که نه در برج عاج، بلکه در میان مردم، در میانه میدان و هم‌قدم با کاروان عاشقان شکل گرفته است.
زبان جهانی و پیام جهانی
یکی از ویژگی‌های قابل توجه این همایش، قابلیت ارتباط میان‌فرهنگی آن است. تعزیه و نمایش آیینی، به‌رغم زبان فارسی یا عربی، واجد ظرفیت‌های بصری، حرکتی و آوایی‌ای هستند که می‌توانند بدون نیاز به ترجمه، پیام خود را به مخاطبان جهانی منتقل کنند. زائرانی که از کشور‌های مختلف در مسیر اربعین حضور دارند، هرچند زبان هنرمندان ایرانی را به‌درستی درک نکنند، اما با زبان بدن، حس، صدا و فضا ارتباط برقرار می‌کنند.
به همین دلیل «روایت راهیان» نه فقط روایتی ایرانی از عاشورا، بلکه روایتی انسانی، جهانی و تمدنی است؛ روایتی که در آن درد مظلوم، آواز حق‌طلبی و جلوه‌های مقاومت، مرز نمی‌شناسد.
آینده این حرکت
پایداری روایت راهیان تا نهمین سال پیاپی، نشان از عمق این ایده و استقبال مردمی از آن دارد. با این حال، به نظر می‌رسد ظرفیت‌های این پروژه بسیار فراتر از اجرا‌های سالانه در مسیر اربعین باشد. می‌توان تصور کرد که آثار منتخب این همایش، پس از اربعین در شهر‌های مختلف ایران یا در مجامع بین‌المللی مرتبط با هنر مقاومت به اجرا درآیند. همچنین ثبت تصویری و مستندسازی دقیق‌تر از این اجراها، فرصتی برای شناخت بهتر این تجربه در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار خواهد داد.
افزون بر آن بهره‌گیری از ظرفیت هنرجویان جوان، تولید نمایشنامه‌های تازه با محوریت مفاهیم عاشورایی و پیوند دادن این حرکت با سایر هنر‌ها همچون موسیقی آیینی، پویانمایی و هنر‌های تجسمی می‌تواند آینده‌ای غنی‌تر برای روایت راهیان رقم بزند.
روایت راهیان تلاشی است برای رساندن پیام عاشورا از زبان هنر؛ از دل خاک مسیر اربعین با گام‌های هنرمندانی که خود را راوی حقیقت و شاهدان امروزین کربلا می‌دانند. این همایش، نمونه‌ای موفق از پیوند هنر با ایمان و فرم با محتواست و نشان می‌دهد که هنر، اگر متعهد و مردمی باشد، می‌تواند به رساترین زبان برای بیان حقیقت بدل شود.
در مسیری که پر از اشک و عهد و عشق است، کاروان هنرمندان «روایت راهیان»، پرچم روایت را به دست گرفته‌اند؛ روایتی که نه به پایان می‌رسد و نه به سکوت، چراکه کربلا، هنوز روایتگر می‌طلبد.
