جوان آنلاین: هفته گذشته در این صفحه، به توضیح واخواست پرداختیم و عنوان کردیم که واخواست اعتراضی است نسبت به عدم‌پرداخت اسناد تجاری نظیر چک یا سفته. در این هفته به بررسی حقوقی واخواهی می‌پردازیم؛ مفهومی کاملاً متفاوت، اما از نظر واژگانی شبیه. واخواهی یکی از مهم‌ترین ابزار‌های دفاعی در نظام قضایی ایران است که به افراد اجازه می‌دهد نسبت به احکام غیابی صادرشده علیه شان اعتراض کنند.
واخواهی چیست؟
واخواهی یعنی اعتراض محکوم علیه غایب به حکمی که در غیاب او صادر شده است. این اعتراض باید در همان دادگاهی مطرح شود که حکم را صادر کرده است. بنابر تعریف قانونی و مطابق ماده ۳۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی: «محکوم‌علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض کند. این اعتراض واخواهی نامیده می‌شود.»
انواع واخواهی
به طور کلی واخواهی به دو دسته اصلی (واخواهی حقوقی و واخواهی کیفری) تقسیم می‌شود. واخواهی حقوقی مربوط به دعاوی مدنی مثل مطالبه وجه، الزام به تنظیم سند و تخلیه ملک است. اگر خوانده در هیچ یک از جلسات دادگاه حضور نداشته باشد و لایحه دفاعیه هم نداده باشد، حکم صادره غیابی محسوب می‌شود و قابل واخواهی است، در واقع به متهم امکان دیگری برای حضور و دفاع اهدا می‌شود. واخواهی کیفری مربوط به جرائمی نظیر سرقت، ضرب و جرح و کلاهبرداری است. اگر متهم یا وکیل او در هیچ جلسه‌ای حاضر نشده باشند و دفاعی نکرده باشند، حکم صادره غیابی است و قابل واخواهی خواهد بود، با این حال قابل ذکر است که در جرائم حق الله (نظیر زنا، شرب خمر و قذف) واخواهی ممکن نیست.
شرایط واخواهی
برای اینکه فرد بتواند واخواهی کند، باید در مجموع چند حالت به صورت توأمان محقق شود. مجموع این شروط عبارتند از:۱- حکم صادره غیابی باشد. ۲- در هیچ‌یک از جلسات دادگاه حاضر نشده باشد. ۳- لایحه دفاعیه یا وکیل معرفی نکرده باشد. ۴- حکم به ضرر او صادر شده باشد. ۵- در مهلت قانونی اقدام کند (۲۰روز برای افراد داخل کشور، دو ماه برای افراد خارج از کشور).
مثال‌های کاربردی از واخواهی
مثال۱: دعوای مطالبه وجه
آقای رضایی به دلیل بدهی ۵۰میلیون تومانی از سوی آقای کریمی به دادگاه احضار می‌شود، اما به دلیل تغییر آدرس، هیچ گاه اخطاریه را دریافت نمی‌کند. دادگاه در غیاب او حکم به پرداخت بدهی صادر می‌کند. در این صورت آقای رضایی می‌تواند واخواهی کند و سپس دلایل خود را ارائه دهد، (هرچند در حال حاضر به سامانه ثنا ابلاغ ارسال می‌شود و خوانش ابلاغ در سامانه به منزله اطلاع از ابلاغ خواهد بود و امکان واخواهی را سلب می‌کند).
مثال۲: دعوای تخلیه ملک
خانم موسوی به عنوان مالک، علیه مستأجر خود آقای احمدی دعوای تخلیه مطرح می‌کند. آقای احمدی در هیچ جلسه‌ای حاضر نمی‌شود و دادگاه حکم تخلیه صادر می‌کند. اگر آقای احمدی دلایل موجهی برای عدم‌حضور داشته باشد، می‌تواند واخواهی کند. (دلایل موجه نظیر بیماری غیرقابل تحرک خود یا بستگان درجه اول مثل پدر، مادر، فرزند و همسر یا فوت هریک از آنها).
مثال۳: پرونده کیفری
آقای شریفی به اتهام ضرب و جرح محکوم می‌شود، در حالی که در هیچ جلسه‌ای حاضر نبوده و حتی از وجود پرونده خبر نداشته است. او می‌تواند در مهلت قانونی واخواهی کند و دفاعیات خود را ارائه دهد. (در صورت عبور از مدت قانونی امکان واخواهی میسر نخواهد بود، مگر آنکه در زمان اجرای حکم با ادله درخواست واخواهی شود که در این صورت اجرا متوقف خواهد شد).
آثار واخواهی
واخواهی سه اثر از خود به جای می‌گذارد. ۱- اثر تعلیقی: به این معنا که اجرای حکم غیابی تا پایان مهلت واخواهی متوقف می‌شود. ۲- اثر انتقالی: در اثر واخواهی پرونده مجدداً در همان دادگاهی که حکم را صادر کرده، بررسی می‌شود. ۳- اثر جبرانی: اگر حکم اولیه اجرا شده باشد و در واخواهی نقض شود، خواهان باید خسارت وارده را جبران کند. (اجرای حکم غیابی ممکن است منوط به معرفی ضامن معتبر یا اخذ تأمین متناسب از محکوم‌له باشد).
تفاوت واخواهی و واخواست
با بررسی واخواهی و شناخت آن در مطالب ذکر شده در بالا، می‌توانیم این دو مفهوم نزدیک را به راحتی تفکیک کنیم.
نتیجه‌گیری نهایی
واخواهی یکی از ابزار‌های مهم برای حفظ حقوق افراد در برابر احکام صادره در غیاب آنهاست. این حق قانونی، فرصتی برای دفاع و جلوگیری از صدور احکام ناعادلانه است. آشنایی با واخواهی، به‌ویژه برای کسانی که ممکن است به دلایل مختلف در جلسات دادگاه حاضر نشوند، ضروری است، بنابراین به خاطر می‌سپاریم واخواهی فقط برای احکام غیابی ممکن است، نه حضوری. اگر فرد در جلسه دادگاه حاضر شده باشد یا لایحه دفاعیه داده باشد، دیگر نمی‌تواند واخواهی کند. واخواهی مانع تجدیدنظرخواهی نیست و فرد می‌تواند پس از واخواهی، تجدیدنظر هم بخواهد. واخواهی باید با دلایل موجه همراه باشد نظیر بیماری، سفر ضروری یا عدم‌اطلاع از جلسه.
