جوان آنلاین: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که وضعیت فراگیری و کیفیت آموزش در آینده ایران بسیار خطرناک است. مطابق این گزارش، بخشی از دانش‌آموزان از دهک‌های پایین درآمدی، تحصیلات خود را به اتمام نمی‌رسانند. بخش دیگری از این یافته‌های پژوهشی تصریح دارد که سرانه دانش‌آموزی به دلیل کاهش بودجه و افزایش جمعیت دانش‌آموزی افت داشته و خانوار‌های ایرانی نیز برای آموزش، کمتر هزینه می‌کنند. نتیجه بررسی ابعاد مختلف این گزارش نشان می‌دهد که چرخه آسیب‌های اجتماعی در ایران بغرنج‌تر خواهد شد. نقطه آغاز این آسیب‌ها هم، آموزش و نابرابری در آموزش است. سیاست‌های غلط دولتی از قبیل گسترش مدارس غیرانتفاعی، از علت‌های اصلی این بحران آینده ایران است. اگر این چرخه معیوب اصلاح نشود، ازاین‌پس باید شاهد گسترش فقر، حاشیه‌نشینی، طلاق، اعتیاد و سایر بلایای اجتماعی در ایران بود که سرمنشأ همه اینها هم تبعیض آموزشی و تکرار، بازتولید و پیچیده‌تر شدن این چرخه معیوب است. خوانش و بررسی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نکات مهم‌تر دیگری را هم گوشزد می‌کند. این گزارش، مانند هشدار‌های جمعیتی که مبتنی بر آمار و ارقام و تحلیل فرمولی است، بیانگر این نکته مهم است که اگر از هم‌اکنون برای مسئله آموزش در ایران چاره‌اندیشی نشود، عقبگرد ایران در علم و آموزش، حتمی و جبران آن چه‌بسا غیرممکن خواهد بود.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «پایش ابعاد فقر: فقر آموزش» که اردیبهشت‌ماه امسال منتشر شده است، ابعاد مرتبط با فقر و آموزش را در ایران بررسی کرده است. سرفصل‌ها و محتوای این پژوهش نشان می‌دهد که به‌رغم بالا رفتن برخی از آمار کمی در آموزش جامعه ایرانی، کیفیت آموزش و دورنمای برخورداری از آموزش باکیفیت در ایران، بحرانی‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد.
کیفیت آموزش در ایران کاهش یافت
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند: آموزش به عنوان یکی از عوامل کلیدی رشد اقتصادی، اجتماعی و فردی، نقش مهمی در ارتقای سرمایه انسانی و شکستن چرخه فقر دارد. با وجود پیشرفت در دسترسی به آموزش، کیفیت آن در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها و همه‌گیری کرونا به‌ویژه در مناطق محروم و بین خانوار‌های کم‌درآمد کاهش یافته است.
در ادامه این گزارش آمده است: عوامل اقتصادی- اجتماعی خانواده همچون سطح سواد والدین و وضعیت اقتصادی خانواده به‌طور قابل‌توجهی بر یادگیری و حضور دانش‌آموزان در مدرسه تأثیر می‌گذارد. کودکان با والدین کم‌سواد و از دهک‌های پایین درآمدی، احتمال کمتری دارد تحصیلات خود را به پایان برسانند. ازجمله عوامل مدرسه‌ای مؤثر بر فقر آموزشی می‌توان به تراکم بالای کلاس‌ها، کمبود معلمان باکیفیت و کاهش بودجه‌های آموزشی اشاره کرد.
خانوار‌ها برای آموزش کمتر هزینه می‌کنند
بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌ها تصریح کرده است: در سال‌های اخیر، سرانه دانش‌آموزی به دلیل کاهش بودجه و افزایش جمعیت دانش‌آموزی افت داشته و خانوار‌ها نیز برای آموزش کمتر هزینه می‌کنند. به‌طورکلی یافته‌ها نشان می‌دهد که بین فقر آموزشی و فقر درآمدی خانوار رابطه وجود دارد و آموزش و پرورش نیز به تنهایی قادر به حل مشکلات آموزشی نیست.
مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند: بدون توجه به فقر آموزشی، شکاف‌های اقتصادی و اجتماعی عمیق‌تر می‌شوند و فرصت‌های پیشرفت فردی و اجتماعی برای کودکان محروم از بین می‌رود؛ بنابراین، تمرکز بر آموزش عمومی برای گروه‌های فقیر جامعه، نه‌تنها یک ضرورت انسانی و اجتماعی است، بلکه پیش‌نیازی برای دستیابی به توسعه پایدار و کاهش نابرابری‌های ساختاری است.
کیفیت آموزش پایین است
یافته‌های کلیدی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس هم قابل‌تأمل است. این یافته‌ها این‌گونه فهرست‌بندی شده است:
- نرخ باسوادی در ایران برای گروه سنی ۱۵ سال و بالاتر همچنان به هدف ۱۰۰ درصدی نرسیده و در حدود ۸۵ درصد ثابت مانده است.
- نرخ ترک تحصیل و عدم برخورداری از مدرک در مقاطع متوسطه اول و دوم بالاست، به‌ویژه برای گروه‌های کم‌درآمد که بیشتر تحت تأثیر فشار اقتصادی قرار دارند.
- کیفیت آموزش و خروجی یادگیری مدارس پایین است؛ نمرات پایین و فاصله با میانگین بین‌المللی در آزمون پرلز، آزمون بین‌المللی سنجش سواد خواندن پایه چهارم، ضرورت بهبود کیفیت برنامه‌های آموزشی را نشان می‌دهد.
- تراکم بالای کلا س‌ها و کمبود معلم، به‌ویژه با افزایش جمعیت دانش‌آموزی، بر کیفیت یادگیری تأثیر منفی داشته است.
- روند تخصیص بودجه به آموزش عمومی در ایران کاهش یافته و با افزایش تعداد دانش‌آموزان، سرانه بودجه برای هر دانش‌آموز به‌طور قابل‌توجهی کم شده است.
- کاهش بودجه دولتی همزمان با کاهش هزینه آموزش خانوار منجر به گسترش نابرابری‌های آموزشی و تشدید فقر آموزشی می‌شود، زیرا دهک‌های بالای جامعه با توانایی مالی بالاتر همچنان به آموزش باکیفیت دسترسی دارند، درحالی که اقشار ضعیف‌تر درگیر مشکلات دسترسی و کیفیت آموزش هستند.
ایران از جهان عقب می‌افتد
افت آموزش نیروی انسانی در ایران، کشور ما را از رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی عقب می‌اندازد.
بانک جهانی تخمین می‌زند که برای هر سال اضافی تحصیل، بهره‌وری یک کارگر ۱۰درصد افزایش می‌یابد. در کشوری که سطح تحصیلات پایین است، بهره‌وری کلی تحت تأثیر قرار گرفته و منجر به رکود در رشد اقتصادی می‌شود. کمبود نیروی کار ماهر مستقیماً بر رشد تولید ناخالص داخلی ایران تأثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد که کشور‌های با سطح تحصیلات بالاتر، نرخ‌های رشد تولید ناخالص داخلی تا حدود ۲درصد بالاتر از کشور‌های با سطوح تحصیلی پایین‌تر تجربه می‌کنند.
پیامد‌های فقر آموزشی فراتر از اقتصاد است. افزایش نرخ جرم و ناآرامی اجتماعی اغلب با تحصیلات پایین مرتبط است. مطالعات نشان می‌دهد که مناطق با دسترسی کمتر به آموزش، نرخ جرم بالاتری دارند؛ این موضوع بار بیشتری بر دوش اقتصاد از طریق افزایش هزینه‌های اجرای قانون و خدمات اجتماعی ایجاد می‌کند.
